روایت طهران قدیم در موزه‌های جدید

پریسا امیرقاسم‌خانی- خبر‌نگار

در تهران حدود 200موزه وجود دارد، ولی آنچه مسلم است این تعداد، آنها اتفاقی نیست که برای حفظ هویت تهران لازم داریم.
کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند آماری از تعداد دقیق آثار تاریخی در تهران وجود ندارد؛ آثاری که می‌توانند قابلیت موزه شدن را داشته باشند و نقش حفظ هویت تهران را برعهده بگیرند. در سال‌های اخیر یکی از سیاست مدیریت شهری ایجاد موزه‌های جدید برای مکان‌هایی است که از ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی برخوردار هستند.
در میدان صفاییه شهرری نخستین کارخانه سیمان، سال1313 توسط آلمانی‌ها راه‌اندازی شد. این کارخانه یکی از تاریخی‌ترین مکان‌هایی است که بخشی از صنعت و تکنولوژی ایران را به تصویر می‌کشد و معماری آن به سبک راسیونالیستی صنعتی است و سال1397 به ثبت آثار ملی رسیده است. داخل کارخانه پر از اشیا و ابزارآلات قدیمی صنعتی است. در عین حال، کارخانه در میان بافت تاریخی شهرری واقع شده که  مجموعه بزرگ گردشگری را به‌وجود می‌آورد؛ ازجمله برج طغرل، تپه باستانی دژ اشکان و... اطراف کارخانه هستند.
جالب است بدانید داخل کارخانه کتیبه تاریخی با تصویر قدیمی از شاه قاجار دیده شده است. چند سالی است از طرف مدیریت شهری پیشنهاد شده است کارخانه به موزه صنعت تبدیل شود. طرح تصویب شده، ولی محدوده طرح معارضان زیادی در بخش‌های مختلف دارد و مدیریت شهری در حال توافق و رایزنی با معارضان است.

موزه آجر اولویت اجرایی سال جدید
آجر و خشت بخشی از فرهنگ ایرانی است. از دیرباز رنگ و لعاب آجر، نوع، پخت آن و... از هنر ایرانیان به شمار می‌رفته است. اکنون در جنوب غربی تهران، محدوده 180هکتاری وجود دارد که محل کوره‌های آجرپزی است. در این محدوده، جایی به‌نام خلازیر حدود 40کوره آجرپزی وجود داشته که فقط 22عدد آن باقی مانده است. به پیشنهاد مدیریت شهری قرار شده در این محدوده موزه آجر به‌عنوان نخستین موزه آجر در خاورمیانه با 10کارگاه کوچک‌مقیاس تولید آجر به‌وجود بیاید و محدوده اطراف موزه نیز به پارک ایرانی تبدیل شود؛ طوری که در آن سالن‌های برپایی نمایشگاه و رویدادهای ملی و بین‌المللی، محلی برای حضور و تعامل صنعت تاریخ دانشگاه و دانشجو و... وجود داشته باشد. اکنون مدیریت شهری با شرکت توسعه فضاهای فرهنگی وارد طراحی فاز اول مجموعه شدند. یکی از کوره‌های واقع در محدوده تملک و بازسازی شده و در مرحله طراحی موزه قرار دارد. اجرای فاز اول محدوده از اولویت‌های سال جدید مدیریت شهری است.

موزه ساختمان انتقال خون در مرحله مذاکرات اولیه
در خیابان وصال شیرازی ساختمان قدیمی وجود دارد که به ساختمان انتقال خون معروف است. اکنون از این ساختمان به‌عنوان پایگاه منطقه‌ای آموزشی سازمان انتقال خون استفاده می‌شود. بنای تاریخی ساختمان مربوط به قرن 13(ه.ق) و معماری آن مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی است و با مشاوره معماران فرانسوی ساخته شده است. مالک اولیه ساختمان علی اتحادیه از رجال سرشناس عصر قاجار است. این ساختمان بعدها بین سال‌های 1310 تا 1330 محل سکونت قوام‌السلطنه از مشاهیر بزرگ ایران بوده است. همچنین ساختمان مدتی محل انجمن فرهنگی ایران و شوروی بود و در دهه 60 توسط سازمان انتقال خون خریداری شد و به ثبت آثار ملی رسید. از جدیدترین پیشنهادهای مدیریت شهری تبدیل ساختمان به موزه است که در این‌باره با سازمان انتقال خون در حال مذاکره است.

مکان‌های تاریخی بی‌شماری که امکان موزه شدن دارند
هنوز تهران پر از مکان‌های تاریخی و ارزشمندی است که از طرف مدیریت شهری به‌عنوان موزه پیشنهاد شده‌اند، ولی همچنان به‌صورت موزه در نیامده‌اند. بسیاری از این مکان‌های تاریخی، در تهران‌گردی‌های احمد‌مسجد‌جامعی، عضو شورای اسلامی شهر پیشنهاد شده است. از آن جمله می‌توان به مغازه شماره24 در بازار حضرتی اشاره کرد. بازار تاریخی در خیابان مولوی که بخشی از هویت تهران قدیم است. در مغازه شماره24 بازار، صاحب مغازه با حفاری‌هایی که در ملک شخصی خود انجام داده است، به اثر زیر خاکی از دیوار قدیم تهران متعلق به دوره طهماسبی برخورد کرده و مایل است مغازه‌اش به موزه - مغازه تبدیل شود. اصطلاح موزه - مغازه با اینکه یک اصطلاح جدید در ثبت فهرست موزه‌های تهران است، ولی می‌تواند در جهت حمایت مدیریت شهری از موزه‌های شخصی گام پررنگی بردارد. طبقه بالای میدان تاریخی حسن‌آباد نیز به‌عنوان موزه - میدان حسن آباد پیشنهاد شده است. میدان قدیمی که در بافت تاریخی تهران قرار دارد. همچنین ورزشگاه قدیمی باشگاه شاهین که از سال1322 فعالیتش را آغاز کرده و جزو نخستین ورزشگاه‌هایی بوده که نخستین قدم‌های حرفه‌ای در فوتبال را برداشته است، به‌عنوان موزه - فوتبال پیشنهاد شده است. آشیانه چوبی فرودگاه قلعه مرغی نیز که در سال1301 ساخته شده و تنها آشیانه تاریخی با سازه‌های چوبی است، به‌عنوان موزه هوانوردی پیشنهاد شده است. خانه نیما یوشیج نیز در نزدیکی خانه - موزه سیمین و جلال به‌عنوان خانه موزه نیما یوشیج پیشنهاد شده و بسیاری از مکان‌های تاریخی دیگر که قابلیت موزه شدن دارند.

استقبال مدیریت شهری از مشارکت مردم در ایجاد موزه‌ها
مهرشاد کاظمی- کارشناس موزه‌ها و رئیس ستاد گردشگری تهران

طی سال‌های اخیر سیاست مدیریت شهری حفظ و نگهداشت هویت تهران است که در بسیاری موارد به شکل موزه این حفاظت صورت می‌گیرد. بسیاری از مکان‌ها مانند ساختمان روزنامه اطلاعات، مدرسه البرز و... ریشه در هویت مردم تهران دارند و برای حفظ آنها از طرف مدیریت شهری پیشنهاد شده که به موزه تبدیل شوند. البته تعدادی از مکان‌های تاریخی که قابلیت موزه شدن دارند، از مالکیت خصوصی برخوردار هستند و اتفاقا سیاست مدیران شهری این است که مردم در ایجاد موزه‌ها پیشقدم شوند و بتوانند به‌عنوان موزه‌داران خصوصی مکان‌ها و اشیای تاریخی را که در تملک دارند، به ثبت برسانند. مدیریت شهری هم تسهیلات لازم را در اختیار آنها می‌گذارد.