قدرت‌نمایی شاهزاده ایرانی روی صفحه شطرنج

لیلی خرسند

«علیرضا تو عالی بودی»؛ این تعریف شاید برای علیرضا فیروزجا از جایزه 14هزار دلاری قهرمانی هم باارزش‌تر باشد؛ تعریفی که حریفش، ماگنوس کارلسن از او کرده است. فیروزجا در فینال مسابقات اینترنتی بنتربلیتس مرد شماره‌یک جهان را شکست داد و قهرمان شد. علیرضا که رنک21 جهان را دارد، چهارشنبه‌شب کارلسن، مرد شماره‌یک شطرنج جهان را 5/8 بر 5/7 برد. کارلسن بعد از این باخت از علیرضا تمجید کرد: «تو همه راه‌های من را بستی؛ عالی بودی.» فقط این تعریف نبود، کارلسن بلافاصله علیرضا را به تورنمنت خودش، ماگنوس کارلسن دعوت کرد؛ تورنمنتی که از فردا با حضور 8شطرنج‌باز برتر جهان آغاز می‌شود. فابیانو کاروانای آمریکایی، دینگ لیرن چینی، یان نپومنیاختچی روسی، ماکسیم واشیه فرانسوی، آنیش گیری هلندی و هیکارو ناکامورای ژاپنی، دیگر شطرنج‌بازانی هستند که کارلسن که به مسابقه اینترنتی‌اش دعوت کرده است. بودن نام علیرضا در جمع این نفرات شاید آرزوی هر شطرنج‌بازی در جهان باشد.
در روزهای کرونایی که ورزش جهان با تعطیلی مطلق روبه‌رو شده است، مسابقه علیرضا و کارلسن طرفداران ورزش را هیجان‌زده کرد. پخش آنلاین این مسابقه بیشترین بیننده را داشت. شبکه‌های تلویزیونی، کانال‌های تلگرامی و صفحه‌های اینستاگرامی که با ورزش و شطرنج ارتباط دارند، روی این رقابت زوم کرده بودند.
کاظم مرتضوی، کارشناس و مربی شطرنج همان کسی که برای نخستین‌بار متوجه استعداد علیرضا فیروزجا شد، این مسابقه را با مسابقه به‌یادمانی بابی‌ فیشر آمریکایی و بوریس اسپاسکی روسی مقایسه می‌کند:‌ «این بازی واقعا بی‌نظیر بود. من را یاد بازی بابی‌ فیشر و بوریس اسپاسکی انداخت. تا قبل از بازی علیرضا و کارلسن، بازی فیشر و اسپاسکی، بیشترین بیننده را داشت. یادم است آن بازی را که فیشر برد، همه کانال‌های تلویزیونی دنیا پخش کردند و همه اخبار از برد فیشر می‌گفتند. بازی علیرضا و کارلسن را هم همه دنیا دیدند. این بازی در آن حد جذاب بود.» 
آمارها درباره اینکه این بازی را چند نفر آنلاین تماشا کردند، متفاوت است. مرتضوی می‌گوید: «در کانال تلگرامی من که یک کانال خصوصی است بازی هزار بیننده آنلاین داشت، چطور می‌گویند در ایران فقط 3هزار نفر این بازی را دیدند.» گفته می‌شود این بازی در سراسر جهان 30هزار تماشاگر آنلاین داشته است.
فیروزجا و کارلسن بهمن‌ سال قبل با هم بازی کرده بودند. در مسابقات قهرمان سریع و برق‌آسای جهان2020 فیروزجا در یک‌قدمی پیروزی بود اما با بدشانسی شاه او افتاد و علیرضا فرصتی برای جبران زمان ازدست‌رفته نداشت. خیلی‌ها در آن مسابقه پیروزی را حق علیرضا می‌دانستند و شاید به‌خاطر همان مسابقه بود که خیلی‌ها بازی آنلاین این‌دو را دنبال می‌کردند.
مرتضوی درباره بازی فیروجا به همشهری می‌گوید: «علیرضا را باید برترین بازیکن جهان بدانیم. وقتی او کارلسن را شکست داد، کارلسن از او تمجید کرد، این تعریف یعنی شطرنج‌باز اول جهان بازی حریفش را قبول دارد. کارلسن می‌توانست بگوید علیرضا شانس آورد و شانسی من را برد. شاید بعضی‌ها این پیروزی را ملاک ندانند اما دیدیم که در مسابقات رسمی که بهمن‌ برگزار شد، علیرضا می‌توانست کارلسن را ببرد که واقعا بدشانسی آورد و شاهش افتاد.»
فیروزجا خرداد 17ساله می‌شود، او یکی از معدود شطرنج‌بازانی است که در سن زیر 18سال در سطح جهانی مطرح می‌شود. از 9سالگی در مسابقات شطرنج ایران خودش را معرفی کرد. مرتضوی می‌گوید:‌ « اولین بازی که علیرضا را دیدم، 9سالش بود. در مسابقات قهرمانی کشور شرکت کرد و خیلی از نفرات را برد. 11سالش بود که او را به تیم بانک سرمایه که در لیگ برتر بود، دعوت کردم. همه داد و بیداد کردند که تو این بچه را خراب می‌کنی اما همان موقع نظرم این بود که او قهرمان جهان می‌شود. در سن پایین قابل تشخیص است که کی در ورزش چه کاره می‌شود. لیونل مسی را از بچگی تشخیص دادند که فوتبالیست بزرگی می‌شود. علیرضا در 13سالگی با شکست‌دادن بزرگان شطرنج ایران قهرمان شد.» 
نه فقط علیرضا فیروزجا که پرهام مقصودلو هم از استعدادهایی است که به گفته مرتضوی از سال‌ها قبل مشخص بود که می‌تواند در سطح یک جهان مطرح شود: «هم علیرضا و هم پرهام پدیده‌های بی‌نظیر ایران هستند. از اول گفتیم که آنها می‌توانند قهرمان جهان شوند و به مربیان بزرگ نیاز دارند. خوشبختانه علیرضا به اروپا رفت و با توجه به فاصله نزدیک کشورهای این قاره، مدام درگیر مسابقه است اما پرهام این فرصت را نداشت.»‌ 
2سال قبل یکی از کارشناسان بزرگ جهان هم نام علیرضا و پرهام را در بین مدعیان آینده جهان قرار داده بود: «خانم بولگار که از بزرگان شطرنج جهان است 4نفر از مدعیان سال‌های آینده شطرنج جهان را معرفی کرد که 2نفر از آنها پرهام و علیرضا بودند.»
با اینکه گفته می‌شود علیرضا فیروزجا تابعیت فرانسه را گرفته، اما او در رقابت آنلاین با کارلسن هم زیر پرچم فیده، فدراسیون جهانی شطرنج بازی کرد و این خیلی‌ از ایرانی‌ها را امیدوار کرد تا شاید بار دیگر بتوانند نام او را زیر پرچم ایران ببینند. سال پیش بعد از اینکه 2نفر از بازیکنان تیم ملی ایران با شطرنج‌بازانی از رژیم صهیونیستی بازی کردند، فدراسیون تصمیم گرفت در مسابقات قهرمانی جهان تیم مردان شرکت نکند اما فیروزجا در اعتراض به این تصمیم، با پرچم فیده در مسابقات شرکت کرد. او مدتی است که در فرانسه زندگی می‌کند و ساکن شهر چارت است.
گفته می‌شود شهردار چارت یکی از بینندگان اصلی مسابقه علیرضا و کارلسن بود. نزدیکان به علیرضا می‌گویند شهردار در این مدت بیشترین حمایت را از او و خانواده‌اش داشته است؛ استخدام مربی، دادن اقامت به اعضای خانواده او، در اختیار گذاشتن خانه و دیگر امکانات زندگی. مرتضوی می‌گوید: «من نمی‌دانم او در فرانسه چه شرایطی دارد ولی در ایران و در فدراسیون قبلی حمایت نشد. او پدیده شطرنج ایران بود و قابل پیش‌بینی بود که قهرمان جهان می‌شود. فدراسیون حداقل نباید برای او مربی استخدام می‌کرد؟ ولی متأسفانه هیچ کاری برای او نکرد.» 
مرتضوی می‌گوید اگر پدر علیرضا نبود، او حالا به این جایگاه نرسیده بود: «پدرش برای او میلیاردی هزینه کرد. آنلاین و حضوری برایش مربی خارجی می‌‌گرفت.» علیرضا، مرتضوی را یاد یکی دیگر از پدیده‌های شطرنج ایران می‌اندازد: «سید جواد علوی قهرمان زیر 10سال جهان شد. 30سال پیش در جدولی قهرمان شد که تیمور رجب‌اف آذربایجانی آنجا بازی می‌کرد. رجب‌اف سال قبل در جام‌جهانی دوم شد اما الان خبری از علوی نیست. علوی می‌توانست یکی از قهرمانان حال حاضر جهان باشد اما کسی برای او هزینه نکرد.» این خاطرات اشک مرتضوی را در‌می‌آورد: «آن روز که علوی قهرمان شد، گوینده سالن مسابقات که از استادان شطرنج بود، قبل از گزارش هر بازی، یک اشاره‌ای به علوی می‌کرد و می‌گفت دلم نمی‌آید از شگفتی‌سازی او چیزی نگویم. آن روز گوینده 20بار از قهرمانی علوی گفت. ما همه پدیده‌های شطرنجمان را با بی‌توجهی از دست می‌دهیم و من دلم می‌سوزد.»

بی‌توجهی سایت فدراسیون 
روزهای آخر اسفند و بعد از پایان دوره ریاست چهارساله مهرداد پهلوان‌زاده، وزارت ورزش فرهاد نیکوخصال را به‌عنوان سرپرست معرفی کرد. این اتفاق جامعه شطرنج را به روزهای خوب امیدوار کرده است، آنها بیش از هر چیزی منتظرند تا تکلیف علیرضا فیروزجا مشخص شود؛ اینکه آیا حاضر است دوباره با نام ایران در مسابقات شرکت کند یا تصمیم دیگری دارد. او هم‌اکنون روی مسابقات تمرکز کرده و حتی جواب‌ تماس‌های تلفنی مسئولان فدراسیون را هم نمی‌دهد. مسابقات کارلسن هم تا 14اردیبهشت او را درگیر می‌کند.فراموش نکنیم سایت فدراسیون شطرنج تا عصر دیروز  خبر موفقیت  فیروزجا را پوشش نداده بود.