در خدمت و خیانت اینستاگرام به فوتبال
شبکه‌های اجتماعی با جماعت عاشق فوتبال چه می‌کنند؟
بهروز رسایلی
طی سال‌ها اخیر ظهور و رونق شبکه‌های اجتماعی تمام دنیا را تکان داد و طبیعتا فوتبال هم از این قاعده مستثنی نبوده است. الان اصلا دنیای پیش از فیسبوک، توییتر و اینستاگرام برای خیلی‌ها قابل تصور نیست. این موضوع طبیعتا شامل ایران هم می‌شود؛ کشوری که میزان استفاده از این شبکه‌ها در آن به‌طور چشمگیری بالاتر از میانگین‌های جهانی است. مخصوصا حالا که ستاره‌ها به اجبار خانه‌نشین شده‌اند، استفاده از شبکه‌های اجتماعی (در ایران مخصوصا اینستاگرام و بخش ارتباط‌های زنده آن) افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است. همین شاید فرصت خوبی باشد تا بخشی از خدمات و لطمات اینستاگرام به فوتبال ایران را مرور کنیم.
ارتباط مستقیم ستاره‌ها و هواداران
اولین فایده شبکه‌های اجتماعی، برقراری ارتباط زنده و بی‌واسطه بین اهالی فوتبال و هواداران بود. با ظهور این وسایل، دیگر بازیکنان و مربیان نیاز نداشتند از طریق رسانه‌ها با مردم حرف بزنند و نگران تحریف احتمالی دیدگاه‌های‌شان باشند. آنها حالا کلمه به کلمه همان چیزی که دقیقا میل دارند را روی صفحه شخصی‌شان می‌نویسند و طبیعتا مسئولیت صفر تا صدش را هم برعهده می‌گیرند. شاید در نگاه اول این اتفاق به ضرر رسانه‌ها تمام‌شده باشد، اما واقعا اینطور نیست. حالا رسانه‌ها دیگر نقش بلندگوی ستاره‌ها را برعهده ندارند و به ناچار رویکرد تحلیلی و عمیق‌تر نسبت به اتفاقات فوتبال را در پیش گرفته‌اند؛ چیزی که اتفاقا مخاطب هم بیشتر دوست دارد.
وقتی تنور فوتبال داغ می‌شود
این یک موهبت بسیار کلیدی است. بدون تعارف پرداخته شدن به مسابقات فوتبال ایران در فضای مجازی، اهمیت این حوزه را دوچندان کرده است. وقتی بعد از پایان هر مسابقه پرسپولیس، استقلال یا سایر تیم‌های مهم با چند میلیون پست، لایک و کامنت مواجه می‌شویم، این یعنی نبض فوتبال در تپش است. به‌عنوان مثال در سال‌های پایانی دهه 80 عمیقا این نگرانی وجود داشت که با افت کیفیت مسابقات داخلی و پخش حداکثری رقابت‌های مرغوب خارجی، فوتبال در ایران از تب و تاب بیفتد؛ اتفاقی که تا حدودی هم رخ داده بود و بیشتر هواداران ترجیح می‌دادند سر علاقه‌های اروپایی‌شان با هم کل‌کل کنند، اما الان به لطف شبکه‌های اجتماعی حرارت به تنور فوتبال کشور برگشته است.
مجال طرح نظر هواداران
در ایران معمولا هواداران فوتبال فرصت چندانی برای اظهارنظر نداشته‌اند. نه مالکیت باشگاه‌ها خصوصی و سهامی است، نه هواداران شناسنامه‌دار می‌شوند و نه از آنها برای اموری نظیر انتخاب مدیر باشگاه رای‌گیری به عمل می‌آید. در نتیجه خیلی از اوقات موضع آنها در قبال مسائل مختلف مشخص نیست. با این حال شبکه‌های اجتماعی تا حدی این مجال را در اختیار هواداران قرار داد تا در مورد موضوعات روز، دیدگاه‌شان را بیان کنند. گرچه اینجا هم هویت آدم پشت موبایل یا کامیپوتر به‌طور دقیق مشخص نیست. از کجا معلوم که مثلا یک پرسپولیسی خودش را هوادار استقلال جا نزند؟
درآمد جانبی برای ستاره‌ها
در کنار همه اینها شبکه‌های اجتماعی فرصتی هم برای ایجاد درآمد در اختیار بازیکنان فعلی، پیشکسوت‌ها و حتی برخی هواداران جدی‌تر باشگاه‌ها قرار می‌دهد. در دنیا ارقامی که مثلا به‌عنوان درآمد لیونل مسی یا کریس رونالدو از درج آگهی در صفحات اینستاگرام‌شان اعلام می‌شود، حیرت‌آور است. در ایران هم این موضوع در مقیاسی به‌مراتب کوچک‌تر شامل حال ستاره‌های فوتبال می‌شود.
غوغای پوپولیسم
همه‌‌چیز هم اما همین‌قدر گل و بلبل نیست. از محسنات شبکه‌های اجتماعی که بگذریم، می‌رسیم به معایب آن؛ ازجمله رواج عوامگرایی و عوامفریبی در این فضا. در حقیقت درگیر بودن بدنه جامعه در این شبکه‌ها و ملاک‌های کمی همچون لایک و فالوئر باعث تسهیل کار برای پوپولیست‌ها می‌شود. به‌دست آوردن رگ خواب خیلی از هواداران، درست به آسانی استفاده از 4قلب آبی، 6 قلب قرمز یا تایپ چند جمله احساسی و سنگین است. در اینستاگرام معمولا کسی به عمل و کارایی شما نگاه نمی‌کند و همین‌قدر که شیک‌تر ژست تعصب بگیرید کافی است. بازیکنی را در یک تیم شهرستانی می‌شناختیم که انواع و اقسام حواشی عجیب و غریب داشت و معمولا هم سه‌چهارم فصل را مصدوم و غایب بود، اما به مدد بازی با احساسات مردم در صفحه اینستاگرامش، از محبوبیتی افسانه‌ای بین هواداران برخوردار بود. این موضوع حتی در مورد مدیران باشگاه‌ها هم صدق می‌کند؛ به‌طوری که اخیرا تیم مدیریتی یک باشگاه بزرگ، انرژی بسیار زیادی را صرف موج‌سازی در شبکه‌های اجتماعی و مخصوصا اینستاگرام کرده بود. به هر حال بسیاری از رفتارها در این فضا «فله‌ای» است و اگر حرف حسابی هم در کار باشد، خیلی مواقع زیر کامنت‌هایی با هزاران لایک مدفون می‌شود. خلاصه اینکه اینستاگرام بهشت پوپولیست‌هاست.
سراب ستاره‌های بی‌جنبه
ارتباط مستقیم با هواداران، همیشه هم مزیت محسوب نمی‌شود، چه اینکه برخی ستاره‌های کم‌جنبه از این فرصت برای سوءاستفاده‌های متنوع بهره می‌برند؛ حاشیه‌هایی که کمترین آفتش، سلب تمرکز آنها از خود فوتبال است. امروز بسیاری از بازیکنان فوتبال ایران اوقات‌شان را تا پاسی از شب در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند و دیگر نا و توانی برای تمرین و مسابقه ندارند. این موضوع حتی شامل بازیکنان بسیار جوان و کمتر شناخته شده هم می‌شود؛ تا جایی که اخیرا مثلا در تیم ملی امید شاهد برخورد با یکی، دو خاطی بودیم؛ حالا شما حساب کنید، سر سوپراستارهای سرشناس چقدر شلوغ است. در حقیقت حضور در فضای مجازی نیازمند نوعی هنر مدیریت است که گاهی فقدان آن برای شهروندان عادی هم دردسر درست می‌کند، چه برسد به فوتبالیست‌های نامی.
فرهنگ ضعیف استفاده
این موضوع هم شامل هواداران و هم شامل اعضای تیم‌ها می‌شود. تا به حال آسیب‌شناسی‌های زیادی در مورد علاقه عجیب بسیاری از ایرانیان به لشکرکشی‌های مجازی صورت گرفته که تقریبا هیچ‌کدام از آنها حاصل چندانی نداشته است. برخی بر این باورند که اوقات فراغت زیاد، بیکاری و در عین حال فقدان سرگرمی‌های حقیقی باعث شده خیلی از مردم ترجیح بدهند خودشان را در شبکه‌های اجتماعی سرگرم کنند؛ حتی اگر شده با حمله به صفحه پیتر چک به بهانه پخش یک سریال نوروزی. از آن سو اما برخی از ستاره‌های فوتبال ایران هم فرهنگ صحیح استفاده از این ابزار را ندارند. تقریبا هفته‌ای نیست که چند خبر در مورد گاف‌های عجیب دوستان در پست‌ها یا ارتباط‌های لایوشان نشنویم. چه بسیار پیش آمده یک بازیکن یا مربی در اوج عصبانیت پستی منتشر کرده که برایش تبعات منفی داشته و فورا آن را پاک کرده است. گاهی هم همین اهمال‌کاری‌ها جنگ و جدل‌های آتشین و دنباله‌دار به‌وجود می‌آورد.
از عصبانیت شما نان می‌خورند
مشهور است که می‌گویند دو پیج بزرگ هواداری پرسپولیس و استقلال به‌طور همزمان در تملک یک نفر است که خودش خارج از کشور نشسته، دو طرف را به جان هم می‌اندازد و درآمد وحشتناک به جیب می‌زند. خلاصه این فحش‌هایی که بعضا با رگ گردن بادکرده نثار هم می‌کنید و هیچ منطقی هم پشت آنها نیست، فقط سفره عده‌ای فرصت‌طلب را چرب می‌کند، وگرنه تنها پیامدش برای ما، زوال فرهنگی و تندتر شدن آتش کینه و تفرقه است.
داگلاس کاستا در لایو ایرانی‌ها
حضور طولانی مدت در قرنطینه حتی ستاره‌های ثروتمند فوتبال که در ویلاهای لوکس و مجهز خود به‌سرمی‌برند و دغدغه مالی هم ندارند، کلافه کرده است. داگلاس کاستا، ستاره برزیلی یوونتوس یکی از همین‌هاست. او آن قدر در خانه حوصله‌اش سر رفته که حتی در لایو خواننده‌های غیرمجاز رپ ایرانی هم حاضر می‌شود. پس از آنکه در لایو تتلو که رکورد تعداد بیننده‌ها را در اینستاگرام زد شرکت کرد، سری هم به لایو حسین تهی زد و با او درباره شرایط این روزهای فوتبال چت کرد و گفت که هنوز باشگاه چیزی درباره زمان بازگشت به تمرینات اعلام نکرده اما امیدوار است بیشتر از یک‌ماه دیگر طول نکشد. زمان احتمالی از سرگیری رقابت‌های سری آ هم اواخر‌ماه مه اعلام شده که البته بیش از یک‌ماه دیگر است و همین زمان تخمین زده شده هم با مخالفت پزشکان ایتالیایی روبه‌رو شده که آنها حتی بازی در ورزشگاه خالی و بدون حضور تماشاگران را هم خطرناک می‌دانند. او که در برزیل به سر می‌برد از طریق اینستاگرام به طرفداران خود گفت: «من در خانه و کنار خانواده‌ام هستم و دارم هر روز به‌صورت انفرادی تمرین می‌‌کنم. وقت گذراندن در کنار عزیزان خیلی خوب است، اما با شرایطی که در قرنطینه خانگی داریم، دیگر نمی‌دانم باید چه کار کنیم.»
