گزارش
طاعون، کوری، کرونا
همشهری از کتابفروشیها و فروش غیرحضوری کتاب در روزهای کرونایی گزارش می‌دهد
مرتضی کاردر ـ روزنامه‌نگار
ویروس کرونا همه صنف‌ها و شغل‌ها را گرفتار خود کرده است. به جز معدود صنف‌هایی مثل داروخانه‌ها و فروشگاه‌های لوازم بهداشتی و سوپرمارکت‌ها و چند صنف انگشت‌شمار دیگر، کسب و کار بقیه صنف‌ها از رونق افتاده است. کتابفروشیها نیز ازجمله صنف‌هایی‌اند که روزهای کسادی را می‌گذرانند. زمانی که مردم به خانه‌ها پناه برده‌اند و درگیر سلامت جان و حفظ مایحتاج اولیه خود هستند، کمتر می‌شود انتظار داشت که به فکر خرید کتاب باشند.
روزهای پایانی سال که همواره روزهای پررونقی برای کتابفروشیها بود به رکود گذشت. ادامه شیوع ویروس و اجرای طرح فاصله اجتماعی و دستورالعمل تعطیلی بسیاری از صنف‌ها سبب شده است که روزهای کسادی کتابفروشیها در سال جدید نیز ادامه پیدا کند.
حالا بسیاری از کتابفروشیها هنوز کار خود را در سال جدید آغاز نکرده‌اند. در عین حال، شماری از کتابفروشیها تلاش کرده‌اند شیوه‌های تازه‌ای را جایگزین فروش حضوری کتاب کنند. فروش‌های اینترنتی و تلفنی و ارسال کتاب از طریق پیک، راهی است که این روزها شماری از کتابفروشیها می‌کوشند آن را جدی‌تر در دستور کار خود قرار دهند.
گزینه‌ای که پیش‌تر از این بسیاری از کتابفروشیها به آن توجه نمی‌کردند یا بیشتر جنبه صوری و تزیینی داشت، حالا به اصلی‌ترین راه فروش کتاب تبدیل شده است. اما فروش‌های غیرحضوری چقدر توانسته است مشکل رکود کتابفروشیها را جبران کند؟
بیش از پیش اما نه به اندازه وضعیت عادی
علیرضا عظیمی، مدیر کتابفروشی چتر در خیابان انقلاب درباره وضعیت فروش تلفنی کتاب در روزهای نخست سال جدید می‌گوید: «فروش تلفنی در سال جدید نسبتاً خوب بوده. قطعاً فروش تلفنی ما از اسفند بیشتر شده است ولی نسبت به فروش کل به‌مراتب کمتر بوده و اصلاً قابل مقایسه با شرایط عادی نیست».
یکی از کارمندان شهر کتاب شهیدبهشتی وضعیت فروش تلفنی کتاب را معمولی توصیف می‌کند: «فروش تلفنی ما مثل گذشته است و تغییری نکرده. قبلاً هم سفارش تلفنی داشته‌ایم و این روزها شاید کمی بیشتر از قبل شده باشد اما در مجموع تغییر چندانی نکرده است».
سقف فروش غیرحضوری ۱۰درصد است
نشر ققنوس از ناشران بزرگ حال حاضر ایران است. یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های پخش کتاب نیز متعلق به ققنوس است. در عین حال کتابفروشی ققنوس در بازارچه کتاب خیابان انقلاب و کافه‌کتاب تازه‌تأسیس ققنوس در خیابان وصال، ققنوس را به یکی از کامل‌ترین مجموعه‌های نشر و توزیع و فروش کتاب تبدیل کرده است. از مهدی حسین‌زادگان، مدیر فروش انتشارات ققنوس درباره وضعیت فروش غیرحضوری کتاب در روزهای کرونایی می‌پرسیم. «فروش اینترنتی و تلفنی دست‌کم دوبرابر شده است. الان می‌توانم بگویم که به ۱۰درصد فروش بالفعل ما تبدیل شده. اما بعید است ظرفیت فروش غیرحضوری را بتوان از این بیشتر کرد. در عین حال هرکدام از ناشران بزرگ کتاب‌های خودشان را در کتابفروشی‌هایشان عرضه می‌کنند و فقط بعضی از کتاب‌های پرفروش نشرهای دیگر را به کتابفروشی‌های خود می‌آورند. الان کتاب‌های ناشران دیگر تمام‌شده و ما بیشتر کتاب‌های خودمان را داریم. مشتری حتی اگر بخواهد به‌صورت تلفنی یا آنلاین خریداری کند، ترجیح می‌دهد به سراغ فروشگاه‌هایی برود که همه کتاب‌ها را داشته باشند. اما پس از تعطیلی کتابفروشیها و تعطیلی شرکت‌های پخش، کتاب‌های سایر ناشران توزیع نمی‌شود. وضعیت فروش تلفنی و اینترنتی تا الان خوب بوده اما طبیعی است که باید به‌عنوان وضعیتی موقتی به آن نگاه کرد و ادامه چنین وضعیتی در درازمدت ممکن نیست.»
فروش کتاب چرخه‌ای است که از ناشر آغاز و به کتابفروشی و خریدار ختم می‌شود. می‌توان شکل خرید را تغییر داد اما طبیعتاً نمی‌توان با حذف یکی از اجزای چرخه به بقای آن امیدوار بود. طبیعی است که فروش غیرحضوری نیز سازوکار خود را دارد و در نهایت کتابفروشیها و شرکت‌های پخش کتاب باید باز شوند تا چرخه فروش کتاب دوباره جریان پیدا کند.
آن‌قدر بوده که راضی‌مان کند
به سراغ یکی از متفاوت‌ترین کتابفروشی‌های تهران می‌رویم؛ کتابفروشی افرا در برج سایه در خیابان ولیعصر که معمولاً روزهای تعطیل نیز باز است و پذیرای کسانی است که در روز تعطیل به هر دلیلی به‌دنبال کتابی می‌گردند. فرشته سنگری، مدیر کتابفروشی افرا، به نسبت دیگران رضایت بیشتری از وضعیت فروش کتاب دارد. «چون کتابفروشی ما در همه روزهای سال باز است، معمولاً در روزهای تعطیل فروش بهتری داشته‌ایم. یعنی من اول فروردین و روز سیزده‌به‌در هم کتابفروشی را باز کرده‌ام و همیشه در این روزها فروشمان از روزهای دیگر بیشتر بوده. در ایام اخیر هم که خیلی از کتابفروشیها تعطیل بوده‌اند، هم همینطور. البته فروش کتاب در روزهای مختلف فرق می‌کرده. بعضی روزها خوب نبوده اما بعضی روزها نیز واقعاً خوب بوده. فروش تلفنی و سفارش از طریق صفحه اینستاگرام و کانال کتابفروشی آن‌قدر بوده که راضی‌مان کند هر روز کتابفروشی را باز کنیم و منتظر سفارش‌ها باشیم.»
حتی برای بیمار کرونایی هم کتاب فرستادیم
مدیر کتابفروشی افرا امیدوارانه از فروش کتاب در روزهای کرونایی می‌گوید: «حتی برای بیمار کرونایی هم کتاب فرستادیم. چنین اتفاق‌هایی آن‌قدر خوشایند است که ما را به ادامه کار امیدوار می‌کند. خوشحالیم که توانستیم کاری برای در خانه ماندن مردم بکنیم و بخشی از اوقات فراغتشان را در این روزها پر کنیم».
اول طاعون، بعد کوری
از مدیر کتاب افرا درباره پرفروش‌های روزهای کرونایی می‌پرسیم. «شاید باور نکنید ولی «طاعون» آلبر کامو را بیشتر از همه کتاب‌ها فروخته‌ایم. در روزهای اول هم کوری ساراماگو را خیلی زیاد فروختیم». غرابت و دشواری مواجهه با کرونا سبب شده است که مردم در جست‌و‌جوی کتاب‌هایی باشند که وضعیت‌های مشابهی را تصویر کرده است. شاید کتاب‌هایی که درباره شیوع فراگیر یک بیماری یا نقصان است، بتواند قدری مواجهه با کرونا را راحت‌تر کند.
با این همه سنگری می‌گوید: «من خودم بیشتر کتاب‌هایی را پیشنهاد کرده‌ام که قدری احوال خوانندگان را بهتر کند. یکی از کتاب‌هایی که در این روزها خیلی به مشتری‌ها پیشنهاد می‌کنم «هفتاد سال عاشقانه» زنده‌یاد محمد مختاری است. کتابی که به‌نظرم تحمل این روزها را راحت‌تر می‌کند و حس بهتری به خوانندگان می‌دهد».
شبکه‌های اجتماعی کتاب‌ها را پرفروش کردند
کافه کتاب نیماژ در خیابان خردمند جنوبی نیز مثل بسیاری از کتابفروشیها در این روزها چشم به فروش غیرحضوری دارد. سهند آدم عارف، مشاور رسانه‌ای نشر نیماژ درباره فروش‌های غیرحضوری کتاب در روزهای کرونایی می‌گوید: «وضعیت فروش‌های غیرحضوری ما نسبت به قبل بهتر شده اما طبیعی است که چنین فروش‌هایی جایگزین فروش مستقیم نمی‌شود. فروش کتاب‌های ما از طریق اینستاگرام و سایت و فروش تلفنی ۱۰۰درصد رشد داشته، شاید هم بیشتر. کتاب‌هایی بوده که در همین روزها تمام شده. چند تا از کتاب‌های ما را صفحه‌های پرمخاطب اینستاگرام معرفی کردند و بسیار خوب فروختند. «سایه باد» از کارلوس روئیث ثافون، «بافته» اثر لائتیسیا کولومبانی، «نوری که نمی‌بینیم» از آنتونی دوئر کتاب‌های پرفروش ما در روزهای کرونایی بوده‌اند. موجودی این کتاب‌ها در انبار نشر نیماژ هم رو به پایان است».
***
بدیهی است که روزهای دشوار کرونایی آسیب‌های بسیاری به ناشران و کتابفروشان وارد می‌کند. نیز طبیعی است که فروش‌های غیرحضوری در حداکثری‌ترین حالت نیز تنها درصد اندکی از زیان وارده به کتابفروشیها را جبران می‌کند، اما شاید این اتفاق‌ها فرصتی باشد تا کتابفروشیها به شیوه‌های جایگزین فروش کتاب فکر کنند و فروش تلفنی، فروش‌های اینترنتی از خرید مستقیم تا فروش از طریق شبکه‌های اجتماعی را جدی‌تر بگیرند تا پس از این اتفاق‌ها همواره یکی از گزینه‌های کتابفروشیها باشد.
