ترکیه به‌دنبال توافق تازه با اروپا

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد کشورش به‌دنبال اصلاح توافقنامه موجود میان آنکارا و اتحادیه اروپا در مورد بیش از 3میلیون آواره جنگ سوریه است که سال‌ها در کمپ‌های پناهجویان در خاک ترکیه زندگی می‌کنند.
مولود چاووش اوغلو در گفت‌وگو با خبرگزاری آناتولی ابراز امیدواری کرد تا 2هفته دیگر، یعنی پیش از برگزاری نشست سران کشورهای عضو اتحادیه اروپا، دو طرف به یک توافق جدید دست پیدا کنند. خواسته ترکیه ساعاتی پس از بازگشت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور از نشست با رهبران اتحادیه اروپا مطرح می‌شود؛ نشستی که شامگاه دوشنبه بدون هیچ نتیجه‌ای به پایان رسید. اردوغان 10روز پس از بروز بحرانی تازه در مرز ترکیه و یونان بر سر ورود پناهجویان به اروپا راهی بروکسل شد تا با رهبران اتحادیه اروپا و ناتو دیدار کند. او در نشست مشترک با اورزولا فون در لاین رئیس کمیسیون اروپا، شارل میشل رئیس شورای اروپا و ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو، خواستار اجرای تعهدات اروپا در قبال پناهجویان و همچنین حمایت اعضای ناتو از عملیات ارتش ترکیه در خاک سوریه شد. اردوغان بحران پناهجویان جنگ سوریه را مشکل ترکیه، منطقه و کل اروپا دانست و گفت: «هیچ کشور اروپایی حق ندارد در این رابطه بی‌تفاوت باشد». رئیس‌جمهور ترکیه خواسته‌هایش در سفر به بروکسل را به ماجرای پناهجویان محدود نکرد و از ناتو خواست «حمایت قاطع» خود را از حضور نیروهای نظامی ترکیه در سوریه اعلام کند.
تا به اینجا، اروپایی‌ها از یونان در برابر ترکیه حمایت کرده‌اند. اروپا، یونان را سپری در برابر هجوم دوباره پناهجویان می‌داند. پیش از این در سال 2015، سرازیر شدن بیش از یک‌میلیون پناهجو به اروپا، کشورهای این قاره را با بحرانی ناخواسته روبه‌رو کرد؛ بحرانی که سال بعد به توافق میان ترکیه و اتحادیه اروپا برای سد راه پناهجویان منجر شد. متحدان ترکیه در ناتو نیز تاکنون هیچ حمایتی از عملیات نظامی این کشور در سوریه نشان نداده‌اند. اردوغان نشست بروکسل را بدون هیچ نتیجه مشخصی ترک کرد و به‌نظر می‌رسید خواسته‌هایش با استقبال چندانی روبه‌رو نشده که بدون امضای بیانیه مشترک با کمیسیون اروپا، شورای اروپا و ناتو، این شهر را ترک کرد. رئیس‌جمهور ترکیه حتی در نشستی خبری که از قبل ترتیب داده شده بود نیز شرکت نکرد و از بروکسل مستقیم به سمت آنکارا پرواز کرد.
هجوم پناهجویان به سمت مرز یونان پس از آن آغاز شد که اردوغان اعلام کرد کشورش دیگر نمی‌تواند از عهده نگهداری پناهجویان برآید. به دستور رجب طیب اردوغان مرزها روی پناهجویان باز شد و آنها اجازه پیدا کردند به یونان بروند. دولت یونان، اما ورود پناهجویان را غیرقانونی اعلام و نیروهای پلیس و ارتش را در طول مرز مشترک با ترکیه مستقر کرد. درگیری میان هزاران پناهجویی که در منطقه مرزی 2 کشور سرگردان شده‌اند با نیروی نظامی یونان تاکنون دست‌کم 3کشته به جا گذاشته است. بخشی از این پناهجویان را آواره‌های جنگ سوریه تشکیل می‌دهند اما بخشی دیگر را پناهجویانی تشکیل می‌دهند که به‌دنبال شرایط اقتصادی بهتر در اروپا هستند. اتباع کشورهای افغانستان، پاکستان، بنگلادش، ایران، عراق، مراکش، سودان و برخی دیگر کشورهای آفریقایی در میان آنها دیده می‌شوند.

پناهجویان ابزار دست سیاسیون
براساس توافق سال2016 میان ترکیه و اتحادیه اروپا، آنکارا تاکنون حدود 6میلیارد یورو پول دریافت کرده است. بودجه اروپایی‌ها برای نگهداری از حدود 3میلیون و 700هزار پناهجوی سوریه‌ای پرداخت می‌شود که در خاک ترکیه روزگار می‌گذرانند. اما وزیر خارجه ترکیه در گفت‌وگوی دیروز خود با خبرگزاری آناتولی تأکید کرد که تنها بحث پرداخت پول از سوی اروپا نیست و آنکارا از اتحادیه اروپا می‌خواهد به همه تعهدات دیگری که در سال2016 داده است، عمل کند. طبق توافق، ترکیه متعهد شد مانع حرکت پناهجویان «غیرقانونی» از زمین و دریا به سمت اروپا شود. اروپایی‌ها همچنین اعلام کردند پناهجویانی که به‌صورت غیرقانونی و با هدف رفتن به اروپا به یونان وارد شده‌اند را به ترکیه بازمی‌گردانند و به‌ازای هر پناهجویی که به این صورت بازگردانده شود، یک پناهجو که به‌صورت قانونی در خاک ترکیه برای پناهندگی در اروپا درخواست داده را می‌پذیرند. طبق آمار منتشرشده از سوی اتحادیه اروپا، تاکنون تنها 25هزار نفر در چارچوب این بند از توافق به اروپا منتقل شده‌اند؛ موضوعی که اعتراض دائمی ترکیه را به‌دنبال داشته و روند بازگشت پناهجویان از یونان نیز به همین دلیل متوقف شده است. به‌رغم مقابله ترکیه با پناهجویان، طی سال‌های بعد از 2016، حدود 160هزار نفر خود را از راه خشکی و دریا به یونان رسانده‌اند؛ وضعیتی که در سایه وخیم اقتصادی این کشور، به یک بحران پیچیده و بدون راه‌حل برای آتن تبدیل شده است.
ترکیه البته در قبال همراهی خود با اروپا، غیر از پول، امتیازهای دیگری نیز دریافت کرده بود. اروپایی‌ها وعده دادند روند بررسی پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا را تسریع بخشند. همزمان طبق درخواست ترکیه، اتحادیه اروپا وعده داد موضوع لغو روادید میان ترکیه و کشورهای عضو شنگن را بررسی کند. هر 2وعده هرگز عملی نشد و همین موضوع طی این سال‌ها باعث اعتراض مکرر آنکارا به اروپایی‌ها بوده است.
اکنون به‌نظر می‌رسد در توافق جدید، ترکیه به‌دنبال انعقاد یک توافق گمرکی با اتحادیه اروپا باشد تا لااقل از مزایای اقتصادی تعامل با اروپایی‌ها بهره‌مند شود. تاریخ در حال تکرار شدن است و هزاران پناهجو و آواره جنگ، قرار است بار دیگر به‌عنوان ابزاری برای توافق‌های سیاسی میان کشورها قرار گیرند.