آزمون کرونا

مهدیه تقوی ـ خبرنگار

ایران یکپارچه و در تمامی استان ها درگیر شیوع ویروس کرونا شده و روند ابتلا و مرگ و میر بیماران باوجود تلاش های مستمر و شبانه روزی وزارت بهداشت و کادر درمانی کشور به شدت رو به رشد است. وضعیتی که مسئولان وزارت بهداشت از آن به عنوان «پیک بیماری» نام می برند و دائم از مردم می خواهند تا با پیشگیری، رعایت بهداشت فردی و ماندن در خانه تلاش کنند تا زنجیره رشد بیماری قطع شود. اما برای عبور از بحران ویروس کرونا که تاکنون (عصر دوشنبه) 237 نفر طبق آمارهای رسمی جانشان را به خاطر آن از دست داده اند در کنار نیاز به مدیریت یکپارچه حاکمیتی ضروری است تا نهادهای اجتماعی و مدنی و تشکل های مردم نهاد و در زیر مجموعه آن ها مردم ( مشارکت‌های فردی) نیز نقش فعالی را بازی کنند. نهادهای مردمی و ان. جی. او ها همچون دانه های پازل در کنار هم می‌توانند تصویری ماندگار را در عبور از بحران کنونی برجا بگذارند. تشکل های مردم نهاد در وضعیت کنونی می‌توانند در حوزه های آموزشی و پیشگیری از گسترش بیماری، کمک به جمعیت های آسیب پذیر ( کودکان کار، افراد کارتن خواب، سالمندان تنها، بیماران خاص و...)، همکاری با دولت و نهادهای رسمی برای امدادرسانی و... اقدامات موثری را انجام دهند. همچنین نهادهای مدنی علمی، پزشکی و تخصصی باید نسبت به مدیریت شرایط از نهادهای رسمی مطالبه گری داشته باشند و شرایط را رصد و ضعف ها را به دولت اعلام کنند. علی ربیعی سخنگوی دولت هم در روزهای گذشته و هم درچند یادداشت خود برنقش نهادهای مدنی تاکید کرده است:« نقش نهادهای مدنی برای عبور از بحران کنونی باید پررنگ‌تر شده و فعال‌تر وارد عرصه اجتماع شوند. ما برای عبور از بحران نیازمند تشکل‌های مدنی معطوف به معاضدت اجتماعی متاثر از کرونا هستیم.»  همشهری در گفت و گو با کارشناسان به بررسی نقش تشکل‌های مردم نهاد برای عبور از بحرانی کنونی پرداخته است.


مدیریت بحران در بحران
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان اینکه یکپارچگی مدیریت بحران نقش مهمی در بروز غلبه بر بحران‌ها دارد، گفت: زمانی که بحرانی در یک جامعه روی می‌دهد چندین گروه در مدیریت درست این بحران نقش دارند. نخست سیاستگذاران و مدیران هستند. گروه دوم افرادی هستند که خود و اطرافیانشان درگیر بحران هستند و به مراقبت‌های روانی - اجتماعی نیاز دارند و گروه سوم نیروهای تخصصی مرتبط با بحران هستند که خدمات پیشگیری، درمان و مراقبت را ارائه می‌دهند. در همه این گروه‌ها سازمان‌های غیردولتی و انجمن‌های تخصصی غیردولتی می‌توانند ایفای نقش کرده و در بحران‌ها حضور داشته باشند.
سیدحسن موسوی‌چلک در گفت‌وگو با همشهری گفت: مشارکت این گروه‌های غیردولتی و تشکل‌ها در ایران و بیشتر کشورها وجود دارد اما مشکل از آنجایی آغاز می‌شود که خدمات این سازمان‌ها و تشکل‌ها ساماندهی نمی‌شود و هر سازمان و نهادی براساس شرایط کاری خود در بحران‌ها مداخله می‌کند.
وی ادامه داد: در همه بحران‌هایی که تاکنون پشت‌سر گذاشته‌ایم شاهد حضور سازمان‌های مردم‌نهاد و غیردولتی در مراکز بحران بوده‌ایم اما این حضور سازماندهی نشده و هر سازمانی براساس پروتکلی که داشته فعالیت‌هایی را انجام داده است. در برخی موارد نیز شاهد موازی‌کاری این نهادها با سازمان‌های مردم‌نهاد بوده‌ایم درصورتی‌که با هماهنگی این نهادها با یکدیگر می‌توانیم شاهد پوشش فراگیر اقدامات باشیم.
موسوی‌چلک گفت: بهره‌گیری از ظرفیت سازمان‌های غیردولتی فرصتی برای مدیریت بحران است. اما مشکل ما این است که درزمان بحران‌ها ساماندهی درستی برای استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد نداریم و هر سازمان و تشکلی براساس تشخیص خودش عمل می‌کند. به‌دلیل وجود همین ناهماهنگی‌ها تاکنون نتوانسته‌ایم از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های غیردولتی استفاده کنیم.
وی ادامه داد: در زمان اپیدمی ویروس کرونا نیز مثل همه بحران‌های دیگر هر سازمانی بنا به تشخیص خودش عمل کند و تنها موردی که در مدیریت بحران مشاهده نمی‌شود هماهنگی و مدیریت واحد است.
وی ادامه داد: برخی گروه‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی که در خود احساس می‌کنند شروع به تولید ماسک و توزیع رایگان آن بین مردم کرده‌اند، این‌گونه ظرفیت‌ها در کشورمان کم نیست اما به این دلیل که اعتمادسازی در کشورمان انجام نشده باعث شده تا شاهد کمرنگ‌شدن مشارکت‌های مردمی باشیم. ما باید از آن روزی بترسیم که بر اثر مدیریت ناصحیح چشم مردم برای حل بحران به‌دست دولت باشد و بس.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: متأسفانه الان شاهد یک مدیریت بحران ضعیف در کشورمان هستیم. مدیریتی که قبل از بروز بحران باید بانک اطلاعاتی قوی از سازمان‌های مردم نهاد و سازمان‌های علمی و ظرفیت آنها داشته باشد تا در مواقع بحران بتواند از آنها به‌صورت اصولی استفاده کند. سازمان مدیریت بحران باید در سطح ملی و محلی بتواند ظرفیت‌ها را شناسایی و تقسیم کار کند و براساس نقشه راه از پیش طراحی‌شده بین سازمان‌ها و نهادها تعامل ایجاد کرده و از ظرفیت آنها استفاده کند.
وی با بیان اینکه این روزها شاهد بلبشوی مدیریتی هستیم گفت: در روزهای اخیر شاهد بستن راه‌های ورودی به شهرهای شمالی کشور توسط مردم بودیم؛ اقدامی که نتیجه داشتن شهرهای بی‌کلانتر یا هزارکلانتر است. نتیجه مدیریت نکردن بحران کاهش سرمایه اجتماعی و رودررو قرار گرفتن مردم است. این رفتار مردم در بستن جاده‌های ورودی به شهرهای شمالی نتیجه بد عمل کردن مدیران در مدیریت بحران است.
به گفته موسوی‌چلک، در اثبات تشتت مدیریتی همین بس که در تهران کمپین قرنطینگی خانگی راه‌می‌افتد. همزمان 60 لیتر بنزین برای سفر اختصاص داده می‌شود و دوباره اعلام می شود که بعد از تعطیلات اختصاص داده می شود. یک روز جاده‌های منتهی به شهرهای شمالی توسط مدیران دولتی بسته می‌شود و چند ساعت بعد جاده‌ها باز می‌شود.
همه این تضادها درنتیجه تصمیم‌گیری‌های نادرست و ناهماهنگی بین مسئولان است. مدیریت بحران فعلی که شاهد آن هستیم بدترین نوع مدیریت بحران است.
وی ادامه داد: اقدامی که مردم مرزن‌آباد در بستن جاده به‌روی مسافران کردند به‌نوعی مطالبه‌گری از دولت است. اگرچه خشونت راه درستی برای مطالبه‌گری نیست و عوارض و پیامدهایی برای امنیت مردم و جامعه به‌همراه دارد اما در فقدان یک مدیریت بحران کارآمد مشاهده این مسائل چندان هم دور از انتظار نیست.
به‌گفته موسوی‌چلک، الان زمانی است که باید با افرادی که مانع قرنطینه شدن شهرها شدند برخورد شود چراکه با این اقدام خود، سلامت همه مردم کشور را به‌خطر انداخته‌اند.
الان به‌نظر می‌رسد مدیران و تصمیم‌گیران قدرت تصمیم‌گیری درست را ندارند نتیجه این اقدام مسئولان این می‌شود که مردم خود تصمیم می‌گیرند وضعیت به‌وجود آمده را مدیریت کنند همین تقابل مردم با مردم بهترین نشانه برای بدترین شکل مدیریت بحران است.

انجمن های صدای اقشار آسیب پذیر باشند
یک فعال حقوق ‌اجتماعی که سال هاست در تشکل های مردم نهاد حضوری فعال دارد با بیان اینکه در شرایط فعلی سازمان‌های مردم‌نهاد رابطه نزدیکی با گروه‌های آسیب‌پذیر دارند، گفت: گروه‌های آسیب‌پذیر همچون زنان و کودکان کار و خیابان برای پیشگیری و مراقبت نیاز بیشتری به آموزش و دریافت وسایل همچون دستکش، ماسک، محلول‌های ضدعفونی‌کننده و... دارند تا مانع انتشار بیماری در این افراد شویم.
لیلا ارشد در گفت‌وگو با همشهری گفت: آموزش گروه‌های آسیب‌پذیر به‌تنهایی نمی‌تواند موثر واقع شود و اگر وسایل ضدعفونی‌کننده، ماسک و دستکش در اختیار این گروه‌ها نباشد آموزش‌ها تاثیری نخواهند داشت.
وی ادامه داد: یکی از فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد این است که صدای اقشار آسیب‌پذیر را به‌گوش مسئولان برسانند و جای خالی کمبودها را نشان دهند.
وی ادامه داد: نهادهای متولی سلامت مردم اگر از نیاز  به کمک رسانه‌ها آگاه شوند، سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند با قدرت به‌کمک اقشار آسیب‌پذیر بیایند.
ارشد ادامه داد: در هفته‌های اخیر و با گسترش کرونا در کشور سازمان‌ها و برخی نهادهای دولتی از فعالان مدنی درخواست کردند تا به کمکشان بیایند و ما هم به‌عنوان یکی از این سازمان‌ها با افراد داوطلبی که داریم به‌کمک این سازمان‌ها آمدیم تا بتوانیم در محلاتی که فعالیت می‌کنیم برخی اقدامات آموزشی و پیشگیرانه را انجام دهیم.
او تاکید کرد: با آموزش خانم‌هایی که برایشان اشتغال‌زایی کرده‌ایم و کودکان کار و خیابانی که تحت پوشش داریم توانسته‌ایم آموزش‌های پیشگیرانه را به داخل خانه‌ها ببریم. در کنار این آموزش‌ها شهرداری مقداری وسایل پیشگیری از بیماری را در اختیارمان گذاشته و خیرین نیز ماسک و مواد شوینده را تامین کرده‌اند که این اقلام را در اختیار خانواده‌ها قرارداده‌ایم. در کنار شهرداری، سازمان بهزیستی نیز برای آموزش این افراد در محلات از ما کمک گرفته است.
این فعال حقوق زنان گفت: اگرچه سازمان‌های مردم‌نهاد به وظایفی که برعهده گرفته‌اند عمل می‌کنند اما نیازمند حمایت حاکمیت هستند. الان شرایط سخت‌تر از آن چیزی است که به‌نظر می‌رسد با این وجود معتقدیم اگر جوامع محلی قوی شوند می‌توانند از خود دربرابر این بیماری محافظت کنند و شیوع بیماری را در صورت رعایت موارد بهداشتی کمتر شاهد باشیم.


لیلا ارشد:  یکی از فعالیت‌های سازمان‌های مردم‌نهاد این است که صدای اقشار آسیب‌پذیر را به‌گوش مسئولان برسانند و جای خالی کمبودها را نشان دهند

موسوی چلک: در همه بحران‌هایی شاهد حضور سازمان‌های مردم‌نهاد و غیردولتی در مراکز بحران بوده‌ایم اما این حضور سازماندهی نشده بود و هر سازمانی براساس پروتکلی عمل کرده است


مکث
انجمن‌های مردم‌نهاد می‌توانند نقش مؤثری در عبور از بحران داشته باشند
سیدحسین سراج‌زاده ـ رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران

بحرانی که اکنون کشور ما را همانند دیگر کشورها درگیر کرده ، مربوط به سلامت همه افراد جامعه است‌. هر فردی در هر جایگاهی که قرار دارد متناسب با نقش و حرفه‌ای که دارد می‌تواند به حاکمیت در عبور از این بحران کمک کند‌ انجمن‌های علمی می‌توانند نقش واسط بین مردم و حاکمیت داشته باشند و متناسب با ظرفیت‌های کارشناسانه‌ای که دارند، راه‌حل‌هایی را به حاکمیت ارائه دهند. در عین حال این انجمن‌ها می‌توانند  واسطی برای انتقال راه‌حل‌های نهادهای حاکمیتی به مردم شوند؛ چرا که وثوق و اعتماد مردم به این انجمن‌ها زیاد است.
متأسفانه ما اکنون در کشورمان با شرایطی مواجه هستیم که برخی نگاه‌های امنیتی به حوزه عمومی و سازمان‌های مردم نهاد وجود دارد و این نگاه امنیتی اجازه رشد و توسعه به این سازمان‌ها و نهادها را نداده است تا بتوانند در شرایط بحرانی نقش مؤثری در جامعه ایفا کنند. انجمن‌های مردم نهاد غیرعلمی که ماهیت نیکوکارانه دارند نیز در شرایط بحران کنونی می‌توانند نقش مؤثری داشته باشند. اکنون اقشار آسیب پذیر همانند کودکان کار و خیابان، کارتن خواب‌ها و...‌ از تامین وسایل و اقلام بهداشتی ناتوان هستند و نیازمند کمک‌رسانی‌اند؛ سازمان‌های مردم‌نهاد می‌توانند کمک‌های مؤثری در این خصوص به افراد داشته باشند. این روزها بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی نیز رونق خود را از دست داده‌اند و سازمان‌های مردم نهاد می‌توانند با کمک خیرین به این افراد کمک کنند؛ چرا که در وضعیت بحران فعلی حاکمیت به‌تنهایی نمی‌تواند از عهده این مشکل فراگیر بربیاید. این روزها در شهرهای شمالی کشور شاهد بحران اپیدمی این بیماری هستیم و با وجود هشدارهایی که درخصوص لزوم قرنطینگی خانگی اعلام می‌شود شاهد ورود حجم بالای مسافر به این شهرها هستیم، در عین حال برخی ناهماهنگی‌ها در مدیریت باعث شده تا شاهد مشکلاتی در این شهرها باشیم. در شرایط فعلی یکی از لوازم مدیریت خوب، مدیریت دانش‌محور و مقتدر است اما متأسفانه مدیریت در کشورمان در این زمینه مشکلات متعددی دارد که این مشکلات مدیریتی در شرایط بحران بیشتر نمایان می‌شود.
اگر در این شرایط ناهماهنگی در مدیریت‌های سازمان‌های مردم نهاد هم بدون هماهنگی با مدیریت واحد خدماتی را ارائه دهند بیشتر باعث ایحاد آشوب و بلبشو و یا حتی درگیری بین مردم می‌شود. اقداماتی مثل بستن جاده به روی مسافران اگر با مدیریت منطقه‌ای باشد که مشکلی به‌وجود نمی‌آید اما چنانچه این اقدامات خودجوش باشد در نهایت غیرقابل کنترل می‌شود. موضوع دیگری که باید به آن توجه شود این است که باید اطلاعات، درست و به موقع و بدون پنهانکاری به‌دست مردم برسد و نباید شاهد تناقض و دوگانگی در تصمیم‌گیری‌ها باشیم اما متأسفانه اکنون شاهد عدم‌مدیریت واحددر تصمیم‌گیری‌ها هستیم‌.
امروز هماهنگی نهادی و همبستگی اجتماعی و فعال شدن نهادهای مدنی بیش از هر زمان دیگری می‌تواند به مدیریت بحران در کشورمان کمک کند، اما اگر قرار باشد نهادها در تعارض با یکدیگر اقدام کنند ظرفیت آنها مستهلک  و در نهایت تمام کشور با مشکلات عدیده‌ای مواجه می‌شود که بیرون آمدن از آنها ساده نخواهد بود و شاهد مسائلی همچون بستن جاده توسط مردم و اعلام باز بودن راه‌ها از سوی پلیس راه خواهیم بود. این مسائل مواردی نیست که بدون هماهنگی و مدیریت متمرکز، ملی و منطقه‌ای بتوان آن را به سازمان‌های مردم نهاد واگذار کرد چراکه این مسائل در نهایت می‌تواند باعث رو در رویی مردم وتبدیل به چالش جدیدی شود.