میراث فیروز؛ منابع طبیعی و روزهای کرونا

حسین آخانی_استاد دانشگاه تهران

هفته منابع طبیعی با دو اتفاق غم‌انگیز همراه شد. در نخستین روز، بنیانگذار سازمان حفاظت محیط‌زیست و باغ گیاهشناسی ملی و پارک پردیسان، اسکندر فیروز در 93سالگی درگذشت. در دومین اتفاق هم حادثه کرونایی کشور و روابط حاکم بر اقتصاد، اجتماع و سیاست را به هم ریخت. این اتفاق تلنگر جدی به مسئولان بودکه مسئله محیط‌زیست، حقوق گیاهان و جانوران و مهم‌تر ورود یک موجود بیگانه به بدن و اکوسیستم دیگر را جدی بگیرند. کرونا و سارس در بدن خفاش یک ویروس بی‌خطر است. ولی چون اکوسیستم بدن ما با آن سازش ندارد، ورودش کشنده است. چون سیستم ایمنی زیست‌بوم بدن با این بیگانه، ناآشناست. همان اندازه که ویروس کرونا برای ما خطرناک است گیاه پالونیا، کهور آمریکایی، کونوکارپوس، سنبل آبی، آزولا، ماهی تیلاپیا و حلزون خطرناک زینتی (Apple Snail) تهدیدهای زیست‌بوم ایران هستند و حالا شاید بهترین هدیه شهرداری در این روزهای تلخ دو اقدام ماندگار باشد.
نخست- طبق آمار جهانی سهم ایران از 3هزار و 664باغ گیاهشناسی، چهار باغ است. مهم‌ترین آن هم باغی است که اسکندر فیروز 50سال پیش احداث کرد و پس از آن هیچ فرد و سازمانی به فکر ساخت باغ گیاهشناسی نیفتاد. درحالی‌که کشوری همچون پاکستان یا ترکیه با نصف مساحت ایران، هریک دارای 10باغ گیاهشناسی هستند و ایتالیا با 113و آلمان با 109باغ گیاهشناسی جاذب میلیون‌ها گردشگر! سال‌ها تلاش ‌شد شهرداری تهران مجاب به تبدیل پارک لاله در مجاورت دانشگاه مادر، به باغ گیاهشناسی شود که با وجود یکسال مذاکره با شهردار محترم تهران و بازدید ایشان از باغ گیاهشناسی برلین در شهریور گذشته، ‌این پیشنهاد در سازمان پارک‌ها و فضای سبز تهران روی میز ماند. امید است امسال که امکان برگزاری درختکاری در تهران نیست، این سازمان در حرکتی هوشمندانه در راستای منافع شهر تهران،  آغاز قرن را در سال 1400با افتتاح باغ گیاهشناسی در قلب تهران آغاز کند.
دوم - درختکاری درحالی‌که مرتب از باغات تهران کاسته می‌شود، درمان شهر آلوده نیست. دی‌اکسید کربن جذب شده توسط یک درخت در سال 22کیلوگرم است که با 70کیلومتر سفر با خودرو مجددا به شهر بازمی‌گردد. تحقیقات نشان داده که برای کاهش آلودگی شهر باید، دوچرخه جایگزین خودرو شود. اگر یک فرد، مسیر 15کیلومتری رفت و برگشت به محل کار را در سال با دوچرخه برود به اندازه 57درخت به کاهش دی‌اکسیدکربن خدمت کرده است. بنابراین اگر شهرداری بتواند در سال 100هزار شهروند را دوچرخه‌سوار کند، به اندازه 5میلیون و 700هزار درخت در کاهش آلودگی شهر نقش دارد. بی‌دلیل نیست که شهرهای پیشرفته به جای ایجاد فضای سبز مصنوعی، با رویکرد حفظ زیستگاه‌ بومی، رقابتی سخت در ایجاد خطوط دوچرخه‌سواری دارند.آرزوی 10هزار امضا‌کننده نامه به شورای شهر تهران این است که شهرداری  و شورای شهر با ایجاد باغ گیاهشناسی لاله و خطوط امن دوچرخه‌سواری پاسخ دهند تا خاطره تلخ روزهای کرونایی ایران شیرین شود.