سال نقصان

نسیم قاضی زاده:

سال 96 را باید یکی از بی‌خاصیت‌ترین سال‌های موسیقی دانست؛ باید با ذره‌بین دنبال اتفاقات خوب و پربار در موسیقی ایران گشت و در نهایت اگر همین چند اتفاق هم نبود سالی را که گذشت باید رکورددار می‌شمردیم اما وجود رخدادهایی همچون «شب‌های بداهه‌نوازی پیانو» یا برگزاری «پروژه سی» که گرمابخش فضای موسیقی ایران بودند در کنار چند کنسرت و اتفاق کوچک و بزرگ دیگر لحظاتی خوش و مهم را برای موسیقی ایران رقم زدند. هرچند شاید جای عنوانی همچون جشنواره‌های مختلف موسیقی که مهم‌ترین آنها جشنواره موسیقی فجر است میان این رویدادها خالی باشد اما واقعیت این است که در این گزارش تلاش شده تا میزان تأثیرپذیری اتفاقات در فضای عمومی موسیقی ایران درنظر گرفته شود که از این نظر جشنواره‌های عموما دولتی در حوزه موسیقی متأسفانه کارایی چندانی در زمینه جریان‌سازی نداشته‌اند. 

ثبت مناجات «ربنا» و نامه محمدرضا شجریان

اردیبهشت‌ماه سال 96، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، لوح ثبت‌ ملی دعای مشهور به «ربّنا» با اجرای محمدرضا شجریان را به همایون شجریان، فرزند این هنرمند اهدا کردند تا این اثر به‌عنوان یک اثر ملی ثبت شود. ربّنا یکی از آثار استاد محمدرضا شجریان و شامل 4دعا از آیات قرآن است که همه با عبارت ربّنا آغاز می‌شوند. این اثر در تیرماه سال ۱۳۵۸ ضبط شد و برای مدت ۳۰ سال، جزو برنامه‌های اصلی رادیو و تلویزیون ایران در‌ماه رمضان بوده‌است. بنا به گفته محمدرضا شجریان، انگیزه اصلی او از خواندن این دعا، تدریس آن به 2 هنرجو بوده و این اثر در یکی از استودیوهای رادیو ضبط شده‌است.

شجریان ربّنا را در دستگاه سه‌گاه خوانده و با مرکب‌خوانی (مدولاسیون یا راه‌گردانی) سری به دستگاه‌ها و آوازهای دیگر ردیف موسیقی ایرانی ازجمله آواز افشاری و گوشه عراق (صبا) می‌زند و سپس به سه‌گاه برمی‌گردد. ربّنا در نواری که محمدرضا شجریان با نام «به‌یاد پدر» ضبط کرده، منتشر شده است.

«وقتی همراه با سهراب و تهمورس پورناظری به سازمان میراث فرهنگی برای ثبت ملی ربنا مراجعه کردیم واقعا سورپرایز شدیم؛ چرا که از مدت‌ها قبل بسیاری از دوستان دنبال ثبت ملی این مناجات بودند که به هر دلیلی اتفاق نمی‌افتاد و خوب به‌خاطر دارم در عرض ۳۰ثانیه تمام مسائل مربوط به این ماجرا از ذهنم گذشت اما با تمام این احوال بسیار خوشحالم که بالاخره این اتفاق افتاد. دعای ربنا از سمت پدر به همه مردم این سرزمین تقدیم شده و با وجود برخی از صحبت‌ها ایشان نه‌تنها قطعه را به‌طور کامل به همه مردم ایران تقدیم کرده بلکه اگر یادتان باشد در نامه‌ای مناجات ربنا را نسبت به مالکیت دیگر آثارشان مستثنی کردند که این موضوع به‌نظر من اتفاق خوبی است.»؛ اینها صحبت‌های همایون شجریان درباره داستان ثبت مناجات ربنا و نامه محمدرضا شجریان است. 

ظهور «‌بند»های جدید

این روزها در موسیقی ایران از زمین و زمان «بند»های جدیدی است که مثل قارچ روی زمین می‌رویند و نمی‌توان نادیده‌شان گرفت، هرچند شاید دلایل خوبی هم نتوان برای گوش‌سپردن به آنها پیدا کرد. به‌هرحال امسال بیش از هر سال دیگری در موسیقی ایران پدیده «بند» تبدیل به یکی از عناصر اصلی موسیقی ایران شد؛ گروه‌هایی مثل پازل‌بند، هوروش بند، ماکان بند، اموبند، ایوان بند، پایکوب‌بند، 63 بند، دات بند، مسیح و آرش و ملوبند، از این جمله‌اند که هرکدام هوادارانی دارند و تمامی آنها مجوز فعالیت رسمی دریافت کرده و کنسرت‌هایشان آغاز شده است. اینکه عمر این بند‌ها چقدر خواهد بود قطعا سؤالی است که خیلی‌ از آنها پاسخش را پیشاپیش می‌دانند اما آنچه پرواضح است فعالیت پررنگ آنها در فضای موسیقی این روزهای ایران است. نکته دیگر اینکه اغلب این بندها ماهیت موسیقایی مستقلی ندارند و سبک کاری‌شان ترکیبی است از سبک خواننده‌های پاپ و گروه‌های موسیقی تلفیقی.

پروژه سی

«پروژه سی» را فارغ از ارزشگذاری هنری، باید موفق‌ترین پروژه موسیقایی سال گذشته دانست؛ چراکه از نظر تعداد تماشاگران و همچنین شب‌های اجرا با دیگر کنسرت‌ها قابل قیاس نبود. همایون شجریان، خواننده اصلی این پروژه بود و سهراب پورناظری آهنگسازی آن را به‌عهده داشت که سحر دولتشاهی، بهرام رادان، مهدی پاکدل، بانیپال شومون، حسین صوفیان و صابر ابر در آن ایفای نقس می‌کردند. سی براساس 3داستان از داستان‌های شاهنامه- زال و رودابه، رستم و اسفندیار و رستم و سهراب- در مجموعه فرهنگی- هنری سعدآباد روی صحنه رفت و موسیقی این اثر برگرفته از موسیقی نواحی، سنتی و معاصر ایران بود. نغمه ثمینی، نویسندگی این اثر و علی اصغر دشتی کارگردانی آن را به‌عهده داشت. شجریان درباره این پروژه که در آن علاوه بر قطعات شاهنامه، آثار پرمخاطب دیگرش همچون قطعات موسیقی فیلم «رگ خواب» را اجرا کرد، گفت: «تمام تلاش ما این است کاری کنیم که نسل‌های مختلف مخاطبان از شنیدن موسیقی مرتبط با شاهنامه فردوسی با تمام وجود لذت ببرند و شما در کنسرت ما دیدید که فرم‌های موسیقی انتخاب شده هم در این راستا بود. به هر حال پروژه سی برای من پروژه بسیار بزرگی است که قطعا با کنسرت‌های قبلی‌ام تفاوت دارد؛ چرا که کار نویی است.

من هیچ مرزی برای کارهایم قائل نیستم زیرا چندان جذاب نیست که یک فرم دائما تکرار شود. البته خودم همواره توجه به فرم‌های موسیقی اصیل ایرانی را به‌عنوان یک ضرورت مدنظر داشته‌ام چراکه خودم در این فضا پرورش یافته و بزرگ شده‌ام. من در این پروژه دوست دارم با یک روحیه متفاوت وارد کار شوم. ضمن اینکه دختر ۱۰ ساله من و اصولا نسل آنها هر زمان به موسیقی‌های من گوش می‌دهند با «آرایش غلیظ» و «چرا رفتی» ارتباط بهتری می‌گیرند و اساسا این موفقیت ماست که به سهم خود کاری می‌کنیم که این نسل کارهای ما را گوش می‌کند.»

حمایت هنرمندان موسیقی از زلزله‌زدگان

در پی زلزله‌ای که پاییز امسال در کرمانشاه و اطراف آن رخ داد و صدها خانوار را بی‌خانمان کرد، بسیاری از اهالی موسیقی از نخستین دسته از هنرمندانی بودند که پیشگام کمک و فعالیت‌های خیریه شدند. آنها با برگزاری کنسرت‌های رایگان به نفع زلزله‌زدگان غرب کشور، توانستند کمک‌های بسیاری را برای مردم این منطقه جمع‌آوری کنند. شهرام ناظری، کیهان کلهر، سهراب پورناظری، خانواده کامکارها و... از این دست بوده‌اند.

کنسرت ارکستر سمفونیک تهران در ایتالیا

تیرماه امسال برای نخستین بار، تالار 4 هزار نفری «مائورو دآندره» شهر راونا کشور ایتالیا در دومین اجرای پروژه «جاده‌های دوستی» به رهبری ریکاردو موتی شاهد یکی از باشکوه‌ترین اجراهای ارکستر سمفونیک تهران به مدیریت هنری شهرداد روحانی با مشارکت ارکستر فستیوال راونا به رهبری ریکاردو موتی، هنرمند جهانی حوزه موسیقی کلاسیک بود. ریکاردو موتی در پایان اجرای برنامه با دعوت از شهرداد روحانی و خوانندگان کنسرت از مردم خواست تا این هنرمندان را به شکل ویژه‌تری تشویق کنند که مخاطبان نیز برای شهرداد روحانی سنگ‌تمام گذاشته و با اهدای دسته‌گل از تلاش‌های وی تشکر کردند. این کنسرت با حضور تعدادی از مقامات ایتالیایی برگزار شد.

این اجرا و همچنین اجرایی که در پاییز در تهران و رم اتفاق افتاد در پی تفاهمنامه همکاری بین بنیاد فرهنگی- هنری رودکی، دفتر امور موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دانشگاه هنر تهران با دانشگاه ساپینزای رم و ارکستر جوانان ایتالیا بود. ازجمله نکات قابل توجه در کنسرت راونا این بود که کنسرت راونا به‌طور مستقیم از شبکه 3رادیو رای و تصاویر آن از شبکه یک تلویزیون رای پخش می‌شد. همچنین خبر این رخداد به‌طور گسترده در تارنمای وزارت امور خارجه ایتالیا، بنیاد جشنواره راونا، رادیو و تلویزیون دولتی ایتالیا(رای)، و ده‌ها پایگاه خبری و نشریه ایتالیایی، انگلیسی و فارسی‌زبان نیز انعکاس یافت. 

فستیوال موسیقی پیانیست‌های‌ «ای سی‌ام» در تهران

جشنواره «شب‌های بداهه‌نوازی پیانو» حاصل همکاری نشر موسیقی هرمس و شرکت کلیک با حضور ۱۱ هنرمند- ۹ نفر خارجی و 2 نفر ایرانی- از ۲۲ شهریور در فرهنگسرای نیاوران برگزار ‌شد. نخستین دوره این فستیوال به تک‌نوازی بداهه پیانو اختصاص یافته بود. در مجموع ۱۱ هنرمند از ایران و 8 کشور اروپایی مهمان این جشنواره بودند که به‌مدت 6 شب در قالب ۱۲ کنسرت مستقل (هرشب 2 اجرا) روی صحنه رفتند. علاوه بر 2 اجرا در هر شب، 5کارگاه آزاد و نمایش 4فیلم مستند درباره موسیقی نیز کامل‌کننده برنامه جشنواره بود. پیانیست‌های حرفه‌ای کمپانی «‌ای‌سی‌ام» که از معتبرترین کمپانی‌های نشر موسیقی دنیاست، - به جادوگران پیانو مشهورند- و در تهران در کنار 2 هنرمند ایرانی توانستند جشنواره‌ای استثنایی را رقم بزنند که با استقبال بالای دانشجویان موسیقی و علاقه‌مندان جدی آن روبه‌رو شد.