مراسم آش‌پزان قصر یاقوت

بهاره خسروی :

مراسم آشپزان تقریباً از دوره فتحعلی‌شاه در قصرهای قجری باب شد. این مراسم در دوره فتحعلی‌شاه اغلب در گردش عید و شهرستانک با اجرای یکسری برنامه‌های شاد داخل قصر و اندرونی برپا می‌شد. اما بعدها برای دسترسی آسان و فراهم شدن شرایط حضور همه در دوره ناصرالدین‌شاه، اجرای مراسم بعد از سفر شاه از پشت کوه به قصر یاقوت و فصل پاییز موکول شد. با توجه به آنچه که «همایون عبدالرحیمی» در کتاب «‌‌کوچه و پسکوچه‌های تهران» درباره این مراسم نوشته است، مشخص می‌شود که معمولاً از یک هفته قبل از رسیدن شاه، سور و سات پخت آش به راه بود.

نخستین کار، ارسال دعوتنامه برای افراد حاضر در جمع مثل شاهزادگان و اشراف و وزرا بود. مهمانان مراسم در روز مقرر همگی زنجیروار سوار بر کالسکه مسیر باغ سرخه‌حصار را در پیش می‌گرفتند. در این مراسم میان سفره بعضی دلقک‌ها و بذله‌گویان از قبیل حاجی لره و حسن کماجی و غیره در گوشه و کنار ایستاده و با شوخی و آوازخوانی باعث خنده و سرگرمی مهمانان می‌شدند. بالای این سفره قالیچه‌ای ابریشمین برای صندلی شاهی پهن بود. مهمانان حاضر در مراسم با بالا رفتن پرده و اعلام حضور شاه به رسم احترام از جا بلند می‌شدند و با اجازه شاه سر جایشان می‌نشستند. نایبان و صدراعظم کنار صندلی می‌نشستند.


یکی مشغول پوست کندن بادمجان می‌شد و دیگری زعفران می‌سابید و خلاصه هر کسی گوشه‌ای از کار طبخ آش را برعهده می‌گرفت. با اجازه شاه در اندرونی باز می‌شود و اهل حرمخانه و خدمتگزاران با لباس‌های رنگارنگ با فریاد شادی دور دیگ‌ها جمع می‌شدند. قبل از همه انیس‌الدوله با ملاقه‌ای زرین کاسه اول را برای شاه می‌کشید و بعد از آن نوبت به بقیه مهمانان می‌رسید. با وجود بودن خوراکی‌های رنگارنگ سر سفره تنها غذای پرمشتری آش بود. به نحوی که دکتر طلوزان و دکتر شیندر که هر دو فرانسوی و طبیب مخصوص شاه بودند مکرراً ظرف‌های خودشان را پر می‌کردند. در این میان سهم خانم‌های غایب هم محفوظ بود و معمولاً چند کاسه‌ای برای افرادی که نمی‌توانستند در جمع حاضر باشند به شهر می‌فرستادند.