نبرد جنگ و دیپلماسی در شمال سوریه

«اگر امروز با تروریسم در داخل سوریه نجنگیم، فردا باید در داخل ترکیه با آنها روبه‌رو شویم»؛ این جمله بخشی از سخنان مهم روز گذشته رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه درباره تحولات اخیر در شمال سوریه است؛ تحولاتی که حالا دیگر به روشنی می‌توان آن را بحرانی نظامی میان ترکیه، سوریه و روسیه نامید. در جریان این تحولات طی 24ساعت گذشته، تعداد قابل توجهی از پایگاه‌ها و مواضع ارتش سوریه در حاشیه ادلب، حلب و حتی لاذقیه توسط جنگنده‌ها و توپخانه‌های ترکیه مورد حمله قرار گرفته است؛ حملاتی که به گفته منابع محلی بیش از 50شهید و ده‌ها مجروح از میان سربازان ارتش سوریه و همچنین سایر متحدان آن، ازجمله حزب‌الله لبنان به همراه داشته است. این حملات بعد از آن آغاز شد که بیش از 40سرباز ارتش ترکیه در اثر حملات ناگهانی جنگنده‌های روسیه در جنوب ادلب کشته شدند. اردوغان روز گذشته ضمن ارائه آماری از نتایج حملات اخیر ترکیه گفت: همچنان با سران کشورهای جهان برای کاهش تنش و توقف درگیری‌ها در تماس هستیم؛ کشورهایی که البته هیچ‌یک به تعهدات خود در قبال امنیت و منافع ملی ترکیه عمل نکرده‌اند. اشاره او به وعده‌های مکرر روسای جمهوری آمریکا و روسیه برای خروج از شمال سوریه و سپردن امنیت این منطقه به‌دست ترکیه است؛ وعده‌ای که بعید به‌نظر می‌رسد به این زودی‌ها محقق شود!
به این ترتیب، حملات نظامی و تماس‌های دیپلماتیک به‌طور همزمان از سوی ترکیه ادامه دارد؛ تماس‌هایی که تاکنون شامل پوتین، ترامپ و مرکل بوده و شاید تأثیری در سرعت مذاکرات پشت پرده برای توقف درگیری‌های خشونت‌بار اخیر در سوریه داشته باشد. در جریان تماس روسای جمهور ترکیه و آمریکا، هر دو کشور بر ضرورت خودداری روسیه از حمایت نظام بشار اسد و توقف حملات هوایی به ادلب تأکید کردند. علاوه بر این، اردوغان با تغییر لحنی  آشکار نسبت به هفته‌های گذشته خطاب به ترامپ گفت: تصمیم ما روشن است، ادلب باید به‌طور کامل از حضور ارتش سوریه پاکسازی شود! وی همچنین تأکید کرد: ما نه نفت سوریه را می‌خواهیم و نه سرزمین‌های این کشور را، ما تنها خواهان برپایی منطقه امن در ادلب برای اسکان بیش از یک میلیون آواره سوری هستیم، چرا‌که ترکیه دیگر گنجایش پذیرش آوارگان جدیدی را ندارد.

این تغییر لحن در تماس تلفنی اردوغان با پوتین نیز کاملا مشهود بود. او در اظهارنظری معنادار از رئیس‌جمهور روسیه خواست «از سر راه ترکیه کنار رفته» و اجازه دهد ترکیه مستقیما با نظام سوریه وارد تقابل شود! از سوی دیگر، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان هم در مکالمه تلفنی با اردوغان، ضمن محکومیت شدید حملات روسیه و سوریه علیه ارتش ترکیه، در موضعی مشابه سایر قدرت‌های غربی، خواستار توقف روند حملات هوایی و زمینی به ادلب شد. به این ترتیب، برای اولین‌بار طی ماه‌های اخیر، فضای تحولات سوریه تا حد قابل‌توجهی به نفع ترکیه تغییر کرده است. از حملات سنگین و پرتلفات هوایی به مواضع ارتش سوریه گرفته تا بازپس‌گیری روستای استراتژیک سراقب در جنوب ادلب و البته به نمایش کشیدن حمایت قدرت‌های غربی از موضع آنکارا. با این حال روشن نیست این فضا تا چه زمانی ادامه داشته باشد. آیا تحرک ناگهانی ترکیه می‌تواند مقدمه‌ای برای خلق موازنه جدید و دستیابی به توافق بین طرفین باشد یا باید منتظر تنش‌های نظامی بیشتری در شمال سوریه باشیم؟ به‌نظر می‌رسد پاسخ این سؤال اکنون به مذاکرات پشت پرده قدرت‌های منطقه بستگی دارد. برخی رسانه‌های عربی در ساعات پایانی روز گذشته مدعی شدند آنکارا و مسکو به توافقی مقدماتی برای آتش‌بس نزدیک شده‌اند. به نوشته روزنامه العربی الجدید، این توافق آتش‌بس عمومی در ادلب  به افزودن مناطق جدیدی به دایره نقاط «کاهش تنش» در توافق‌های آستانه و سوچی منجر می‌شود. در گزارش این روزنامه قطری آمده: براساس این توافق اولیه، سیطره بر بزرگراه‌های M5 و M4 از روستای سراقب تا حلب به ترکیه واگذار شده و در نتیجه، ارتش سوریه از مناطق میانی این محور عقب‌نشینی خواهد کرد. همچنین ترکیه موظف است ضمن تامین امنیت این دو بزرگراه، گشت‌های نظامی مشترک با روسیه در مناطق مختلف آنها برگزار کند. این روزنامه مدعی است گزینه ورود نیروهای سازمان ملل برای تامین امنیت حد‌فاصل دولت سوریه و مخالفان از سوی ترکیه مطرح شده، اما روسیه به‌طور جدی با آن مخالفت کرده است.
تمام اینها در حالی است که حجم بالای حملات ترکیه به مواضع ارتش سوریه، موجی از خشم و نارضایتی را در محافل سیاسی و اجتماعی دمشق به‌دنبال داشته است؛ موجی که بدون‌شک به هرگونه توافق احتمالی با ترکیه و عقب‌نشینی ارتش سوریه از ادلب، واکنش بسیار منفی نشان خواهد داد.