سایه کرونا روی مدرسه

فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار

امسال به واسطه سیل، شروع ‌ماه رمضان، آلودگی هوا، بارش برف، برخی حوادث ناگوار سیاسی، انتخابات مجلس، مدارس بسیار بیشتر از سال‌های گذشته تعطیل شد و دانش‌آموزان را خانه‌نشین کرد و حالا بیماری کرونا هم بر کلاس‌های درس سنگینی می‌کند. از ابتدای اسفند‌ماه با شیوع بیماری کرونا روند تعطیلی کلاس‌های درس ادامه پیدا کرده و حالا تمام دانش‌آموزان در بسیاری از شهرها به مدرسه نمی‌روند. در این میان خانواده‌ها 2 نگرانی دارند؛ از یک طرف می‌گویند که اگر مدارس باز شود امکان ابتلای فرزندشان به این بیماری افزایش می‌یابد و از طرف دیگر با ادامه این شرایط، از درس و مشق عقب می‌مانند به‌خصوص آنهایی که امسال کنکور دارند و هنوز آموزش درس‌هایشان به نصف هم نرسیده است.
آش تعطیلی مدارس در سال تحصیلی جاری آنقدر شور شد که بالاخره وزارت ارتباطات و صدا‌و‌سیما وارد شدند و اعلام کردند که باید فکری به حال این ماجرا کرد. در ابتدا محمد‌جواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات گفت که «با توجه به‌احتمال تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها تا پایان سال، برای همکاری با وزارت علوم و آموزش‌وپرورش، امکانات ویژه‌ای را جهت آموزش مجازی و از راه دور فراهم کردیم تا میلیون‌ها دانش‌آموز و دانشجوی عزیز، ضمن حفظ سلامت خود، از تحصیل علم هم جا نمانند. تجمع کمتر، پیشگیری بیشتر.» بعد هم صدا‌و‌سیما جدولی از آموزش دروس در شبکه7 ارائه کرد و گفت که دانش‌آموزان می‌توانند دروس عقب‌مانده خود را با این روش آموزش ببینند.
اما بسیاری از کارشناسان آموزشی این روش را قدیمی و بی‌اثر دانسته و می‌گویند که باید آموزش و پرورش، روشی بلندمدت و کارآمد را برای این شرایط طراحی کند. راه‌حل آنها آموزش از راه دور است. مهدی ارجمند، کارشناس فناوری اطلاعات در این‌باره به همشهری می‌گوید: «ما کشوری هستیم که هر سال دچار حوادث طبیعی و غیرطبیعی متعددی مثل آلودگی هوا، سیل، زلزله و... می‌شویم؛ بنابراین تعطیلات ناگهانی و غیررسمی در کشورمان زیاد است. چیزی که حداقل می‌تواند در بخش آموزش عمومی مؤثر باشد و کسری ساعات تدریس حضوری را جبران کند، آموزش از راه دور است؛ روشی که در برخی ‌دانشگاه‌های مجازی دنبال می‌شود و اتفاقا جواب هم داده و بسیار کارآمد است.»
آموزش از راه دور روشی است که به شکل رسمی از سال‌1383 در آموزش و پرورش راه‌اندازی شده اما تاکنون فقط 150هزار دانش‌آموز در این سیستم درس می‌خوانند. ارجمند معتقد است که باید وزارت آموزش و پرورش هر‌چه زودتر زیرساخت‌های آموزش از راه دور را برای همه دانش‌آموزان فراهم کند. «‌وقتی از 14میلیون دانش‌آموز در کل کشور فقط 150هزار‌نفر در این سیستم درس می‌خوانند، نشان می‌دهد که این موضوع اهمیت چندانی برای مدیران ارشد ندارد و آنها تاکنون برنامه‌ای برای توسعه کمی و کیفی آن نداشتند. اما حالا که شرایط کشور دائم دچار نوسان است و هر سال بحران‌های غیرمنتظره باعث تعطیلی مدارس می‌شود، باید آموزش از راه دور را در دستور کار بگذارند تا در مواقع ضروری این روش را جایگزین کنند.»
آموزش از راه دور چیست؟
آموزش از راه دور(DL) هرگونه یادگیری است که طی آن معلم و دانش‌آموز از نظر جغرافیایی دور از یکدیگر هستند. یادگیری از راه دور با استفاده از امکانات پست الکترونیکی، تولید فیلم‌های آموزشی، تلویزیون کابلی، رسانه‌ها و یا هر تکنولوژی مرتبط با اینترنت از قبیل تابلوی پیغام‌ها، اتاق گفت‌وگو و کنفرانس‌های کامپیوتری یا ویدئویی امکان‌پذیر است. در واقع آموزش از راه دور یک سیستم هدایت‌شده یا فرایندی است که یادگیرندگان را به منابع دور‌دست متصل می‌کند. در ضمن، می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای یادگیری مکمل نیز به‌کار گرفته شود. در آموزش از راه دور ابزار نرمال یا اصلی ارتباط، فناوری است.
ارجمند، کارشناس فناوری اطلاعات در این‌باره توضیح داد: «شاید در دهه‌های قبل، سیستم استادمحوری و حضور فیزیکی در کلاس درس، تنها راه ممکن برای ادامه تحصیل در مراکز آموزشی بود، اما حالا آموزش از راه دور با بهره‌گیری از جهان اینترنت برای انتقال مفاهیم آموزشی به دانشجویان، به‌عنوان یک روش علمی و مؤثر در سیستم آموزش عالی شناخته می‌شود که روزبه‌روز نیز هواداران آن در حال افزایش است.»
او افزود: «این سیستم آموزشی موجب می‌شود دانش‌آموزان مجازی، وقت و انرژی کمتری برای یادگیری صرف کنند و بسته‌های آموزشی را از طریق پست الکترونیکی، بهره‌گیری از آموزش مجازی و کلاس‌های مجازی و استفاده از کتابخانه الکترونیکی دریافت کنند. البته از این روش بیشتر در دانشگاه‌ها استفاده می‌شود تا آموزش و پرورش.»
چرا آموزش از راه دور نداریم؟
گودرز شاهمرادی، مدیرکل آموزش از راه دور وزارت آموزش و پرورش است. با او درباره اینکه چرا با وجود اینکه حوادث غیرمنتظره در کشور ما زیاد است، مدیران وزارتخانه به این روش آموزشی، بهایی نمی‌دهند و آن را جایگزین آموزش حضوری نمی‌کنند، صحبت کردیم.
در ابتدای دهه 80، مدیران آموزش و پرورش بنا را روی این گذاشتند که آموزش از راه دور را به دلایل مختلفی همچون کاهش بازماندگی از تحصیل در مناطق روستایی، دسترسی آسان همه افراد به آموزش‌های عمومی و در نهایت تحقق عدالت آموزشی گسترش دهند. اما بعد از 2سال، آموزش از راه دور کاملا به حاشیه رفت تا حدی که امروز کمتر کسی می‌داند که با این روش هم می‌تواند درس بخواند و مدرکش را بگیرد. چرا این اتفاق افتاد؟
آموزش از راه دور یک فرصت و روش مقبول در کشورهای پیشرفته دنیاست، اما اینکه چرا در کشور ما این روش جا نیفتاد و نتوانستیم در مواقع ضروری مثل این روزها از آن بهره‌برداری کنیم، به اسناد بالادستی نظام آموزشی مثل سند تحول بنیادین برمی‌گردد که آموزش حضوری، مستقیم و چهره به چهره را ترجیح می‌دهد. بنابراین اگر قرار است از این ظرفیت استفاده کنیم، ابتدا باید مدیران ارشد آموزش و پرورش اهمیت آموزش از راه دور را در سند تحول بنیادین بیاورند و به آن بپردازند.
یعنی الان مشکل فقط بی‌توجهی به این موضوع در اسناد بالادستی است و اگر آن را اضافه کنند، مشکل زیر‌ساخت‌های فنی و محتوایی برای آموزش از راه دور ندارید؟
با توجه به گسترش فیبر‌نوری و خدماتی که وزارت ارتباطات ارائه کرده، می‌توان آموزش از راه دور را به‌راحتی گسترش داد. ما هم می‌توانیم روش کتاب‌پایه را دنبال کنیم و هم از روش رسانه‌ای دیداری و شنیداری استفاده کنیم که مهم‌ترین آن تلویزیون است. روش الکترونیکی هم سومین نوع آموزش از راه دور است. ما سال‌هاست که این مطالب را می‌گوییم ولی به آن بی‌توجهی می‌شود و به آن بها نمی‌دهند. مرحله بعد پلتفرم‌هایی است که باید طراحی کنیم. در آموزش از راه دور دو بخش را تعقیب می‌کنیم که اول ارائه آموزش رسمی و دوم ارائه خدمات مکمل است که اگر این ظرفیت تقویت شود، در شرایط خاصی مثل این روزها که دانش‌آموزان به اجبار تعطیل هستند، می‌توان آن را به آموزش حضوری اضافه کرد.
هم‌اکنون چند دانش‌آموز در کل کشور با این روش ادامه تحصیل می‌دهند؟
هر نیم‌سال 150هزار دانش‌آموز از این خدمات استفاده می‌کنند که بیشتر از استان‌های خراسان، خوزستان و فارس هستند و بقیه هم دانش‌آموزان خارج از کشورند. اما ما در این زمینه محدودیت نداریم. 1531واحد آموزش از راه دور در سراسر کشور داریم که می‌توانند همه دانش‌آموزان را پوشش دهند. هر‌جا هم که لازم باشد، با تشخیص ادارات آموزش و پرورش منطقه می‌توانیم آن را توسعه دهیم، چون قوانین و آیین‌نامه‌ها در این زمینه کامل است و نیاز نیست از پایه در این‌باره برنامه‌ریزی کرد.
خب با این تعاریف، پس چرا در هیچ‌یک از حوادث گذشته، آموزش از راه دور را جایگزین نکردید؟
این اتفاق افتاده، مثلا در زلزله سرپل ذهاب از این روش استفاده شد. در بحث سیل لرستان، گلستان و خوزستان در ابتدای امسال هم گرچه فرصت کوتاهی بود، ولی سریع ورود کردیم. در سیل بلوچستان هم آموزش آفلاین را طراحی کردیم و الان 14هزار دانش‌آموز از خدمات این روش استفاده می‌کنند.
چقدر معلمان از این روش استقبال می‌کنند؟
آمادگی معلمان در این زمینه کار سختی نیست، چون محتوای درسی همان است و فقط نحوه ارائه متفاوت است. مهم‌ترین تجهیزات در آموزش از راه دور اینترنت است که هم‌اکنون در کل کشور وجود دارد و می‌ماند سایت آموزشی که آن هم وجود دارد و فقط با یک آموزش ساده به معلمان و دانش‌آموزان می‌توان آنها را وارد طرح کرد. اما به هر حال برای همه‌گیر‌شدن این روش آموزشی باید تغییرات کلانی در نگاه به آموزش در اسناد بالادستی ایجاد شود و همگان ضرورت استفاده از آن را درک کنند تا در چنین روزهایی بتوان آن را جایگزین نگرانی و اضطراب کرد. ما معتقدیم که از آموزش از راه دور به‌عنوان یک روش مکمل در شرایط عادی هم باید استفاده شود، چون یک روش یادگیری عادلانه است که می‌شود آن را برای تقویت آموزش کشور مدیریت کرد.


با همه این تفاسیر و صحبت‌ها، آموزش و پرورش تاکنون هیچ برنامه‌ای برای جبران عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان ارائه نداده و حتی در پاسخ به پیشنهاد وزیر ارتباطات، سخنی درباره توسعه آموزش از راه دور به میان نیاورده است. آنطور که معلمان می‌گویند، این وزارتخانه به‌دنبال راه‌حل منطقی و اصولی برای جبران چنین روزهایی نیست و آنها باید شخصا برای دانش‌آموزانشان تصمیم بگیرند. چنان‌که تا‌کنون برخی معلم‌ها در فضاهایی مانند پیام‌رسان تلگرام کلاس‌های خود را دایر کرده‌اند و آنلاین به شکل ویدئویی تدریس می‌کنند.