در انتظار درخشش لاله‌زار و بازگشایی خانه اتحادیه
ترانه یلدا _ معمار و شهرساز
یکشنبه هفته گذشته دعوت شدم که در نشستی تحت عنوان بررسی تحولات تاریخی- اجتماعی «خانه تهران» در آثار تهران‌پژوهی دکتر منصوره اتحادیه، در محل خانه اتحادیه، حوالی جنوب خیابان لاله‌زار حضور به هم رسانم. خدمت آن بانوی گرانقدر از خیلی قدیم ارادت داشتم و دبیر نشست نیز بنا بود دکتر یاسر جعفری، معاون جوان و با درایت سازمان زیباسازی باشد. شک نکردم و توی دلم امیدوار بودم که این دعوت به‌نوعی با گشایش درهای این خانه رو به شهروندان تهرانی و آغاز برنامه‌های فرهنگی هنری آن نیز همراه باشد. بازدید از عمارت و باغ اتحادیه نیز بعد از آن همه سال که از فیلم شگفت‌انگیز «دایی‌جان ناپلئون» ناصر تقوایی می‌گذشت، هیجانی با خود به همراه داشت. برای ما که به طور شبانه‌روزی به دنبال داستان‌های تهران هستیم، این دعوت را حقش بود آقای دکتر جعفری رسما و به عنوان افتتاحیه خانه اتحادیه، اعلام می کردند. اما عملا آنطور نشد و ما که 2سال است مشتاقانه منتظر بازگشایی رسمی این خانه بوده‌ایم و هستیم فهمیدیم که هنوز باید منتظر بمانیم.
سخنرانی خانم اتحادیه عالی بود. از تاریخچه خانه گفتند و از حاج‌رحیم اتحادیه و آنچه بر این خانه گذشته است. تحصیل‌کرده دانشگاه ادینبورگ اسکاتلند(1335) در زمینه تاریخ و استاد تاریخ در دانشگاه تهران از دهه1340 تا سال78، داستان‌های لاله‌زار و این خانه تاریخی آن جمله مرور شد. لاله‌زار، نخستین تفرجگاه مدرن درون‌شهری ایران بوده است. نخستین هتل، نخستین تئاتر، نخستین سینما، نخستین مزون‌های لباس و ... در لاله‌زار بوده. لاله‌زار زمانی باغ بود، سپس خیابانی اعیان‌نشین شد، آنگاه کارکردهای فرهنگی معتبر در آن جای گرفتند. علاوه بر دفاتر روزنامه‌های معروف تهران، دفتر روزنامه طنزنویس توفیق در لاله‌زار قرار داشت. مدتی هم سرگرمی و کافه‌های عوامانه در آن غالب شد و امروز نیز عمدتا راسته خرید، از پوشاک گرفته تا چراغ و لوستر و وسایل برقی روشنایی است. خیابان لاله‌زار در سال‌های پایانی دوره قاجار و آغاز دوره پهلوی، نماد نوگرایی و هنر ایران بود و «شانزه‌لیزه تهران» لقب گرفته بود. بسیاری از کافه‌ها، تئاترها، سینماها، رستوران‌ها، تجارتخانه‌ها و فروشگاه‌های معروف ایران تا سال‌های قبل از انقلاب در این خیابان قرار داشتند.
باید گفت لاله‌زار اندازه‌اش مناسب قدم زدن و خرید و تفرج است و خاطره جمعی شهر و باقی ماندن تعداد زیادی از سالن‌های تئاتر و سینما - که متروک هستند ولی تخریب نشده‌اند- و نیز بناهای زیبای دوران معماری آرت دکو، این امید را در دل زنده نگه می‌دارد که می‌شود به‌تدریج به احیای خیابان پرداخت و آن‌را دوباره به محیط پرشور و فرهنگی سابقش بازگرداند. در دیداری با رئیس محترم دانشگاه هنر، واقع در میدان زیبای مشق، ایشان نیز امیدوار بودند که دانشجویان تئاتر دانشگاه‌شان بتوانند به‌زودی از سالن‌های تئاتر لاله‌زار استفاده کنند. به هرحال، مرمت و بازسازی خانه باغ اتحادیه - تنها بازمانده تاریخی خیابان لاله‌زار- از مهرماه ۱۳۹۴ توسط سازمان زیباسازی شهر تهران آغاز شده و هنوز ادامه دارد. مشاور و مجری طرح بسیار خوب کار کرده‌اند و فضاها بسیار قابل استفاده‌اند. اما به‌نظر می‌رسد که این مجموعه فرهنگی هنوز برنامه مدون و معینی ندارد.
سابقه تاریخی باغ اتحادیه
حمیدرضا حسینی، مورخ شهری، می‌نویسد: «همان ایام که باغ لاله‌زار را قطعه‌قطعه کردند، یکی از آن قطعه‌های خوش آب و رنگ به میرزا ابراهیم‌خان امین‌السلطان و به پسرش علی‌اصغرخان اتابک رسید که صدراعظم نیز شد؛ هم در دوره ناصری، هم در دوره مظفری و هم در دوره مشروطیت». بعدها 9هزار متر از باغ بزرگ امین‌السلطان در سال1295 خورشیدی از سوی ورثه او به حاج رحیم اتحادیه فروخته شد؛ حاج رحیم از صرافان معروف تبریز بود که به تهران آمد. او شرکت اتحادیه را بنیان نهاد و در تهران املاک زیادی را خرید که ازجمله آنها زمین‌های دانشگاه تهران بود که از قرار متری 5ریال به دولت فروخته شد. این خانه تاریخی- که خانواده اتحادیه تا همین سال‌های اخیر در آن زندگی می‌کردند- دارای 3500مترمربع بنای مسقف است که 4عمارت و 3حیاط را شامل می‌شود و متشکل از 8حوض، 6آب‌انبار قدیمی و مجموعه‌ای از شبکه‌های آبرسانی تاریخی است. پیش‌بینی شده که این مجموعه فرهنگی به موزه مشاهیر تبدیل شود؛ اما با یک گل که بهار نمیشه!
احیای خیابان لاله‌زار تازه شروع شده...
در شهریورماه 98، دکترعلی‌محمد سعادتی، شهردار منطقه۱۲ اعلام کرد که دریافت طرح بازسازی رایگان ساختمان‌های خیابان لاله‌زار و مدیریت بهتر حمل‌ونقل در خیابان لاله‌زار، در دستور کار است. مالکان ساختمان‌های خیابان لاله‌زار می‌توانند برای دریافت طرح بازسازی رایگان ساختمان‌های خود به شهرداری منطقه مراجعه کنند. علاوه بر مرمت خانه اتحادیه، خرید تئاتر نصر و اخیرا عزم شورا و شهرداری برای «احیای گذر فرهنگی لاله‌زار» که بین 8پروژه اصلی شهردارمان، آقای دکتر حناچی، لاله‌زار در ردیف دوم قرار گرفته بود. دیگر دوستداران تهران هم به زنده شدن لاله زار باور دارند. احمد مسجدجامعی در مهرماه 98 به مناسبت برگزاری روز تهران گفت: «در روز تهران، خانه تهران افتتاح می‌شود که پیش از این به خانه اتحادیه معروف بوده است». اگرچه این بازگشایی به‌طور رسمی و گسترده صورت نگرفت اما هفته گذشته جمعیتی که به آنجا آمده بودند شاهد بودند که برای عید نوروز بخش لاله‌زاری خانه می‌تواند افتتاح شود. از آنجا که مدیریت این خانه و نیز کل لاله‌زار، می‌تواند یک مدیریت چندوجهی باشد، قطعا شهرداری تهران باید پیشگام شده، میراث فرهنگی کمک کند و خانه سینما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم هریک در حوزه وظایف‌شان پا پیش بگذارند.
