گفت وگو
معاون وزیر آموزش و پرورش از جزئیات حذف مدارس تیزهوشان به همشهری می‌گوید
تغییر معیارهای استعدادیابی دانش‌آموزان
فهیمه سادات طباطبایی|خبرنگار:
حدود 2ماه پیش بود که وزیر آموزش و پرورش در توییتی از حذف مدارس سمپاد و نمونه دولتی و امتحانات آن در مقطع اول متوسطه با هدف حذف استرس و اضطراب در بین دانش‌آموزان خبر داد؛ توییتی که به سرعت جزو موضوعات بحث برانگیز در حوزه آموزش و پرورش شد و عده زیادی از دانش‌آموزان، معلمان و کارشناسان را درگیر خود کرد. موافقان آن را گامی شجاعانه در جهت حذف تبعیض بین دانش‌آموزان دانسته و مخالفان آن را ضربه هولناکی بر پیکره نخبه‌پروری کشور نامیدند؛ طرحی که سپس در پیچ و خم مسیر قانونی شورای‌عالی انقلاب فرهنگی افتاد و هنوز به سرانجام نرسیده است. به همین منظور و درست در روزهایی که هنوز هم اما و اگر درباره این طرح زیاد است به گفت‌وگو با ایده‌پرداز این طرح یعنی رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش نشستیم تا او بیشتر درباره زوایای پنهان و پیدای طرح توضیح دهد.
از زمانی که بحث حذف مدارس تیزهوشان (سمپاد) و نمونه دولتی مطرح شده، نقدها و بحث‌های جدی صورت گرفته که مهم‌ترینش این است که آموزش و پرورش طرح جایگزینی برای پرورش استعدادهای درخشان و به‌اصطلاح دانش آموزان نخبه ندارد و حذف این مدارس باعث هدررفت هوش دانش‌آموزان در دوره متوسطه اول می‌شود. برای رفع دغدغه این دسته از منتقدانتان چه پاسخی دارید؟
اولین پرسش جدی که من از این افراد دارم این است که چرا فکر می‌کنند آموزش و پرورش که متولی اصلی استعدادهاست و اصلا به همین منظور بنا شده، نسبت به این موضوع دغدغه و نگرانی ندارد و آنها دارند؟ از کجا به چنین نتیجه‌گیری رسیده اند؟ من این نگاه را صد در صد رد می‌کنم و به صراحت می‌گویم که ما نسبت به این موضوع دغدغه داریم اما برای تمامی دانش‌آموزان ایران و نه یک عده خاص؛ توجه به یک گروه نباید باعث شود ما نسبت به بقیه دانش‌آموزان غفلت کنیم. جامعه ما در آینده نیاز به تک تک فرزندانش دارد و قرار نیست توسط یک عده خاص اداره شود؛ دقیقا به همین‌خاطر می‌خواهیم این فرصت را برای همه دانش‌آموزان به‌طور برابر فراهم کنیم؛ طرح شهاب هم دقیقا بر همین مبنا قرار است اجرا شود.
از روز اولی که بحث حذف مدارس نمونه دولتی و سمپاد در دوره اول مطرح شده، شما و دیگر مسئولان آموزش و پرورش از اجرای طرح شهاب صحبت به میان می‌آورید، لطفا به‌طور دقیق توضیح دهید این طرح چیست و به چه شکل قرار است اجرا شود؟
طرح شهاب بر مبنای تعریف علمی که از استعداد و هوش وجود دارد، نوشته شده است. براساس این طرح افراد استعدادهای متنوعی دارند که یک نوع از آن هوش شناختی است و ده‌ها نوع هوش دیگر وجود دارد که هم‌اکنون مغفول مانده است. ما در جامعه، موسیقی‌دانان بزرگ، هنرمندان نخبه و قهرمانان ورزشی داریم که سرآمد هستند اما طبق تعریف فعلی نخبه محسوب نمی‌شوند. قرار است طرح شهاب همه این استعدادها را شناسایی کند. شما ببینید طرح فعلی نخبه‌شناسی براساس نوع هوش ریاضی و علوم است که آن هم در یک آزمون کوتاه و در یک نصفه روز شناسایی می‌شود و تازه پشتوانه آن هم انواع و اقسام کلاس‌های تست و فوق برنامه است؛ ما نقد جدی بر ابزار شناسایی نخبگان با این روش داریم، ما می‌گوییم دانش‌آموزان در یک بستر طبیعی و مشترک، فرصتی برابر برایشان فراهم شود تا استعدادشان را نشان بدهند. تأکید دارم که ما در کنار شناسایی استعدادهای متنوع، دغدغه شکوفایی استعدادهای برتر را هم داریم یعنی کسانی که قدرت و سرعت دریافت و پردازش اطلاعاتشان از سایر همسالان خود بالاتر است و می‌خواهیم آنها را در طرحی مانند طرح «جابر» و سایر جشنواره‌های علمی و فرهنگی آموزش و پرورش بگنجانیم، بنابراین توضیحات و با توجه به اینکه مدارس سمپاد در مقطع متوسطه دوم پا برجاست، فکر می‌کنم بحثی که شکل گرفته کاملا انحرافی است.
پس موضوعی که از سوی برخی معاونان وزیر آموزش و پرورش مطرح می‌شود مبنی بر حذف مدارس سمپاد در دوره متوسطه دوم پس از یک دوره سه ساله که مدارس دوره متوسطه اول حذف شود، درست نیست؟
نه، درست نیست و تازه قرار است در دوره متوسطه دوم مدارس تقویت شود. من تصورم این است این تبلیغ مؤسساتی است که به واسطه این مدارس سودهای کلانی نصیبشان می‌شد و حالا قرار است از گردونه خارج شوند و دارند دست‌و‌پا می‌زنند.
برگردیم سر طرح شهاب، لطفا توضیح دهید از سال آینده، معلمان طبق این طرح دقیقا قرار است در مدرسه با چه سازوکاری استعدادهای برتر و متنوع را شناسایی و معرفی کنند و بعد از اینکه استعداد شناخته شد، دانش‌آموز چگونه استعدادش هدایت می‌شود؟
قرار نیست معلم کار خاصی انجام دهد، همان ارزشیابی توصیفی که از 10سال قبل در حال اجراست یکی از اهدافش شناسایی استعدادهای متنوع دانش‌آموزان بوده ؛ همچنین معلمانمان را براساس درسنامه شهاب آموزش داده‌‌ایم. تمام حرف ما این است که باید این طرح بدون برچسب زدن و جدا‌سازی دانش‌آموزان در یک بستر زمانی طولانی اجرا شود؛ البته همه تمرکز ما روی طرح شهاب هم نیست و طرح خوارزمی و استفاده از پژوهشسراها هم در این برنامه گنجانده شده است اما به‌طور خلاصه باید بگویم که طرح شهاب، 8نوع هوش را شناسایی می‌کند.
یکی دیگر از نقاط چالش‌برانگیز در مورد مدارس سمپاد و نمونه‌دولتی، نحوه استفاده از آنها پس از تبدیل به مدارس عادی در سال تحصیلی آینده است. خیلی از منتقدان معتقدند که شهرت این مدارس قطعا باعث ازدحام مراجعه‌کنندگان برای ثبت نام می‌شود و باز هم ممکن است بحث لابی گری از منطقه و شهریه و آزمون‌های در خفا برای نشستن روی صندلی این مدارس شکل بگیرد. برای جلوگیری از به‌وجود آمدن این نوع اتفاقات چه تصمیمی گرفته‌اید؟
کل ظرفیت این مدارس 14هزار نفر بود که 235هزار داوطلب پشت آن می‌ماندند، آنها چه کار می‌کردند؟ درحالی‌که براساس ارزشیابی توصیفی تمام داوطلبان این مدارس جزو دانش‌آموزان ممتاز بودند. من می‌گویم نگاه مکانیکی جزء نگر را از این بحث حذف کنیم و نگاه کلی تری داشته باشیم؛ اگر دید جزء نگر داشته باشیم دائم می‌پرسیم که تکلیف این مدارس چه می‌شود اما اگر دید کل نگر داشته باشیم می‌پرسیم تکلیف 7.5میلیون دانش‌آموز ابتدایی با اجرای این طرح چیست؟ بیایید زاویه نگاهمان را عوض کنیم؛ این کارهای اجرایی را آموزش و پرورش دنبال خواهد کرد و درست می‌شود. باید تلاش کنیم عناصر کیفیت بخش را در همه مدارس فراهم کنیم تا برابر شوند و همه در نزدیک‌ترین مدرسه به خانه‌شان ثبت نام کنند. باید روی باورهای غلط خانواده‌ها کار کرد و آنها را از بین برد آن وقت دیگر چنین مسائلی پیش نمی‌آید.
چه کسانی در شکل‌گیری این باور غلط نقش داشتند که مدرسه سمپاد و نمونه‌دولتی و فلان مدرسه برند غیردولتی خوب‌اند و مثلا مدرسه دولتی در منطقه‌ای خاص خوب نیست، یا فلان مدرسه دولتی خوب است اما مدرسه دیوار به دیوار آن نه؟ آیا خود مسئولان آموزش و پرورش در طول این سال‌ها با ایجاد مدارس متنوع این تفکر را به جامعه القا نکرده‌اند؟
من این را قبول ندارم. مدارس دولتی مدارس خوبی هستند که در حق آنها اجحاف شده است؛ هم در حق دانش‌آموز و هم معلمی که در آن تدریس می‌کند و قطعا رسانه‌ها و به‌خصوص صدا و سیما هم در این زمینه نقش داشته‌‌اند. در کشورهای پیشرو در آموزش اصلا چنین تفکیکی وجود ندارد و تمامی دانش‌آموزان در مدارس کاملا یکسان تحصیل می‌کنند، ما باید به آن نقطه برسیم.
خانم حکیم‌زاده! بحث مدارس پیشرو در آموزش مطرح شد، در کشورهایی مثل سنگاپور، نروژ و دانمارک که در شاخص سواد و آموزش رتبه برتر را دارند، سرانه دانش‌آموزی رقمی بالای 7هزار دلار در سال است درحالی‌که این رقم در کشور ما به 500دلار هم نمی‌رسد. خب اینجا دیگر مقایسه بی‌معنا می‌شود، شما چگونه از معلمی که کف حقوق دولت را دریافت می‌کند توقع دارید همان کاری را کند که معلم با حقوق بالای 10هزار دلار در آن کشورها انجام می‌دهد؟ خب معلوم است که او برای شناسایی استعداد تک‌تک دانش‌آموزان وقت می‌گذارد اما شاید برخی از معلمان ما این انگیزه را نداشته باشند.
آیا چون سرانه دانش‌آموزی آنها بالاست و به همین دلیل شناسایی استعدادها علمی و دقیق انجام می‌گیرد و سرانه ما کم است دلیل می‌شود که ما طرح اشتباهی را به اسم آزمون شناسایی نخبگان در مدارسمان اجرا و عده‌ای را به اسم استعداد برتر جدا کنیم؟ بله، باید آموزش و پرورش اولویت اول دولت‌های ما باشد که تاکنون نبوده است، اما این راهکار درست نیست که ما منتظر بنشینیم تا تمامی زمینه‌های اجرای یک طرح مثل بودجه و امکانات فراهم شود و بعد بخواهیم آن را اجرا کنیم. در واقع باید آموزش، محور توسعه باشد و نه توسعه، محور آموزش. ما به هیچ وجه حق نداریم دانش‌آموزان را تقسیم‌بندی کنیم بلکه باید در همه مدارس به یک اندازه نور را بتابانیم و امکانات را برای دانش‌آموزان فراهم کنیم؛ تمام حرف ما این است که این آزمون‌ها نه مبنای علمی داشته، نه دستاورد اجتماعی و نه تربیت مناسبی به ارمغان آورده و نه حتی به نفع سیستم آموزشی بوده و باید حذف شود.
آیا با حذف مدارس تیزهوشان و آزمون، مشکلاتی که شما مطرح کردید، حل می‌شود؟
خیر، حذف این مدارس یکی از چندین راه‌حل موجود بود، حذف کتاب‌های کمک آموزشی، حذف پیک‌های نوروزی و ایجاد نشاط در دانش‌آموزان هم در این بسته پیشنهادی تحول آفرین وجود دارد که همگی در جهت احیای جریان تربیتی است که به مرور در حال اجراست تا دانش‌آموز در یک محیط بدون اضطراب و استرس چند مهارت را یاد بگیرد و از آن لذت ببرد؛ در واقع ما می‌خواهیم تربیت، محور مدارس ما باشد و نه چیز دیگری.
به‌عنوان پرسش آخر، آیا قرار است در ارزشیابی توصیفی به‌عنوان یکی از روش‌های شناسایی استعداد دانش‌آموزان در دوره ابتدایی تغییری ایجاد شود یا به همین شکل موجود کار دنبال می‌شود؟
بله، قطعا تغییراتی صورت می‌گیرد، اصلا یکی از برنامه‌های ما در معاونت آموزش ابتدایی برای سال 97، بررسی و مطالعه نواقص ارزشیابی توصیفی در این 10سال است. بررسی‌های اولیه‌ای هم صورت گرفته که در سال آینده قطعی اعلام می‌کنیم.
در همینه زمینه :