شغل سخت و پرهزینه

شیوا نجفی:
خلبانی هر چند حرفه‌ای دهان‌پرکن و جذاب به‌نظر می‌رسد اما شاید بهتر است سختی‌ها و خطرات این حرفه را از زبان یک خلبان شنید تا بتوان در مورد آن قضاوت کرد. خلبان در طول پرواز خود مسئولیت جان صدها مسافر را بر دوش دارد. داشتن توانایی مدیریت بحران و حفظ قوه تعقل و تفکر و خونسردی حتی تا دم‌مرگ توانایی‌هایی است که یک خلبان به آن نیاز دارد. گرفتن بهترین تصمیم در کوتاه‌ترین زمان با حفظ خونسردی، همان مدیریت عالی بحران است. از همین رو شاید خلبانی یکی از حرفه‌هایی باشد که برای ورود افراد به آن باید دقت‌نظر بالایی داشت. این حرفه‌ گران اما این روزها دست‌نیافتنی نیست؛ چرا که علاقه‌مندانی که شرایط اخذ گواهینامه‌های این حرفه را داشته باشند می‌توانند با ثبت‌نام در مراکز آموزشگاهی مانند مرکز آموزش خلبانی ایران، آرتاکیش، ایران هما، معراج، ‌ای آر ارتش، پارسیس، خلبان پارسی، بوتیا ماهان و... تحصیل کنند.
یک دوره دوساله تا خلبان‌شدن
شهرام شریفی که دوره خلبانی‌اش را در آموزشگاه هوانوردی و آموزش خلبانی پارسیس گذرانده و به‌دنبال استخدام در شرکت‌های هواپیمایی است با 10سال سابقه کار به‌عنوان مکانیک هواپیما در ایران‌ایر درخصوص مراحل و شرایط ورود به مراکز آموزشگاهی می‌گوید: « با توجه به هواپیماهای محدودی که در آموزشگاه‌ها وجود دارند اگر فرد مورد نظر به لحاظ مالی مشکلی نداشته باشد و بتواند ساعت پروازی خود را به‌طور مرتب بخرد و پرکند، روند آموزش، حداقل یک سال و 9‌ماه الی 2سال طول می‌کشد تا در آزمون سازمان هواپیمایی کشور شرکت و مدارک را دریافت کند. با گذراندن دوره‌های آموزشی، 3گواهینامهCPL، PPL و IR اعطا می‌شود. اخیر هم سازمان هواپیمایی گواهینامه ATPL را اجباری کرده که گواهینامه خلبانی سنگین تجاری برای مسافربری حساب می‌شود. اخذ این مدارک توسط سازمان هواپیمایی کشور برای فعالیت رسمی به‌عنوان خلبان ضروری خواهد بود. پس از دریافت این گواهینامه‌ها خلبانان آماده استخدام هستند. وی حداقل سن ورود به آموزشگاه‌های خلبانی را 18سال با هر نوع دیپلمی اعلام می‌کند و می‌افزاید: «تا 60سال نیز به علاقه‌مندان گواهینامه اعطا می‌شود. البته حداکثر سنی که خلبانی بتواند وارد ایرلاین‌ها بشود 30یا 32سال است چون آنها علاقه‌مندند تا حد ممکن از ظرفیت‌های خلبانان بهره ببرند و 30سال تا دوران بازنشستگی از او کار بکشند. اما در کل قانونی در مورد حداکثر سن جود ندارد». بیشتر مراکز آموزشی با داشتن 4فروند هواپیمای آموزشی خدمات ارائه می‌دهند. به‌عنوان مثال آرتا کیش با 14فروند و بوتیا ماهان با 10فروند هواپیمای یک موتوره مشغول آموزش هنرجویانشان هستند. آموزش‌ها شامل 160تا 170ساعت پرواز با هواپیماهای یک‌ملخه آموزشی سبک است.

آموزش‌های دولتی و بورسیه دیگر وجود ندارد
برای تحصیل خلبانی از طریق دانشگاه باید در کنکور ریاضی و تجربی شرکت کنید و سپس در انتخاب رشته کد رشته خلبانی یا آموزش پرواز را انتخاب کنید. از طریق این روش می‌توانید در دانشگاه‌های شرکت هواپیمایی ایران به‌مدت ۴ سال به تحصیل بپردازید و به‌عنوان خلبان در ارتش جمهوری اسلامی ایران یا شرکت‌های هواپیمایی خصوصی مشغول به‌کار شوید. شریفی در این مورد می‌گوید: «حدود 10سالی می‌شود آموزش‌های دولتی و بورسیه دیگر وجود ندارد و دانشجو به‌صورت عمومی گرفته نمی‌شود. مگر اینکه کسی با واسطه و پارتی بتواند از این طریق آموزش خلبانی با قیمت دولتی بگیرد. بنابراین چون آموزش‌ها به‌دست دانشگاه‌های خصوصی که نه به دولت و نه ایرلاین‌ها وابسته هستند، افتاده موجب شده تا آموزش خلبانی بسیار گران تمام شود. در سال 98هزینه آموزش خلبانی بالای 200تا 300میلیون تومان برای هنرجو تمام می‌شود».

پول؛ حرف اول
اینکه ایران در بحث آموزشی با چالش‌هایی مواجه است را نمی‌توان منکر شد اما ما در بحث آموزشی و استانداردها با کشورهای دیگر آنچنان تفاوتی نداریم چون دانشجویان همان کتاب‌هایی که در دنیا تدریس می‌شود را می‌خوانند و ساعت‌های پروازی را با همان هواپیمایی انجام می‌دهند که در سایر نقاط جهان وجود دارد. اما بحث ورود به آموزشگاه‌هاست که دچار ایراد است و نباید هر کسی به صرف داشتن پول اجازه ورود و آموزش را پیدا کند. بیشتر علاقه‌مندان بدون گزینش خاصی از طریق مراکز آزاد پذیرفته می‌شوند و معمولا به‌خاطر وسع‌مالی‌ای که دارند بدون عشق خلبانی و اغلب با هدف تفریح و پزدادن و جایگاهی که شغل خلبانی در کشور دارد، وارد این آموزشگاه‌ها می‌شوند. شریفی می‌افزاید: «هیچ‌چیز مانند گذشته نیست و شاید این دانشجو، همان فردی نباشد که باید از بین یک میلیون متقاضی خلبانی گلچین شود و تمام استعدادهای لازم این حرفه را دارد.»

خلبان جنگنده؛ سکاندار هواپیمای مسافربری
در بحث استخدام این هنرجویان فارغ‌التحصیل هم چالش‌های زیادی وجود دارد که باید دقت شود چه افرادی وارد ایرلاین‌ها می‌شوند و جان 300مسافر را به‌دست می‌گیرند. همیشه یکی از چالش‌های هر سیستمی قرار نداشتن افراد در جایگاه درست خودشان است. شریفی به یکی از خاطرات خود در مورد آزمون ورودی یکی از ایرلاین‌های کشور اشاره و اظهار می‌کند: « بیشتر دانشجویانی که در آزمون ورودی یکی از ایرلاین‌ها شرکت کرده بودند، حدود 24تا30ساله بودند. در میان 40نفری که امتحان می‌دادند 10نفر افراد بسیار مسن حضور داشتند که موجب تعجب بقیه شرکت‌کنندگان شده بودند. چون ایرلاین‌ها معمولا تا محدوده سنی 32را پذیرش می‌کنند. آنها جزو خلبانان نیروی هوایی بودند که تجربه پرواز با جنگنده‌ها را داشتند و به‌علت بازنشستگی تصمیم گرفته بودند مابقی پروازها را در ایرلاین‌ها انجام دهند. درست است که این افراد قطعا خلبانان زبده‌ای بعد از 30سال کار هستند اما تجربه آنها روی هواپیمای جنگنده با سرعت و ارتفاعات بسیار بالا بوده اما حالا قرار است سکاندار یک هواپیمای مسافربری باشند با مسئولیت بسیار سنگین حمل مسافر که نباید حالت‌های مانوری را اجرا و هواپیما را با سرعت بسیار پایین‌تر هدایت کنند. اما واقعیت این است که آنها نمی‌توانند از شخصیتی که سال‌ها در نیروی هوایی برایشان ساخته شده فاصله بگیرند و ممکن است همچنان با همان دید رفتار کنند. قطعا نشاندن یک جنگنده کوچک و سبک بسیار متفاوت است با نشاندن هواپیمایی تجاری با300مسافر و 150تن وزن. بنابراین نمی‌توان از این افراد خیلی انتظار داشت که هواپیماهای مسافربری را به سلامت هدایت کنند.»  وی می‌افزاید: «بیشتر افرادی که جذب ایرلاین‌ها می‌شوند با پارتی وارد آن می‌شوند نه صرفا توانمندی و استعداد و گاهی بسیاری از خلبانان توانمند و مستعد سال‌ها پشت درهای ایرلاین‌ها برای استخدام به انتظار می‌نشینند».

ایرلاین‌ها نیرو جذب نمی‌کنند
یکی از مشکلات عدیده‌ای که وجود دارد تعداد بالای خلبان‌های بیکار آموزش دیده‌ای است که سال‌هاست منتظرند تا استخدام شوند. متأسفانه آموزشگاه‌های کشور مستقل از ایرلاین‌ها فعالیت دارند و هنرجو عملا بعد از دیدن دوره رها می‌شود، برخلاف سایر نقاط دنیا. این در حالی است که در بیشتر ایرلاین‌های کشور خلبانان به‌علت کار بیش از حد مجاز به‌اصطلاح over می‌کنند چون در این شرکت‌ها کمبود نیرو وجود دارد و آنها برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها اقدام به جذب نیرو نمی‌کنند. درحالی‌که طبق قانون سازمان هوایی کشور حداکثر یک خلبان در‌ماه می‌تواند 80الی 90ساعت پرواز داشته باشد. شریفی با بیان این موضوعات می‌گوید: «خلبان‌هایی که در‌ماه 120ساعت پرواز می‌کنند به‌علت خستگی ذهنی و جسمی ممکن است هزار جور خطا از دست‌شان در برود و موجب ایجاد سانحه شوند».