سال آتی و وعده امیدواری

نگار حسینخانی _ روزنامه‌نگار

مؤسسه‌ای که روزی کارش را با این تصور آغاز کرده بود که حتما سینما و سالن‌هایی مختص به فیلم‌های گروه هنر و تجربه داشته باشد و شرط نخست و مهمش این بود، حالا پس از 5سال فعالیت هنوز با برنامه‌های گردشی در سئانس‌های متفرقه و سینماهای متنوع ادامه می‌دهد. مؤسسه هنر و تجربه پس از چند سال فعالیت و موفقیت در جاانداختن گروهی تازه از فیلمسازان و بیرون‌آوردن فیلم‌هایی که در بایکوت اکران بودند هنوز نتوانسته به مخاطبان خود جدولی منظم از اکران‌ها با کیفیت‌های قابل‌قبول ارائه کند. با جعفر صانعی مقدم، مدیرعامل مؤسسه هنر و تجربه درباره نحوه شکل‌گیری این مؤسسه و انتخاب فیلم‌ها و نوع اکران‌هایشان گفت‌وگو کرده‌ایم.

هنر و تجربه چگونه کار خود را آغاز کرد و ایده اصلی آن چه بود؟
این مؤسسه کار خود را با یک شورای سیاستگذاری هفت نفره شروع کرد. اعضای این شورا همه علاقه‌مندان به این نوع سینما بودند که یا در حوزه مطبوعات یا در حوزه اجرایی و... فعالیت می‌کردند، اما به این طیف از سینماگران و فیلم‌ها علاقه‌مند بودند. اوایل دولت حسن روحانی بود که این گروه با ارائه طرحی دور هم جمع شدند و با توسل به ایده اولیه و موافقت حجت‌الله ایوبی که تجربیاتی در فرانسه داشت، کار خود را آغاز کردند. نخستین اکران این گروه در 13مهر 1393 بود، اما چند‌ماه پیش‌ از آن گفت‌وگوها درباره نحوه اجرا، نوع قرارداد با سالن‌ها، نحوه تبلیغات، فضاهای مجازی، چارت سازمانی و... مطرح شده و مورد بحث قرار گرفته بود. همزمان صحبت‌ها با سازمان سینمایی برای در اختیارگرفتن سالن سینما در جریان بود. هر چند ‌ماه نیز ضرورت نیاز به چند سالن با ظرفیت 300صندلی در مرکز شهر تأکید می‌شد. هنر و تجربه با بودجه اندکی فعالیت خود را شروع کرد. این بودجه حداقلی از طریق سینما شهر در اختیار گروه قرار می‌گرفت. پس از 2سال این مؤسسه به ثبت رسید. پس از آن عملا هیأت مدیره و هیأت امنا شکل گرفت. تجربه شخصی من با این موضوع باعث شد به گروه پیوند بخورم. تجربه کاری‌ام در این چند دهه به نوعی تاسیس انجمن سینمای جوانان بود که در 50دفتر شعبه داشت و مدتی نیز مسئولیت انجمن تهیه‌کنندگان در حوزه سینمای مستند و تجربی را برعهده داشته و زمانی در حوزه نمایش فیلم‌های مستند در آن انجمن فعالیت می‌کردم. همه تلاش‌ها و فعالیت‌های در حدود 4دهه گذشته مستقیما درباره فیلم کوتاه، مستند و هنری و تجربی بوده است؛ گاهی در آموزش، گاهی تولید و زمانی اکران.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات هنر و تجربه گردشی‌بودن سالن‌ها و زمان اکران فیلم‌هاست. آیا نیاز به داشتن یک سینمای چند سالنه را هیچ‌گاه پیگیری نکردید؟
اکثر شرکت‌هایی که در پخش فیلم فعالیت می‌کنند باید سالن نمایش فیلم داشته باشند. این مسئله نیز از مشکلات اصلی ما در همان ابتدای شروع فعالیت بود و در جلسه سازمان سینمایی آن را مطرح کردیم. قرار بود تا زمانی که سالن مستقل نداشته باشیم کارمان را آغاز نکنیم. متأسفانه در طول این چند سال این مشکل رفع نشد. در همه این مدت بحث‌ها حول محور بخش خصوصی بود که در مرکز شهر 3 تا 4سالن داشته باشیم. سالن‌هایی اکنون در اختیار ماست که یا اجاره‌ای هستند یا مشارکتی پنجاه پنجاه که در اصل 50درصد فروش فیلم‌ها در اختیار صاحب فیلم قرار می‌گیرد. بارها نیاز به سالن با شهرداری و حتی مسئولان دانشگاه تهران در میان گذاشته و با خیلی‌ها مذاکرات انجام شد، اما این کار به حمایت جدی سازمان سینمایی یا شهرداری تهران یا... نیازمند است که بتوانند کمک‌کننده باشند. اتفاقی که در این 5سال رخ داد این بود که مجموعه‌ای از فیلم‌هایی که خارج از هنر و تجربه در سینمای عام قرار می‌گرفتند به نوعی فیلم‌های هنری و تجربی بودند. اگر سالن‌های هنر و تجربه بیشتر بود اتفاقاتی رخ می‌داد؛ فیلم‌هایی با جنس هنری و تجربی اعم از مستند کوتاه یا سینمایی به این گروه ارجاع داده می‌شد و دیگر سینماها می‌توانستند آثار تجاری‌تری اکران کنند و از سویی فیلم‌های جذاب‌تر و با کیفیت بالاتری را ما می‌توانستیم نمایش دهیم.
این گمان وجود دارد که روند اکران فیلم‌های هنر و تجربه با مشکلاتی مواجه شده، زیرا دیگر آثاری با کیفیت بالا اکران نمی‌کند و گاهی مجبور است که به داشته‌هایش تن دهد. آیا این درست است؟
از آغاز کار، فقط یک‌سوم فیلم‌ها را به لحاظ استاندارد قبول می‌کردیم. خیلی از این آثار فیلم خوبی بودند، اما هنری و تجربی نبود. ما در فیلم کوتاه و مستند، انتظار نداریم چندان فیلم تجربی داشته باشیم. بیشتر قید هنری و تجربی برای فیلم‌های سینمایی گذاشته شده است. بنابراین فیلم‌هایی که مانده بودند، گاهی رتبه پایین‌تری داشتند و ما به این نوع فیلم‌ها امکان نمایش پایین‌تری می‌دادیم. اما به این نکته توجه داشته باشیم که از سال76 که شورای صنفی اکران شکل گرفت، بسیاری از فیلم‌ها که کیفیت مناسبی هم داشتند، مانند آثار عباس کیارستمی، «خواب تلخ» محسن امیریوسفی، «ماهی و گربه» شهرام مکری در سینمای بدنه گنجانده نمی‌شدند، بعضی از فیلم‌ها نیز اگرچه با آن قوت ساخته نشده بودند اما لفظ هنری و تجربی به آن اطلاق می‌شد و نمی‌توانستیم آن دسته از فیلم‌ها را حذف کنیم. مشکل زمانی به‌وجود آمد که ظرفیت نمایشی این گروه بسیار پایین بود و این فیلم‌ها زیاد به چشم آمد. در دوره جدید که از یک سال و نیم پیش شکل گرفت، برای آن دسته فیلم‌ها امکان اکران پایین‌تری درنظر گرفته‌ایم. اما متأسفانه فیلم‌هایی که از چند سال پیش در صف انتظار اکران قرار گرفته‌اند، باید نمایش داده شود. هرچند گاهی از این فیلمسازان می‌خواهیم انصراف بدهند تا فیلم‌های به‌روزتری وارد نوبت اکران شوند. چون ظرفیت قراردادی ما با سازمان سینمایی30مستند کوتاه و 30فیلم سینمایی و 20فیلم خارجی در قالب هفته فیلم است.
آیا این گفته درست است هر فیلمی را که سینمای بدنه نمایش نمی‌دهد، در سینمای هنر و تجربه به نمایش گذاشته می‌شود؟ این صحبت‌ها ناشی از این نیست که انتخاب‌های درستی در اکران سینمای هنر و تجربه انجام نشده است؟
ما از یک سال و نیم پیش سختگیرانه‌تر برخورد می‌کنیم. این فیلم‌ها که کیفیت مناسبی ندارند در چند اکران گنجانده شده و جای خود را به سرعت به فیلم‌های تازه‌تری می‌دهند. اما این اتفاقی است که در سینمای بدنه هم رخ می‌دهد. بخشی از فیلم‌ها در اکران فیلم‌های خوب، متوسط و ضعیفی هستند. در هنر و تجربه هم به همین‌گونه است. فیلم‌های باکیفیت سئانس‌های بیشتری در گروه هنر و تجربه دارند چون استقبال مردم بیشتر است. برای این نوع فیلم‌ها سئانس و سالن ثابت درنظر گرفته می‌شود و گردشی نیستند.
روند گزینش‌ها برای اکران به چه شکل است؟ آیا این فیلم‌ها با سلیقه شورا اکران می‌شوند؟
با فیلم‌ها سلیقه‌ای برخورد نمی‌شود. اعضای شورا فیلم‌های رسیده را تماشا کرده و با پیش‌بینی اینکه چقدر از این فیلم‌ها استقبال خواهند شد، درباره آن تصمیم می‌گیرند. معمولا با فیلم‌های انتخاب شده از ظرفیت‌های بالاتری نسبت به دیگر فیلم‌ها برخورد خواهد شد. اما اگر فیلم نتواند نظر منتقدان و مردم را جلب کند به اکران گردشی و نامنظم می‌پیوندد. برعکس این رویه نیز صادق است. گاهی به‌نظر فیلمی ظرفیت جلب مخاطب را ندارد، اما اگر خلاف این باشد سازوکاری وجود دارد که در هر‌ماه جای آن فیلم در جدول اکران تغییر کرده و اکران آن بیشتر و منظم‌تر می‌شود. این مورد در کتابچه هنر و تجربه با جمله «بعدا اعلام می‌شود» قید شده و تابع سیری است که هر یک از این دو گروه فیلم در اکران طی می‌کنند. گاهی حذف فیلم یا تغییر برنامه آن در جدول شوکی برای مخاطبان و مالک فیلم ایجاد کرده و آنها را در نمایش بهتر همراه خواهد کرد. آنها با این شوک متوجه می‌شوند که باید از این فرصت و بزنگاه استفاده کرد. گاهی استقبال از فیلم به‌خاطر توجه مؤسسه هنر و تجربه به فیلم نیست بلکه تلاش کارگردان و مالک فیلم برای دیده‌شدن است. رسانه‌ها بیشتر به این فیلم‌ها توجه می‌کنند و این فیلم‌ها بیشتر دیده می‌شوند.
قرار نیست وضعیت اکران فیلم‌ها در گروه هنر و تجربه تغییر کند و سالن‌های بیشتری در اختیار داشته باشد؟
طرحی به سازمان امور سینمایی تحویل داده شده که مورد استقبال قرار گرفته است. براساس این طرح که در شورای‌عالی اکران تصویب خواهد شد، روشی درنظر گرفته شده که براساس آن تعداد سئانس‌های فیلم‌های هنر و تجربه در سالن‌های موجود کشور بالاتر برود. اگر هنر و تجربه بتواند با سینما به توافق برسد و نظر شورای صنفی را جلب کند، انتظار بر این است که سازمان سینمایی هم حمایت کرده تا هنر و تجربه بتواند ظرفیت نمایشی خود را افزایش دهد. سعی ما نیز بر این است آمار کمی خود را کاهش داده و کیفیت آثار نمایش داده شده را بالا ببریم. امیدواریم بسیاری از فیلم‌هایی که به‌دنبال اکران آزاد بوده و شکست می‌خورند، با افزایش سالن‌های هنر و تجربه و با کمک سازمان سینمایی و جذب اسپانسرها شرایط اکران در این گروه را پیدا کنند و امیدمان بر این است در سال آینده ظرفیت سالن‌های این گروه افزایش پیدا کند.
پس نباید منتظر سینمایی در اختیار هنر و تجربه باشیم؟ 
این خواسته ماست. بارها مذاکراتی انجام شده، ولی موفق نبوده‌ایم. خواست ما اکنون این است که با داشتن 300صندلی در 4سالن مرکز شهر ظرفیت هنر و تجربه را بالاتر ببریم. چون با توجه به ظرفیتی که تهران برای ما درنظر می‌گیرد، قراردادهای شهرستان تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت. در این چند سال نیز سعی شده چراغ هنر و تجربه روشن نگه ‌داشته شود. اما اگر میسر نشود این نوع سینما آسیب جدی خواهد دید.
دستاورد سینمای هنر و تجربه را در این چند سال چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با هنر و تجربه اقتصاد خرد سینمای ایران شکل گرفت. بازار اشتغالی به‌وجود آمد و فیلم‌های این گروه که بی‌توجه به نگاه مخاطب ساخته می‌شدند، با اکران‌های هنر و تجربه به دیده‌شدن و مورد توجه واقع‌شدن در آثارشان فکر کردند. این ارتباط حتما در آثار بعدی فیلمساز هم مؤثر خواهد بود. از سویی تأثیرگذاری این فیلم‌ها را در سینمای بلند و گیشه نمی‌توان نادیده گرفت. آثاری به گیشه‌های سینما راه پیدا کردند که هنری و تجربی هستند و امروز در سینمای عمومی نمایش داده می‌شوند. وقتی در کشوری به این نوع سینما اهمیت داده شود دیگر گمان نمی‌شود مخاطبان این فیلم‌ها اقلیت هستند و دامنه محدودی دارند؛‌ به‌عبارتی نمی‌توان هیچ نگاهی را نادیده گرفت. به‌نظرم هنر و تجربه با تأثیری که در حوزه سینما داشته، توانسته موفق عمل کند. این سینما هم روی فیلمسازان خود، فیلمسازان سینمایی و تجاری تأثیرگذار بوده است. 

ایجاد بازار اشتغال
با هنر و تجربه اقتصاد خرد سینمای ایران شکل گرفت. بازار اشتغالی به‌وجود آمد و فیلم‌های این گروه که بی‌توجه به نگاه مخاطب ساخته می‌شدند، با اکران‌های هنر و تجربه به دیده‌شدن و مورد توجه واقع‌شدن در آثارشان فکر کردند. این ارتباط حتما در آثار بعدی فیلمساز هم مؤثر خواهد بود