سقوط آزاد یک اقتصاد

مائده امینی  _ روزنامه‌نگار



 در هیاهوی انتخابات 96،  نموداری در تلگرام  آزاد آن روزها دست به دست می‌شد. نقطه عطف این نمودار دو خطی در سال 92 بود؛ نموداری که روند افزایش نرخ تورم در ایران را با ونزوئلا مقایسه کرده و نشان داده بود که مسیر افزایش نرخ تورم در این دو کشور تا سال 92 یکی بوده و از آن سال به بعد ناگهان عوض شده است؛‌ایران راه دیگری رفته بود و به واسطه تعامل با جهان،‌ روند افزایش تورم دورقمی را متوقف کرده بود. 
فارغ از اینکه ایران امروز به آن مسیر بازگشته یا نه،  چیزی که غیر قابل انکار است،  سقوط آزاد اقتصاد ونزوئلا بعد از سال مورد بحث است. تصویرها و فیلم‌هایی که این روزها از کشور فروپاشیده ونزوئلا به جهانیان می‌رسد، عابران پیاده‌ای است که در کادر دوربین‌ها جا نمی‌شوند و با یک کوله‌پشتی به کلمبیا پناه می‌برند؛ کشوری که اگرچه خود درگیر تنش‌های اقتصادی است اما حداقل مردم در آنجا «نانی» برای خوردن پیدا می‌کنند.  در سال‌های اخیر،  4میلیون نفر از ونزوئلا خارج شده‌اند و هزاران نفر به خاطر گرسنگی از بین رفته‌اند. انگار که چاه‌های نفت ونزوئلا،  قاتلان‌ مردم این کشور شده‌اند. حقوق اولیه انسان‌ها در این کشور جیره‌بندی شده است؛ خانه‌ها گاز ندارند و سهم‌شان از برق روزی 2ساعت و از آب روزی 3 ساعت است. تقریبا می‌توان گفت پزشکی در ونزوئلا وجود ندارد. آنها که هنوز جانی در بدن دارند،  خود را به مرزها می‌رسانند تا لقمه نانی سر سفره ببرند. حقوق ماهانه در ونزوئلا با وجود حذف صفرها و افزایش چهار برابری به 6دلار هم نمی‌رسد. 

نفت؛ بلای جان ساکنان ونزوئلا 
مدیریت نادان‌ها و چاپ پی‌در‌پی پول،  روز به روز ونزوئلا را ضعیف‌تر می‌کند. در دهه ١٩٦٠ میلادی ونزوئلا پیگیر متنوع کردن درآمدهای خود بود تا با توسعه دیگر بخش‌های اقتصاد به جز نفت،  گرفتار «نفرین منابع» نشود. با این حال،  ‌در دهه ٧٠ بهای طلای سیاه چنان خیز گرفت که انگار سیل پول همیشه ادامه خواهد داشت. در آن سال‌ها،  به واسطه قیمت نفت،  ‌اقتصاد ونزوئلا شاهد رشدی مداوم بود که مهاجران بسیاری را به‌خود جذب کرد و این کشور دارای بالاترین استاندارد زندگی در آمریکای لاتین بود. کمتر ازنیم قرن از روزهای رؤیایی ونزوئلا گذشته است و ورق کاملا برگشته. در جریان سقوط قیمت نفت در دهه ۱۹۸۰،  اقتصاد این کشور منقبض شد،  واحد پول به‌طور تصاعدی ارزش‌اش را از دست داد  و تورم روز به روز در این کشور بالاتر رفت و به ۸۴ درصد در سال ۱۹۸۹ و ۹۹٪ در سال ۱۹۹۶ رسید. 3 سال بعد از این وقایع،  هوگو چاوز به قدرت رسید و رکود اقتصادی روز به روز افزون شد. همراه این انقباض،  نرخ تورم در سال ٢٠١٧ به 2 هزار و 600 درصد و در ژوئن ٢٠١٦ به بیش از ٤٦ هزار درصد رسید. همزمان،  بولیوار،  پول ونزوئلا چنان بی‌ارزش شد که خریداران به جای شمردن اسکناس‌ها،  آن را وزن می‌کردند یا با آن صنایع‌دستی می‌ساختند. پاتریک گیلسپی،  نویسنده «سی‌ان‌ان مانی»،  بر این باور است که آنچه رکود تورمی ایجاد کرد،  هزینه افراطی دولت برای طرح‌های پوپولیستی بود. 
ناکارآمدی دولت‌ها و فساد گسترده و تحریم‌های همه‌جانبه آمریکا و اتحادیه اروپا مزید بر علت‌های موجود شد و ونزوئلا را به صدر جدول کشورهایی فرستاد که با ابرتورم دست و پنجه نرم می‌کنند. حالا سال‌هاست که ارتباطات مالی ونزوئلا با همه جهان قطع است و ارز مجازی پترو که دولت مادور پشتوانه آن است،  راه به جایی نبرده است. 
هوگو چاوز، سیاستمدار بی‌کفایتی که به واسطه کودتای آمریکا در بین مردم کشورش محبوب شد،  یکی از مهم‌ترین محرکه‌های سقوط آزاد این اقتصاد است. در دوران صدارت او،  قحطی کالاهای اساسی و دارو فراگیر و قتل و غارت عادی شد. فروشگاه‌ها خالی و خدمات درمانی در بسیاری از مناطق،  تعطیل شدند. دولت اما همچنان انتظار داشت که فروشندگان قیمت‌ها را بالا نبرند. حتی از واردات غذا به بهانه از دست‌رفتن شغل‌های داخلی ممانعت به عمل آمد تا واردات غذا در نیمه نخست سال ٢٠١٦ به نصف برسد. این سیاست‌ها چنان وضعیتی ایجاد کرد که باعث شد دولت مرکزی کنترل قیمت‌ها را کنار بگذارد،  اما بهای کالاهای گوناگون آن‌قدر بالا رفت که خریدش برای کمتر کسی ممکن بود. کم‌کم خزانه خالی و خالی‌تر و حجم بدهی‌های خارجی این کشور روز به روز بیشتر شد. 

راه نجات ونزوئلا چیست؟
خیلی از اقتصاد‌دان‌ها بر این باورند که دیگر نمی‌توان اقتصاد ونزوئلا را نجات داد. در مقابل برخی دیگر فکر می‌کنند که راه نجات ونزوئلا،  بیت‌کوین است. طبق آمارها 2500 بیت‌کوین در هفته در ونزوئلا خرید و فروش می‌شود. به گفته رندی بریتو، مالک وب‌سایت بیت‌کوین ونزوئلا ،  اگر در این کشور هم‌اکنون بیت‌کوین داشته باشید به ازای هر یک بیت‌کوین مبلغی بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ دلار آمریکا دریافت خواهید کرد و این مبلغ هم‌اکنون ۷۷ میلیون بولیوار است و حقوق متوسط افراد در این کشور به بیشتر از ۵۰۰ هزار بولیوار نمی‌رسد. برای خرید و فروش بیت‌کوین نیاز به خرید رایانه‌هایی است که بتواند ارزش آن‌را به دلار معادل‌یابی کند. قیمت رایانه بین ۱۰۰۰ تا 4هزار دلار است و به‌دلیل مجانی بودن الکتریسیته خرید رایانه کار سختی نخواهد بود.
اما آیا راه نجات ونزوئلا فقط از مسیر بیت‌کوین می‌گذرد؟ در سال 2018، رئیس صندوق بین‌المللی پول از آمادگی این نهاد برای کمک به ونزوئلا خبر داد. کریستین لاگارد گفته بود: آماده‌ایم به این کشور برویم تا به آنها کمک کنیم. وی با بیان اینکه مسئله ونزوئلا به قدری بغرنج است که از صندوق بین‌المللی پول به تنهایی کاری برنمی‌آید گفت؛ برای نجات ونزوئلا همه بازیگران مهم بین‌المللی باید دست به‌دست هم بدهند.