«آستانه» در یک قدمی فروپاشی؟

به فاصله 4سال بعد از آغاز مذاکرات آستانه که با هدف کاهش تنش میان روسیه و ایران با ترکیه و بازگشت ثبات به بخش‌های قابل توجهی از خاک سوریه شکل گرفته بود، حالا بار دیگر نشانه‌های رویارویی نظامی میان مسکو و آنکارا نمایان شده است؛ امری که می‌توان آن را به‌معنای فروپاشی مذاکرات آستانه دانست؛ اگرچه شاید هنوز کمی برای این قضاوت زود باشد. محور دور تازه تنش‌ها استان ادلب در شمال سوریه است و تلاش مشترک مسکو و دمشق برای باز‌پس‌گیری این استان، بدون موافقت ترک‌ها. ادلب اکنون آخرین پایگاه مخالفان دولت سوریه به شمار می‌رود؛ مخالفانی که بدون شک در رأس تمام آنها، سازمان شبه‌نظامی تحریرالشام (جبهه‌النصره سابق) قرار دارد؛ شاخه سوری القاعده که وجودش در خاک سوریه برای دولت بشار اسد و متحد روس آن خط قرمز است.
روسیه و سوریه مدعی هستند مذاکرات برای حل مشکل ادلب به بن‌بست رسیده و دیگر راهی جز استفاده از گزینه نظامی برای نابودی تروریسم در این استان باقی نمانده است. بر این اساس طی هفته گذشته حملات گسترده نیروی زمینی ارتش سوریه با پشتیبانی جنگنده‌های روس به سوی ادلب آغاز شد. در مقابل اما موضع ترکیه پایبندی به روند مذاکرات آستانه و  ‌عقب‌نشینی نکردن از نقاط بازرسی نیروهای این کشور در مناطق مختلف ادلب بود. به این ترتیب نتیجه قابل پیش‌بینی رخ داد؛ نیروهای طرفین به فاصله چند روز به یکدیگر نزدیک شدند و درگیری مستقیم میان سوریه و ترکیه به وقوع پیوست. به گزارش رویترز صبح روز گذشته، دست‌کم 4نیروی ارتش ترکیه در نتیجه حملات خمپاره‌ای سوری‌ها به قتل رسیدند. این حادثه واکنش تند مقامات ترکیه را به‌دنبال داشت؛ ازجمله رئیس‌جمهور این کشور، رجب طیب اردوغان که هشدار داد این‌گونه اقدامات «ارتش جنایتکار سوریه» بی‌پاسخ نمی‌ماند.
به فاصله کوتاهی بعد از سخنان اردوغان، منابع محلی از حملات موشکی و هوایی به سوی مواضع ارتش سوریه در جنوب ادلب خبر دادند. به گزارش رویترز، در جریان این حملات نزدیک به 40نقطه از مواضع ارتش سوریه مورد هدف قرار گرفته و ممکن است تعداد کشته‌ها بیش از 20نفر باشد؛ اگرچه این آمار تاکنون از سوی منابع رسمی در دمشق تأیید یا تکذیب نشده است. ماجرا اما وقتی پیچیده‌تر شد که رسانه‌های عربی خبر دادند این حملات موشکی توسط جنگنده‌های اف-16ترکیه صورت گرفته است؛ امری که حتی از ابتدای بحران سوریه در سال 2011 تا‌کنون بی‌سابقه بوده و به‌معنای اعلام جنگ است. به گزارش شبکه العربیه، مشخص نیست این حملات هوایی از داخل ترکیه صورت گرفته یا جنگنده‌های اف-16حریم هوایی سوریه را نیز نقض کرده‌اند.
بیانیه وزارت دفاع روسیه اما تا حدودی این تنش‌های خبری را که تا ساعات میانی روز گذشته به اوج رسیده مهار کرد؛ اگرچه با جانبداری آشکار به نفع دمشق. براساس این بیانیه، هیچ جنگنده ترکی وارد حریم هوایی سوریه نشده و آسمان ادلب به‌طور کامل تحت سیطره نیروهای هوایی روسیه است! وزارت دفاع روسیه همچنین اعلام کرد نیروهای ترک مستقر در ادلب طی روزهای گذشته بدون اعلام هماهنگی با مسکو مواضع خود را تغییر داده‌اند و از این‌رو به اشتباه به آنها حمله شده است! در پایان این بیانیه نیز آمده است: فرماندهی نیروهای نظامی روسیه در سوریه به‌طور مستمر با ارتش ترکیه برای جلوگیری از وقوع تنش‌های بیشتر در ارتباط است.
اگرچه مواضع تند سیاستمداران ترکیه بعد از انتشار این بیانیه تا حد قابل توجهی کاهش یافت، اما در تحرکات میدانی آنها نشانه‌ای از کاهش تنش به چشم نمی‌خورد؛ تحرکاتی ازجمله لغو گشت‌های نظامی مشترک با روسیه در شمال سوریه تا ارسال مجدد تجهیزات سنگین نظامی از گذرگاه کفرلوسین به سوی جنوب ادلب؛ امری که در حقیقت به‌معنای آمادگی این کشور برای درگیری مستقیم با ارتش سوریه است. تحولات روزهای آینده در خاک سوریه سرنوشت مذاکرات آستانه را بیشتر روشن خواهد کرد؛ مذاکراتی که نقش مهمی در کاهش نفوذ آمریکا و اروپا در بحران سوریه ایفا کرد.


مکث
چرا ادلب برای ترکیه مهم است؟

1- ادلب آخرین پایگاه نیروهای شبه‌نظامی است که همواره نگاه مثبتی به سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه داشته و البته از حمایت این کشور نیز برخوردار بوده‌است؛ از هیأت تحریرالشام (جبهه‌النصره سابق) گرفته تا ده‌ها گروه جهادی دیگر. انفعال ترکیه در برابر حملات گسترده روسیه و سوریه و نابودی این گروه‌های شبه‌نظامی ضربه غیرقابل جبرانی به موقعیت ویژه ترکیه نزد جریانات اسلامی در منطقه وارد می‌کند؛ مخصوصا حالا که عربستان سعودی از حمایت این جریانات به کلی شانه خالی کرده است.
2- بیش از 2.5میلیون شهروند سوری در ادلب زندگی می‌کنند که تقریبا نیم میلیون آنها، آوارگان دیگر استان‌های سوریه هستند. وقوع جنگ در این استان به‌معنای حرکت شهروندان به سوی مرزهای شمالی و شکل‌گیری بحرانی جدید برای ترکیه است؛ کشوری که هم‌اکنون از بیش از 3.5 میلیون پناهجوی سوریه میزبانی می‌کند. این در حالی است که موضوع پناهجویان سوری نقش مهمی در شکست حزب حاکم در انتخابات شهرداری‌ها داشته است.
3- حذف کامل شبه نظامیان مستقر در ادلب پیروزی مهم و البته غیرمستقیم برای گروه‌های کرد به شمار می‌رود؛ چرا که درصورت پاکسازی ادلب، ترکیه اصلی‌ترین پایگاه زمینی خود را برای فشارهای نظامی بر کردهای جدایی‌طلب از دست می‌دهد و از سوی دیگر، مسیر کردها برای تکمیل پیشروی در نوار مرزی میان سوریه و ترکیه هموارتر خواهد شد. تمام اینها در حالی است که گروه‌های نظامی ادلب در حملات اخیر ترکیه به کردها مشارکت داشتند.