چگونه تحول دامن تئاتر را گرفت و رها نکرد

فهیمه پناه‌آذر- روزنامه‌نگار

آغاز دهه دوم جشنواره تئاتر فجر با شروع دهه70 همراه شد؛ دهه‌ای پر از تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که جشنواره تئاتر فجر را تحت‌تأثیر قرار داد. جشنواره‌ تئاتر فجر که از زمان تولدش تحولات زیادی را همراه داشت، تغییراتش در دهه 70 کاملا محسوس بود. این تغییر در تولید تئاترها، اجرای نمایش‌ها و مضامین استفاده‌شده، کاملا مشهود بود. دوره یازدهم جشنواره با تغییر علی منتظری بعد از 5سال دبیری تئاتر فجر آغاز شد. جشنواره‌ای که در 10سال سابقه برگزاری‌اش، تنها 2دبیر به‌خود دیده بود، باید عادت می‌کرد که هر سال یا 2سال یک‌بار دبیر جدید با نگاه‌های جدید را پذیرا باشد. حسین جعفری، دبیری دوره یازدهم و حسین فرخی هم به‌مدت 2سال دبیری دوره دوازدهم و سیزدهم را عهده‌دار بودند. دوره چهاردهم و پانزدهم نیز به‌ترتیب با دبیری محمود عزیزی و رحیم نجفی‌برزگر برگزار شد. جشنواره هر‌چه از عمرش می‌گذشت با بخش‌های جدیدی مواجه می‌شد؛ بخش‌هایی چون بین‌الملل، آیینی موسیقایی، دانشگاهی و جوان و نمایش تلویزیونی که بخشی از آنها تا به این دوره هم در جدول اجراها دیده می‌شوند. دوره یازدهم از 17تا 23بهمن در تهران و به‌صورت غیررقابتی برگزار شد. جشنواره‌ای که برخی از محله‌های تهران ازجمله قهوه‌خانه‌ پاتوق میزبانش بودند. علی وزیریان پوستر دوره یازدهم را طراحی کرد و در این دوره بود که 4عنوان کتاب توسط لاله تقیان منتشر شد. دوره دوازدهم جشنواره تئاتر فجر به نسبت دوره یازدهم تعداد اجراهای بیشتری داشت و در این دوره 63نمایش از 23شهر در بخش‌های مختلف اجرا داشتند. در این دوره به شکل روتین خبرنامه جشنواره منتشر شد و برخی از نمایش‌ها نیز جلسات نقد و بررسی خود را داشتند. در دوره سیزدهم که حسین فرخی دومین سال دبیری خود را تجربه می‌کرد، علاوه بر داوری اجراها، برای نخستین بار عکس‌ها و پوسترهای تئاتر نیز مورد داوری قرار گرفتند و نمایشگاهی از این آثار در تالار وحدت برپا شد. زمان برگزاری جشنواره در دوره‌های یازدهم تا پانزدهم متفاوت بود، چنانچه دوره چهاردهم کار خود را از 28دی‌ماه آغاز کرد و این جشنواره تا 5بهمن سال 74 ادامه داشت. این دوره از جشنواره در سالن‌های معمول تئاتری برگزار نشد و فضاهایی چون پارک نازی‌آباد، زیر برج آزادی، آسایشگاه معلولان، آموزش‌وپرورش کهریزک و سازمان بهزیستی ازجمله مکان‌های میزبان این دوره از جشنواره بودند. طراحی پوستر این دوره از جشنواره را بهنام صالحی و همایون مقدس برعهده داشتند. در دوره چهاردهم، گردهمایی بررسی نمایش در ایران با ۱۳عنوان، میزگرد بررسی نمایش در ایران، میزگرد تئاتر و توسعه، میزگرد چشم‌انداز نمایش‌های سنتی‌آیینی و ۲میزگرد گفت‌وشنود هنرمندان تئاتر شهرستان برگزار شد. دوره پانزدهم بعد از 14سال دبیر جشنواره تنها یک سال در دبیرخانه حضور داشت و با تغییر دبیر رویه جشنواره نیز تا حدودی تغییر کرد. در دوره پانزدهم نقش فرهنگسراها در برگزاری جشنواره بسیار پررنگ شد و مردم برای تماشای نمایش‌های فجر بیشتر از سالن‌های نمایش به فرهنگسراها می‌رفتند. در این 5دوره، جز دوره یازدهم که به شکل غیررقابتی برگزار شد، در بخش کارگردانی بازهم رضا صابری توانست نظر داوران را جلب کند و علاوه بر وی در دوره‌ای بعد، چیستا یثربی و احمد رافعی هم به‌عنوان کارگردانان برگزیده معرفی شدند. اما نکته قابل توجه، دوره سیزدهم جشنواره بود که در این دوره هیچ کارگردان و نمایشنامه‌نویسی نتوانست نظر هیأت داوران را جلب کند.