سایه عقاب‌ها بر سر سیمرغ

جشنواره فیلم فجر سال 1361متولد و در نخستین دوره، غیررقابتی برگزار شد. تا نیمه این دهه تولیدات سینمای ایران زیاد نبود و جشنواره هم نتوانسته بود جایگاه خود را تثبیت کند؛ طوری که در دوره چهارم، 6فیلم به‌عنوان بهترین فیلم انتخاب شد! داوران جشنواره در دوره‌های ابتدایی عمدتا از مدیران سینما و تلویزیون بودند که در فضای سال‌های ابتدایی دهه 60، فیلم‌ها را بیش از حد ارزشی می‌سنجیدند و برای همین انتخاب‌ها فراتر از داوری‌های سینمایی بود. از دوره پنجم به بعد سینماگران هم به جمع داوران پیوستند تا کمی انتخاب‌ها سینمایی‌تر شود. با این حال فهرست سینماگرانی که در آن سال‌ها شایسته دریافت جایزه بودند و به آن نرسیدند، بسیار پروپیمان‌تر از هنرمندانی است که جایزه گرفته‌اند. از دوره هفتم نیز نماد سیمرغ به جشنواره اضافه شد. نیمه اول دهه 60، گیشه سینما در تصرف عقاب‌ها (1363- ساموئل خاچیکیان) قرار داشت و طی 2سال متوالی، پرفروش‌ترین فیلم سال شد. پس از آن عقاب‌ها در اکران‌های مجدد در برخی سینماهای تهران و‌ شهرستان‌ها تا اواسط دهه 80 به حضور خود روی پرده ادامه داد تا طی چند سال بتواند قریب به 10میلیون نفر مخاطب سینمایی داشته باشد. این فیلم پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران به‌حساب می‌آید. در سال 1365عقاب‌ها همچنان پرمخاطب‌ترین فیلم سال شد. از بین 6فیلمی که در جشنواره دوره چهارم به‌عنوان بهترین فیلم انتخاب شدند، اتوبوس (یدالله صمدی) و خط پایان (محمدعلی طالبی) به‌ترتیب چهارمین و پنجمین فیلم پرفروش سال اکران خود شدند. فیلم‌های مادیان(علی ژکان) و تنوره دیو (کیانوش عیاری) که در آن سال هرکدام 2جایزه از جشنواره فجر گرفته بودند در رتبه 39و 50پرفروش‌ترین‌های سال 1365بودند که نشان می‌داد هنوز مردم به انتخاب‌های جشنواره فجر اعتنایی ندارند. سال 1366نیز همین وضعیت تکرار شد و بهترین فیلم دوره پنجم جشنواره فجر در جدول اکران نتوانست رتبه بهتری از دوازدهم کسب کند.
در ششمین دوره جشنواره فجر فیلمی به‌عنوان بهترین فیلم انتخاب نشد اما 2فیلم جایزه ویژه هیأت داوران را دریافت کردند که هر دو پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سال 1367بودند. اکران‌های سال 68 و 69 به حالت قبل بازگشتند و پرفروش‌ها ارتباطی با منتخبان جشنواره فجر نداشتند. در جشنواره فجر نهم، فیلم عروس (بهروز افخمی) که توانست دیپلم افتخار کارگردانی و 2سیمرغ بلورین فنی تدوین و موسیقی را ببرد، در اکران سال‌70، پرفروش‌ترین فیلم سال شد.
بدین‌ترتیب می‌توان گفت در نیمه دوم دهه 60شمسی، انتخاب‌های جشنواره فجر به‌جز معدود مواردی، چندان با سلیقه انبوه مخاطبان ارتباطی نداشته است. از سوی دیگر در این سال‌ها 5فیلم به شکلی جدی مورد تشویق جشنواره فجر قرار گرفته‌اند که عبارتند از: گل‌های داوودی (رسول صدرعاملی)، بای‌سیکل‌ران (محسن مخملباف)، هامون (داریوش مهرجویی)، مهاجر (ابراهیم حاتمی‌کیا) و پرده آخر (واروژ کریم مسیحی). غیر از گل‌های داوودی که وضعیت خوبی هم در گیشه داشت، از میان این 4فیلم دیگر، در بهترین حالت، هامون توانسته در سالی که بیش از 4میلیون و 300هزار نفر به تماشای خواستگاری (مهدی فخیم‌زاده) نشسته‌اند، حدود یک میلیون و 550هزار نفر مخاطب جذب کند. اما پرده آخر با وجود کسب بیشترین سیمرغ بلورین برای یک فیلم در دهه 60 از سوی جشنواره فجر، کمتر از 500هزار نفر مخاطب داشته است.
باتمام این احوال 2فیلم از میان 6فیلمی که در سال‌های مورد بررسی در این دهه پرفروش‌ترین فیلم‌های سال شدند در جشنواره فیلم فجر هم مورد تشویق قرار گرفته‌اند که نشان می‌دهد نسبت جشنواره با گیشه سینما، دست‌کم در این دهه، مقبول‌تر از سال‌های آتی است. درحالی‌که به‌طور میانگین، فیلم‌های پرفروش دهه 60 بیش از 3میلیون و 600هزار مخاطب داشته، متوسط تعداد مخاطب بهترین فیلم‌های جشنواره در این دهه حدود  یک میلیون و 365هزار نفر بوده است؛ یعنی به ازای هر 50نفری که یکی از فیلم‌های پرفروش سال را دیده، 19نفر به تماشای فیلمی نشسته‌اند که در جشنواره فیلم فجر در این دهه به‌عنوان «بهترین فیلم» انتخاب شده بود.