حیات وحش
قوچ‌های گرسنه در وحشت زمستانی جاده‌ها
انسان، عامل بیشترین آسیب و تلفات به‌گونه‌های حیات‌وحش در روزهای سرد و برفی است گونه‌های حیات‌وحش گوشتخوار در فصل زمستان به روستاها هجوم نمی‌آورند آموزش و فرهنگسازی در مردم و جوامع محلی، بیشترین نقش را در حفاظت از گونه‌های حیات‌وحش دارد
الهام مصدقی‌راد- خبر‌نگار
مهاجرت عمودی و از بالا به پایین حیات‌وحش در فصل زمستان رخ می‌دهد. گونه‌های گیاهخوار که برای به‌دست آوردن علوفه و غذا از ارتفاعات سرد و برف‌گیر به پایین دست مهاجرت می‌کردند، سال‌هاست که به‌دلیل هجوم انسان به زیستگاه‌هایشان و احداث جاده و تردد خودرو، ترجیح می‌دهند علوفه مورد نیازشان را از روستاهای اطراف مناطق سردسیر به‌دست آورند. درست به همین دلیل در روزهای سرد و برفی در برخی روستاها و سکونتگاه‌ها، گونه‌هایی از حیات‌وحش مشاهده میشوند که به‌دلیل ناآگاهی بسیاری از مردم، مورد صدمه قرار می‌گیرند و تلف میشوند.
سازمان حفاظت از محیط‌زیست در روزهای گذشته همزمان با بارش دوباره برف در بسیاری از استان‌ها، درخصوص احتمال مشاهده گونه‌های حیات‌وحش در نقاط مسکونی هشدار داد. با این حال کارشناسان معتقدند؛ پرندگان و گونه‌هایی همچون قوچ و میش در این فصل بیشترین آسیب را از جانب انسان می‌بینند و هیچ‌چیز به اندازه آموزش و فرهنگسازی در مورد حیات‌وحش، نمی‌تواند نقش مؤثری در حفاظت از این‌گونه‌ها ایفا کند.
هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات‌وحش معتقد است؛ معمولا در سرمای زمستان، پرندگان بیشترین آسیب را می‌بینند. چرا که برخی مردم آنها را زنده‌گیری میکنند. او به همشهری می‌گوید: «کبک یکی از این پرندگان است. این پرنده نمی‌تواند در برف، زیاد پرواز کند و انرژی‌اش به تحلیل می‌رود. پاهای کوتاه هم اجازه راه رفتن زیاد در برف را از او می‌گیرد و مجبور است خود را جایی پنهان کند. اما شکارچی‌ها با پیدا کردن ردپا، این پرنده را شکار میکنند.»
شکار کبک که برای مصرف خوراکی انجام می‌شود در اطراف تهران هم دیده می‌شود و حتی در بعضی روستاها تا 70 کبک در این فصل شکار می‌شود. بعضی شکارچیان نیز از جست‌وجوی این پرنده برای یافتن غذا در روزهای برفی سوءاستفاده و با ریختن دانه این پرنده را صید میکنند.
ضیایی معتقد است: این اقدام لطمه جدی به جمعیت کبک‌ها می‌زند. دراج نیز پرنده دیگری است که در زمان بارش باران پرهایش خیس و امکان پرواز از آن گرفته می‌شود و به همین دلیل حتی با دست شکار می‌شود.»
مهاجرت پرخطر حیات‌وحش با احداث سد و جاده
از دیگر گونه‌هایی که در فصل سرد و بارش شدید برف، مورد تهدید قرار می‌گیرند، قوچ، میش، کل و بز هستند. حتی در مواقعی قوچ و میش‌ها برای به‌دست آوردن علوفه و تغذیه، وارد آغل روستاها میشوند که به گفته ضیایی، 2 سرنوشت در انتظار آنهاست. «اگر روستاییان ناآگاه باشند، آنها را می‌کشند و اگر آگاه باشند به آنها را علوفه می‌دهند و بعد از مدتی که از شدت برف و سرما گذشت، رهایشان میکنند.»
قوچ ، میش ، کل و بز از گذشته در زمان برف و سرمای زیاد، مهاجرت‌های طولانی دارند و از نقاط مرتفع به پایین دست مهاجرت میکنند تا گرسنه نمانند. از البرز به خجیر و سرخه حصار می‌آیند تا علوفه و غذای زمستانه خود را تامین کنند. اما حالا با احداث جاده‌ها و سدهای متعددی که زیستگاه‌شان را تکه تکه و ناایمن کرده، مهاجرت برایشان ناممکن شده و در پشت جاده تنها می‌توانند نظاره‌گر عبور خودروهای متعدد باشند و باید خوش شانس باشند که خودروها در حریم زیستگاه، جان‌شان را نگیرد. دلیل حضور زمستانی گونه‌های حیات‌وحش در روستاها همین است؛ آنها دیگر امکان عبور از جاده و سد را ندارند و تلاش میکنند غذایشان را از روستاها تامین کنند. ضیایی می‌گوید: «گردنه قوچک که در مسیر جاده اوشان فشم قرار دارد، سال‌ها پیش شاهد حضور و عبور گسترده قوچ و میش‌هایی بود که برای به‌دست آوردن علوفه در سرمای سخت، با عبور از این نقطه به پایین دست مهاجرت می‌کردند. شاید گاهی یکی، دو شکارچی آنها را در این مسیر شکار می‌کردند، اما حالا تردد بسیار زیاد خودروها، امکان عبور و مهاجرت‌شان را به پایین دست گرفته است.»
یکی از اقداماتی که سال‌هاست در فصل سرما و بارش برف برای گونه‌های حیات‌وحش گیاهخوار انجام می‌شود، علوفه‌ریزی است. محیط‌بان‌ها دسته‌هایی از علوفه خشک را در نقاط برف‌گیر و در ارتفاعات قرار می‌دهند تا از حضور گونه‌ها در روستاها و آسیب‌های احتمالی و تلفات پیشگیری کنند. هرچند این اقدام درمیان کارشناسان حیات‌وحش منتقدانی هم داشته و با رعایت شروط و الزامات تا حدودی مورد تأیید است، اما به گفته سرهنگ جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت از از محیط‌زیست، کارشناسان اعلام کرده‌اند، علوفه‌دهی در فصل زمستان تا حدود 60درصد از تلفات حیات‌وحش جلوگیری کرده است.
گوشتخوارها در برف هجوم نمی‌آورند
معمولا گونه‌هایی که در روزهای سرد برفی به دیگر نقاط و روستاها مهاجرت میکنند، گونه‌های علفخوار هستند. آن‌گونه که هوشنگ ضیایی کارشناس حیات‌وحش می‌گوید: «شکار گونه‌های گوشتخوار همچون پلنگ در فصل زمستان مهیاست و پلنگ‌ها به راحتی قوچ و میش را شکار میکنند و تا یک هفته از آن تغذیه میکنند.»
او می‌افزاید: «موردی از حضور پلنگ در روستاها برای به‌دست آوردن غذا در فصل سرد دیده نشده است. روباه هم از آنجا که حیوان باهوشی است، به راحتی خود را با شرایط زندگی در کنار سکونتگاه‌های انسانی تطبیق داده است. شغال هم عمدتا در اطراف سکونتگاه‌ها و مکان تجمع زباله‌ها حضور دارد.» به جز این موارد، آنچه به‌عنوان مشکل و تهدید اساسی حیات‌وحش شناخته می‌شود، سگ‌های ولگرد هستند. هوشنگ ضیایی در این خصوص می‌گوید: «سگ‌های ولگرد از بزرگ‌ترین مشکلات در خجیر، سرخه حصار و... برای گونه‌های حیات وحش هستند که نه‌تنها در فصل سرد که در دیگر فصول هم تلفات جدی به حیات‌وحش وارد میکنند.
بی‌توجهی سازمان محیط‌زیست به نقش مؤثر آموزش
سازمان حفاظت محیط‌زیست شماره تلفن چهار رقمی 1540را برای اعلام مشاهده گونه‌های حیات وحش و گزارش حضور گونه‌ها در فصل سرد از سوی مردم برقرار کرده است که البته براساس بررسی‌های انجام شده، این شماره تلفن در برخی استان‌ها ازجمله تهران به بوق‌های ممتد و عدم دسترسی منجر می‌شود.
هوشنگ ضیایی، کارشناس حیات‌وحش می‌گوید: «آنچه نقش مهمی در مواجهه انسان با حیات‌وحش ایفا می‌کند و به حفظ گونه‌ها منجر می‌شود، برقراری انس و الفت است.» او می‌افزاید: «این موضوع به جز با آموزش‌های متعدد و فرهنگسازی محقق نمی‌شود. هنوز بسیاری از مردم از حیوانات می‌ترسند و آنها را دشمن خود می‌پندارند و به همین دلیل به آنها آسیب می‌زنند. سازمان حفاظت از محیط‌زیست درخصوص آموزش در این حوزه کوتاهی کرده است.»
او به تجربه موفق مشارکت‌های مردمی در حفظ گونه‌های حیات‌وحش، کاهش آسیب‌های وارد شده به جانوران و کاهش شکار آنها در پارک ملی گلستان اشاره کرد و گفت: «جمعیت قوچ و میش 3 سال قبل در این مجموعه 2500راس بود که طی 3 سال آموزش و مشارکت جامعه محلی و حتی شکارچیان، با کاهش شکار در این محدوده، جمعیت گونه‌های حیات‌وحش 2 برابر شد. این اتفاق نه به دلیل زاد و ولد که به‌دلیل آرامش زیستگاه ایجاد شد و حتی مهاجرت قوچ و میش‌ها از دیگر نقاط به پارک ملی گلستان رخ داد. همین تلاش‌هاست که باید مورد توجه و الگوسازی قرار بگیرد.»
قوچ ، میش ، کل و بز از گذشته،در زمان برف و سرمای زیاد، مهاجرت‌های طولانی دارند و از نقاط مرتفع به پایین دست مهاجرت میکنند تا گرسنه نمانند
در همینه زمینه :
