ویکی‌‌پدیای فارسی؛ نیازمند مشارکت بیشتر کاربران

عمادالدین قاسمی پناه_خبرنگار

شانزدهمین سالگرد تولد ویکی‌پدیای فارسی در حالی پنجشنبه هفته گذشته برگزار شد که جمعی از نویسندگان، ویرایشگران، دست اندرکاران و علاقه‌مندان این دانشنامه اینترنتی فضایی صمیمی و پر از انرژی را ایجاد کرده بودند. در این جشن فرهنگی شما می‌توانستید هم یک نوجوان شانزده‌ساله کرمانی را ببینید که از 7سال پیش در ویکی‌پدیا فعالیت می‌کند و هم استاد دانشگاهی که سال‌هاست در مورد هوش مصنوعی و داده‌کاوی تلاش و با این دانشنامه همکاری می‌کند.
در ابتدا به‌نظر می‌رسد که هر کسی می‌تواند وارد صفحه این دانشنامه شود و یک مقاله را نگارش یا ویرایش کند. اما مسئله به همین سادگی نیست، چراکه ویکی‌پدیا قوانینی دارد که کاربر را ملزم به رعایت آنها می‌کند. به‌عنوان مثال، اگر شما می‌خواهید درباره فردی یک مقاله بنویسید و بیوگرافی، فعالیت‌ها و آثار او را معرفی کنید، باید به قانون «سرشناسی» توجه کنید. اما همین سرشناسی شاخص‌هایی دارد که اگر این شاخص‌ها در مورد این فرد صدق نکند، دانشنامه اجازه نگارش به شما نخواهد داد. در واقع شاخص سرشناسی در ویکی‌پدیا به معنی «معرفی آثار و فعالیت‌های فرد معرفی‌شونده در رسانه‌های مستقل و معتبر» است. همچنین یکی دیگر از قوانینی که هنگام نگارش یا ویرایش رعایت آن الزامی است، ذکر «منبع» است. بنابراین هر کسی نمی‌تواند بدون رعایت قوانین این دانشنامه، شروع به فعالیت کند. هرچند در این میان ممکن است اتفاقات غیرمعمول هم رخ دهد و اطلاعات غلط وارد مقالات شود.
این دانشنامه فارسی 16سال پیش در 28آذر 1382فعالیت خود را آغاز کرد و حجم آن در یک‌سالگی به هزار مقاله، در دوسالگی(بهمن 1384) و با رتبه 38در میان ویکی‌پدیاها به 10هزار مقاله و در هفت‌‌سالگی (شهریور 1389) به 100هزار نوشتار رسید. ویکی‌فا در نه‌سالگی (اردیبهشت 1391) در رده بیست‌ودوم ویکی‌پدیاها و جایگاه نخست در میان زبان‌های خاورمیانه قرار گرفت و 2‌ماه پس از آن به 200هزار مقاله رسید. 8‌ ماه پس از آن (اسفند 1391) با رتبه هجدهم دارای 300هزار مقاله بود. ویکی‌پدیای فارسی در آذر1398 به‌ترتیب پس از ویکی‌پدیاهای انگلیسی، سینوگبانونی، سوئدی، آلمانی، فرانسوی، هلندی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، لهستانی، وینارایی، ویتنامی، ژاپنی، چینی، عربی، پرتغالی و اوکراینی در رده هجدهم ویکی‌پدیاها قرار گرفته و 2 ویکی‌پدیای کاتالان و صربی پس از آن قرار دارند.
ویکی‌پدیای فارسی ‌اکنون و در شانزدهمین سالگرد تولدش، یعنی 26دی 1398، دارای 706 هزار و 859 نوشتار است.
ویکی‌پدیای فارسی از نظر ژرفای دانشنامه (تعداد ویرایش‌ها در نوشتارها) که از نشانه‌های کیفیت نسخه‌ها و میزان به‌روزرسانی صفحه‌هاست، با داشتن شاخص ژرفای 215 در جایگاه ششم در میان ویکی‌پدیاهای دارای 100هزار تا یک میلیون مقاله قرار دارد. شاخص ژرفا معیاری است که از حاصل‌‌ضرب میانگین ویرایش برای هر نوشتار در نسبتِ صفحه‌های غیرنوشتاری به نوشتارها به‌دست می‌آید و یک معیار برای سنجش کیفیت دانشنامه است.
همچنین ویکی‌پدیای فارسی با 871 هزار و 224 کاربرِ ثبت‌نام‌کرده، در رده پانزدهم ویکی‌پدیاها، از لحاظ شمار کاربران فعال در رده سیزدهم و از جهت شمار مدیران31مدیر) در رده هفدهم جای دارد.

پویا، اما نیازمند به پیشرفت
با همه پیشرفت‌های ویکی‌پدیای فارسی در سال‌های گذشته، زمانی که شما ویکی‌پدیای فارسی را با ویکی‌پدیای انگلیسی مقایسه می‌کنید، مشاهده می‌کنید که ویکی‌فا راهی طولانی پیش رو دارد تا بتواند همه اطلاعات را در اختیار کاربران اینترنت قرار دهد. هنوز بسیاری از اصطلاحات علمی و تخصصی در ویکی‌فا دارای مدخل نیستند.
محسن سالک که از 15سال پیش فعالیتش را در ویکی‌پدیا آغاز کرده در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری می‌گوید: یکی از دلایل نبود مدخل‌ها، عدم‌مشارکت فعال کارشناسان و متخصصان حوزه‌های گوناگون است».
او بر این باور است که «ویژگی‌های فرهنگی در کشور ما باعث می‌شود که افراد علاقه‌ای به کارهای عام‌المنفعه نشان ندهند. در بسیاری از کشورها، مشارکت در کارهای فرهنگی عام‌المنفعه بسیار زیاد است که در این مورد خاص باعث می‌شود تعداد مقالات در ویکی‌پدیای انگلیسی بیشتر از ویکی‌پدیای فارسی باشد».
این مدیر ویکی‌پدیای فارسی با درخواست از دانشگاهیان برای انتشار مقالات خود در ویکی‌پدیا می‌گوید: «در بسیاری از کشورها دانشگاه‌ها به‌طور ذاتی با ویکی‌پدیا هم‌پیمان هستند. بنابراین از اساتید درخواست می‌کنم که دانشجویان را برای نگارش و ویرایش مقالات در این دانشنامه تشویق کنند».
سالک می‌گوید: «علاوه بر این، وجود موانع فنی داخل سیستم ویکی‌پدیا هم یکی از دلایل عدم‌اقبال افراد به نگارش یا ویرایش مقاله است».
علیرضا رضوانیان، استادیار دانشگاه علم و فرهنگ هم در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری درباره اعتبار مقالات و اطلاعات این دانشنامه می‌گوید:«به ویکی‌پدیا باید به‌عنوان منبعی برای دریافت اطلاعات عمومی نگاه کرد».
رضوانیان که دانش‌آموخته دکتری هوش مصنوعی از دانشگاه امیرکبیر است، می‌گوید: «در حوزه آکادمیک و پژوهش‌های دانشگاهی، مانند پایان‌نامه‌ها نمی‌توانیم به ویکی‌پدیا استناد کنیم».
 این پژوهشگر پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ادامه می‌دهد: «ویکی‌پدیا در موضوع ثبت تجربیات حرفه‌ای می‌تواند بسیار کارآمد باشد. وزارت نیرو ظاهرا فضایی شبیه به ویکی دارد که متخصصان آن، تجربیات خود در مورد مثلا نصب توربین‌ها را در آن به رشته تحریر در می‌آورند که می‌تواند برای کسانی که بعدا قرار است همین کار را انجام دهند بسیار مفید باشد».