کار برجام تمام نیست

عبدالرضا فرجی راد_استاد ژئوپلیتیک دانشگاه 

ایران گام پنجم و نهایی تعهدات برجامی‌اش را چند روز پیش اعلام کرد و تعهدات خود را دوباره کاهش داد. در بیانیه دولت ایران اعلام شد که بدون هیچ محدودیتی به غنی‌سازی‌ اورانیوم ادامه خواهد داد. اما از طرف دیگر اعلام آمادگی شده است که درصورت برداشته شدن کامل تحریم‌ها ایران هنوز آمادگی دارد که به وضعیت برجامی برگردد. بنابراین طرف ایرانی همچنان راه را برای اروپا باز گذاشته است. از سوی دیگر با توجه به وضعیت منطقه و درگیری‌هایی که شدت گرفته است، اروپا تمایل ندارد اوضاع را بیش از پیش متشنج کند. در چنین وضعیتی بعید است که آنها به مکانیسم ماشه روی بیاورند و موضوع کاهش تعهدات برجامی ایران را به سازمان ملل و شورای امنیت بکشانند. به‌خصوص آنکه دلیل قانع‌کننده‌ای نیز برای این کار ندارند. این اروپا و آمریکا بودند که تعهدات برجامی خود را نادیده گرفتند و اقدامات ایران فقط به مثابه مقابله به مثل با اقدامات آنها بوده است؛ آن هم با فاصله زمانی بسیار. در نتیجه قبل از اینکه آرامش بر منطقه حاکم شود، اروپا نمی‌تواند مسئله را به شورای‌امنیت ببرد. این اقدام تبعات زیادی را در پی خواهد داشت و طبیعتا اوضاع را متشنج‌تر می‌کند.
باید درنظر داشت که شرایط امروز با دوره تحریم‌های قبلی تفاوت دارد. اوضاع خلیج‌فارس و کشورهای پیرامونی ایران با زمانی که اوباما رئیس‌جمهور آمریکا بود بسیار متفاوت است. در آن زمان برجام به شورای امنیت رفت و قطعنامه‌هایی علیه ایران صادر شد اما اکنون اگر چنین اتفاقی بیفتد اروپا متضرر خواهد شد. این اتفاق تفاوت چندانی در اوضاع ایران ایجاد نخواهد کرد و در بدترین حالت قرار است به تحریم‌های قبلی بازگردیم. همین حالا نیز تحریم‌های آمریکا سنگین‌تر از تحریم‌های شورای امنیت بر ایران اعمال شده است. حتی دارو را نیز تحریم کرده‌اند، هرچند خلاف این موضوع را می‌گویند، اما واقعیت این است که تحریم‌های بسیار سنگین و ظالمانه همین حالا نیز در حال اجراست. لذا درصورتی که شورای امنیت وارد موضوع شود، اتفاق خیلی بزرگی برای ایران نمی‌افتد و در نهایت ممکن است ایران از پیمان ان‌پی‌تی (معاهده منع گسترش هسته‌ای) هم خارج شود که به ضرر اروپایی‌ها و طرفین برجام خواهد بود.
امروز نیز نه ایران و نه هیچ کدام از طرفین، مرگ برجام را اعلام نکرده‌اند و هر دو طرف تمایل دارند که به‌طور کامل به برجام بازگردند.
 موضوع همراهی کامل اروپا با آمریکا و خروج کامل از برجام نیز منتفی است. تصور نمی‌کنم اروپا به‌طور کامل با آمریکا همراه شود. ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا وضعیت نامشخصی دارد و اروپایی‌ها از رفتارهای او رنج می‌برند. آنها اگر بخواهند با سیاست‌های ترامپ همراه شوند، به این معناست که باید روحیه خودکامگی را دنبال کنند و این راهی بسیار خطرناک است. اروپا تمایلی برای رفتن به این مسیر ندارد.
حالا آنها باید تلاش کنند تا تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود. شرایط در این روزها تفاوت کرده است و اروپا دیگر نمی‌تواند مثل روزهای گذشته با بی‌تفاوتی از کنار موضوع برجام بگذرد و به وعده و وعید بسنده کند. اروپا به‌دنبال راهکاری خواهد بود تا راه تجارت با ایران و سرمایه‌گذاری در ایران باز شود. اجرای اینستکس یکی از این راه‌ها خواهد بود. به‌طور کلی در حوزه برجام تغییرات خاصی که ایران را بیش از گذشته متضرر کند، شاهد نخواهیم بود.