گفت‌وگو با حسن دانایی‌فر سفیر سابق ایران در عراق
خروج آمریکا از منطقه رابطه با عربستان را بهبود می‌بخشد
لیلا شریف_روزنامه نگار
«منفعت عراق و آمریکا ایجاب می‌کند که نیروهای خارجی عراق را ترک کنند.»؛ این جمله کلیدی‌ای بود که عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق در روز تصویب طرح خروج نیروهای آمریکایی از این کشور مطرح کرد تا شاید از این طریق جدیت عراق را برای گذاشتن نقطه پایان بر دوران حضور سربازان آمریکایی گوشزد کند. پانزدهمین روز از دی‌ماه و درست 2روز پس از به شهادت رسیدن سردار قاسم سلیمانی از سوی نیروهای آمریکایی، مجلس عراق تصمیم مهمی گرفت و با برگزاری یک نشست اضطراری، به طرح خروج نیروهای آمریکایی رأی مثبت داد. تصویب این طرح از یک سو با واکنش‌های متناقض آمریکایی‌ها همراه شد و از سوی دیگر برخی، الزام‌آور بودن این طرح را زیر سؤال بردند. بررسی روند خروج نیروهای آمریکایی از عراق و پاسخ به شبهات این طرح موجب شد تا با حسن دانایی‌فر، سفیر سابق ایران در عراق به گفت‌وگو بنشینیم و از او بخواهیم با توجه به سابقه دیپلماتیکش در عراق از این طرح صحبت کند. دانایی‌فر معتقد است که با وجود آنکه کردها و سنی‌ها بنابر دلایلی در آن جلسه اضطراری حضور نداشتند اما این به‌معنای زیر سؤال رفتن مصوبه مذکور نیست و باید این مصوبه را قانونی بدانیم.
پس از ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس از سوی ارتش آمریکا، پارلمان عراق دست به تصمیم مهمی زد و طرح خروج نیروهای آمریکایی از عراق را تصویب کرد. این مصوبه از همان دقایق اولیه، واکنش‌های مختلفی را در پی داشت و حتی برخی این مصوبه را الزام‌آور نمی‌دانند. نظر شما در این رابطه چیست؟
تصمیم پارلمان عراق، مصوبه است؛ یعنی از نظر آیین‌نامه داخلی پارلمان عراق که نحوه تصویب قانون‌ها را مشخص می‌کنند، این مصوبه هیچ نقص قانونی ندارد و لازم‌الاجراست. در این میان ممکن است برخی تشکیک ایجاد کنند و بگویند که عراق کشوری است که دمکراسی مشروط یا مشارکتی دارد. این البته یک واژه جدید است که شاید متناسب با عراق قابل‌تعریف و تفسیر باشد ولی از نظر حقوقی قابل‌بحث نیست و از نظر مسائل عرفی که در آن کشور رایج شده است، جای صحبت دارد. به‌عبارت دیگر منظور افرادی که با دید شک به این مصوبه نگاه می‌کنند این است که بر اساس دمکراسی مشارکتی در آن رأی‌گیری ، اکثر کردها و اهل سنت حاضر نبودند. بنابراین این مصوبه از نظر ادبی قانون شده است اما مجموعه‌‌های کرد و سنی این را قبول ندارند.
این نگاه ممکن است در مصوبه خدشه‌ای وارد کرده باشد اما از نظر حقوقی تا آنجا که آیین‌نامه‌داخلی مجلس عراق می‌گوید، این مصوبه مشکلی ندارد و الزام‌آور هم است، به همین دلیل طرف‌های خارجی متناسب با این وضعیت جدید واکنش نشان دادند. بنابراین مصوبه پارلمان عراق قانونی است و آمریکا باید هر چه زودتر منطقه را ترک کند.
در این میان ما شاهد بودیم که نیروهای آمریکایی واکنش‌های متفاوتی نشان دادند؛ از یک سو نامه‌ای فاش شد که خبر از خروج نیروهای آمریکایی از عراق می‌داد اما در مدت زمان کوتاهی مسئولان آمریکایی این نامه را تکذیب کردند. دلیل این رفتارهای متناقض برای خروج آمریکا از عراق چیست؟
نیروهای خارجی در ۲ روز اول یک واکنش نشان دادند و گفتند که ما می‌پذیریم اما بعد جریان‌های تندرو در آمریکا صحبت‌هایی کردند و گفتند که ما نیروهایمان را از عراق خارج نمی‌کنیم. ویلیام سیلی، فرمانده نیروهای ائتلاف تحت رهبری آمریکا در عراق در همان روز اول یادداشت تفاهمی را خطاب به فرماندهان نظامی عراق نوشت و گفت که زمینه خروج نیروهای آمریکایی را فراهم می‌کند اما پنتاگون سریع واکنش نشان داد و گفت چنین چیزی ممکن نیست. حتی خود نامه هم زمانی که منتشر شد، گفتند که این یک پیش‌نویس بوده است و نباید منتشر می‌شد اما اصل ماجرا این است که مصوبه پارلمان عراق وجاهت قانونی دارد.
فرمانده ارتش آمریکا بر اساس اینکه مصوبه وجاهت قانونی دارد، دست به این اقدام زد اما در ادامه به‌دلیل رفتارهای فوق قانونی که برخی از مسئولان سیاسی آمریکا از خود بروز می‌دهند، اعلام کردند که ما از آمریکا خارج نمی‌شویم. این رفتار حکایت از این دارد که درون اردوگاه آمریکایی‌ها در مورد حضور در عراق اختلاف‌نظر جدی وجود دارد؛ یعنی میان مجموعه پنتاگون، دستگاه دیپلماسی‌شان، سفیر آمریکا در عراق و همچنین CIA زاویه جدی وجود دارد. این اختلافات موجب همان تناقض‌گویی‌هایی شد که شما به آن اشاره داشتید.
بسیاری خروج نیروهای آمریکایی از عراق را با دوباره قدرت گرفتن نیروهای داعش در منطقه گره می‌زنند. چنین تحلیل‌هایی تا چه حد مبتنی بر جنگ رسانه‌ای هستند و تا چه میزان از واقعیت نشأت می‌گیرند؟
این حرف شبیه همان حرفی است که ترامپ زد و گفت ۵۲ نقطه و مراکز فرهنگی ایران را بمباران می‌کنیم! ترامپ ابهامی ایجاد کرد اما بعد یک نفر دیگر آمد و گفت که منظور رئیس‌جمهور این نیست. به‌عبارت دیگر این حرف‌ها در راستای جنگ رسانه‌ای است و برای گفته خودم دلیل هم دارم. دیگر عیان شده است که داعش از سوی آمریکا ایجاد شده. این حرف را تنها ما نمی‌گوییم بلکه خود ترامپ در یک مناظره تلویزیونی با کلینتون این موضوع را مطرح کرد. کلینتون هم در کتاب خاطراتش می‌گوید که من مجبور شدم برای اینکه چنین ساختاری را درست کنم به پایتخت‌های زیادی سفر داشته باشم تا رهبران کشورها را برای ایجاد چنین مجموعه‌ای قانع کنم.
ترامپ هم همین حرف را زد و نکته جالب این است که تا الان هم آمریکایی‌ها به‌صورت رسمی آن را تکذیب نکرده‌اند. بنابراین کاملا مشخص است که داعش ساخته و پرورده چه سیستمی است.
از سوی دیگر چه‌کسی با داعش جنگید؟ وقتی که داعش ایجاد شد، بنده در عراق سفیر بودم. به‌رغم موافقتنامه همکاری‌های امنیتی و استراتژیکی که با عراق داشتند، آقای جان کری با تأخیر وارد بغداد شد و برای آقای مالکی نخست‌وزیر وقت، ۴ شرط گذاشت و گفت اگر این ۴ شرط محقق شود، آمریکا کمک می‌کند؛ درصورتی که موافقتنامه بدون قید و شرط است. یکی از آن شرط‌ها این بود که مالکی در قدرت نباشد مانند حرفی که داعش و مخالفان آقای مالکی مطرح می‌کردند.
بر این اساس باید پرسید که مگر آمریکا توانست داعش را از بین ببرد؟ سردار سلیمانی و نیروهای عراقی داعش را نابود کردند. ما در آن زمان شاهد سقوط موصل در ساعت 11روز سه‌شنبه بودیم و سردار ساعت ۱۱:۵۸ شب با هواپیما وارد بغداد شد. از آنجا تا نزد آقای مالکی برویم ساعت حوالی دوازده‌و‌نیم شب شده بود. در همان‌جا دستور داده شد تا امکانات بدون هیچ پیش شرطی وارد عراق شود. در شرایطی که داعش مانند بهمن روی هم می‌غلتید و بزرگ‌تر می‌شد، نیروهای ایرانی و عراقی توانستند داعش را وجب‌به‌وجب از زمین عقب برانند. بنابراین این حرف‌ها که بعد از خروج آمریکا، هراس حضور دوباره داعش می‌رود، بیشتر در راستای جنگ روانی و فضا‌سازی رسانه‌ای است.
بر اساس توضیحات شما باید گفت که حضور نیروهای نظامی کشورهای غربی در خاورمیانه تا چه حد در تنش‌آفرینی‌های منطقه نقش داشته است؟
تا قبل از حضور غربی‌ها، منطقه با آرامش نسبی سر می‌کرد؛ نمی‌خواهم بگویم که مشکلی نبود. از زمانی که اینها از جنگ‌جهانی اول به منطقه آمدند، کشورهای منطقه را تجزیه کردند و سرنوشت اداره کشورها را به‌دست خود گرفتند و رژیم اشغالگر قدس را ایجاد کردند. خاورمیانه یکی از پرمسئله‌ترین پرونده‌های جهان شده است. در این ۸۰ سال گذشته مدام شاهد جنگ و درگیری هستیم. من نمی‌خواهم بگویم قبل از حضور غربی‌ها منطقه در آرامش مطلق بود اما اختلاف‌های اینچنینی هم در منطقه شاهد نبودیم. بنابراین حضور غربی‌ها در منطقه به ایجاد سازمان‌ها و جنگ‌های نیابتی دامن زده است.
به‌نظر شما با خروج نیروهای آمریکا سرنوشت کشورهای غربی که در قامت ائتلاف در عراق حضور داشتند چه می‌شود؟
کشورهای دیگر نیروهای چندانی در عراق ندارند؛ به‌عنوان مثال مگر فرانسه و انگلستان چند نیرو در عراق دارند؟ انگلیس، کانادا، رومانی و... عددی نیستند. آمریکا با تکیه بر کشورهای دیگر دست به ایجاد ائتلافی زد تا بگوید من با ۴۸ کشور جهان ائتلاف کرده‌ام، درحالی‌که ممکن است تعداد نیروهای کشورهای دیگر در ائتلاف به انگشتان یک دست هم نرسد و مثلا ۲ افسر هم از فیلیپین در ائتلاف حاضر باشند. در واقع کمتر از ۱۰ درصد نیروهای ائتلافی را سربازان کشورهایی جز آمریکا تشکیل می‌دهند و بنابراین سرنوشت آنها اهمیت چندانی ندارد. آمریکا باید از منطقه بیرون برود و اگر آمریکا از منطقه بیرون برود بسیاری از مشکلات حل می‌شود، حتی ایران راحت‌تر با سعودی‌ها می‌تواند کار کند و حق همسایگی را با اماراتی‌ها ادا کند؛ یعنی همه اتفاق‌ها و تعامل‌ها سر جای خود قرار می‌گیرند.
