رویاهای دهه جدید

عمادالدین قاسمی پناه _خبرنگار

پیش‌بینی آینده دشوار است، اما این مانع تلاش مردم، به‌ویژه محققان و دانشمندان برای ساختن روزهای بهتر نمی‌شود. آنها به خوبی می‌دانند جسور بودن، تنها روشی است که به وسیله آن می‌توان هر چیزی را خلق کرد. نشریه WIRED با آغاز سال۲۰۲۰ به پیش‌بینی پرداخته و تعدادی از اهداف دوردست را به‌عنوان چارچوبی برای آنچه در دهه پیش رو ممکن است اتفاق بیفتد گردآوری کرده است. زیستگاه‌های فضایی، توسعه گسترده در تعیین توالی ژنوم و نیروگاه‌های هسته‌ای کوچک بخشی از این اهداف است. هرگز برای تحقق رویاها و رسیدن به آرزوها دیر نیست. رسیدن به هر رؤیایی با تلاش امکان دارد.


 ماموریت برای مریخ
از روز اول، فرستادن موجودات زنده به مریخ هدف ایلان ماسک، کارآفرین و مدیرعامل اسپیس‌ایکس بوده است و دهه پیش‌رو همان دهه‌ای است که او تلاش می‌کند تا سیاره سرخ را لمس کند. در ابتدا، او می‌خواست برخی از گیاهان را درون یک گلخانه به مریخ بفرستد، اما با ظهور SpaceX برای تسلط بر صنعت جدید فضایی، جاه‌طلبی‌های ماسک دست‌به‌دست هم دادند تا یک زیستگاه تمام‌عیار را در مریخ ایجاد کند. در سال 2019، او برای نخستین بار موشکی را نشان داد که می‌توانست این اتفاق را رقم بزند. جدول زمانی ماسک برای این کار به شکلی قابل‌پیش‌بینی بی‌ثبات است. در سال2017 او پیش‌بینی کرد که SpaceX تا سال2022 کار ارسال بار را به مریخ انجام می‌دهد. سال بعد، او گفت که نخستین ماموریت فرستادن فضانوردان به مریخ طی 7 تا 10سال یا بعد از سال2028 اتفاق می‌افتد. ماسک به‌خاطر تحقق نیافتن اهداف بلندپروازانه‌اش در مدت زمانی که اعلام می‌کند خوشنام نیست، بنابراین بهتر است فعلا برای رفتن به فضا برنامه‌ریزی نکنید. با وجود این، او هنوز تمایل دارد تا وعده‌های خود را دنبال کند.


 خوشامدگویی در پایگاه ماه
هنگامی که آخرین انسان در سال1972 ‌ماه را ترک کرد، کمتر کسی می‌توانست پیش‌بینی کند که انسان تا 50سال دیگر به این کره بازگردد. اما ناسا می‌گوید این بار موضوع فرق خواهد کرد. این آژانس قصد دارد در سال2024 مأموریتی را به همراه تعدادی از فضانوردان به‌ماه انجام دهد و این بار می‌خواهد به دور آن بچرخد و نخستین زن فضانورد به راهپیمایی روی قمر زمین بپردازد. ایده مأموریت آرتمیس این است که کارهای اساسی برای حضور دائمی انسان را در ‌ماه و اطراف آن پی‌ریزی کند تا در آینده نزدیک به‌عنوان نقطه پرشی برای سفر به مریخ درنظر گرفته شود. هنگامی که برای نخستین بار اعلام شد که آژانس می‌خواهد از موشکی که تاکنون آزمایش نشده استفاده کند بسیار شگفت‌آور بود زیرا آژانس بودجه کافی برای انجام یک ماموریت به مقصد ‌ماه را در اختیار نداشت. اما امسال ناسا اقدامات بزرگی را برای این مأموریت انجام داده است. این آژانس تعداد معدودی از شرکت‌ها را برای ساختن اجزای گذرگاه قمری خود(یک ایستگاه فضایی در حال توسعه در مدار قمری که به‌عنوان یک مرکز ارتباطات مجهز به انرژی خورشیدی، آزمایشگاه علمی، ماژول سکونت کوتاه‌مدت و محل نگهداری ماه‌نوردها و سایر روبات‌ها ساخته می‌شود) انتخاب کرده و از آنها خواسته است که طرح‌های خود را برای ساخت یک ماه‌‌نشین ارائه دهند. اگر ناسا در انجام این ماموریت با موفقیت به هدف خود در سال 2024 دست یابد، تصور این موضوع که یک پایگاه دائمی تا سال 2030 در ‌ماه راه‌اندازی شود، چندان دور از ذهن نیست.


آخرالزمان آب‌و‌هوا
در اکتبر سال 2018 سازمان ملل‌متحد هشدار داد که بشر برای جلوگیری از فاجعه تغییرات آب‌وهوایی، 12سال دیگر زمان دارد. این بدان معنی است که تا سال2030، ما باید انتشار گازهای گلخانه‌ای را به نصف کاهش دهیم. این موضوع به لحاظ زمانی به‌عنوان یک توصیه بلند‌مدت مطرح نشد، بلکه از آنجا که تولید گازهای گلخانه‌ای هر سال در حال افزایش است، به‌عنوان یک هشدار جدی اعلام شد.
در واقع، اگر به این هدف نرسیم، جهان به‌طور ناگهانی در تاریخ اول ژانویه 2030به پایان نمی‌رسد. با این حال، محتوای این گزارش بسیار حائز اهمیت است: هرچه سریع‌تر باید به یک اقتصاد جهانی با تمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر تبدیل شویم تا بهتر بتوانیم عواقب تغییرات اقلیمی مانند توفان‌های سهمگین، بالا آمدن سطح دریاها و آتش‌سوزی‌های گسترده را کاهش دهیم. اکنون چه باید کرد؟
 برای نخستین بار، ما در سراسر جهان به «مالیات کربن» نیاز داریم. صنایعی که باعث انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شوند باید هزینه آن را بپردازند. این کار باعث می‌شود که صنایع آلاینده برای استفاده از انرژی سبز ترغیب شوند. همچنین باید به‌طور گسترده برای تولید و استفاده از پنل‌های خورشیدی و اتومبیل‌های برقی یارانه بپردازیم.
 باید وسایل نقلیه عمومی را تقویت کنیم و شهرها را به‌گونه‌ای بازطراحی کنیم تا مردم برای استفاده از خودرو انگیزه‌ای نداشته باشند. علاوه بر این، پیشنهاد می‌شود که دستگاه‌های تهویه مطبوع برای اینکه کارآمدتر شوند و به شکلی اساسی بازطراحی شوند.



گستردگی ژنومی
اگر فکر می‌کنید هم‌اکنون در عصر Big DNA  زندگی می‌کنید، دوباره فکر کنید. در دهه آینده شاهد گسترش بیش از صدبرابری در خروجی داده‌های ژنتیک انسان در جهان خواهیم بود. کاهش هزینه‌های تعیین توالی ژن‌ها، آزمایش‌های DNA را از تحقیقات آزمایشگاهی به سمت اقدامات عملی پزشکی سوق می‌دهد. با اجرای پروژه‌های تعیین توالی مبتنی بر جمعیت در تعدادی از کشورها از جمله ایالات‌متحده، پیش‌بینی می‌شود 60میلیون ژنوم تا سال 2025تولید شود. تا سال 2030چین امیدوار است 100میلیون مورد دیگر از این نوآوری در حوزه پزشکی را تولید کند.
حتی تصور تأثیرگذاری این نوآوری دشوار است. تا به امروز، فقط حدود یک میلیون نفر کل ژنوم‌های خود را تعیین توالی کرده‌اند. داده‌های بیشتر از سراسر جهان امکان تجزیه‌و‌تحلیل دقیق‌تر را در مورد اینکه چگونه ژن‌ها سلامت و رفتار را شکل می‌دهند، فراهم می‌کند. مجموعه بسیار بزرگی از داده‌های ژنتیک برای استفاده از تکنیک جدیدی به نام «تصادفی‌سازی مندلی» که از آزمایش‌های بالینی بهره می‌گیرد و به محققان اجازه می‌دهد علت‌ها و همبستگی‌ها را تفکیک کنند، لازم است. همچنین نمونه‌های بزرگ‌تر امکان پیش‌بینی صفات پیچیده‌تر مانند قد یا حساسیت به بیماری‌های قلبی را از طریق DNA  فراهم می‌کنند.
دنیایی که از داده‌های ژنتیک اشباع شده باشد با خطرات خاص خود مانند تفحص ژنتیک و پایان بخشیدن به حریم‌خصوصی ژنتیک همراه خواهد بود. پیشرفت‌های فنی در رمزگذاری ژنوم ممکن است به کاهش برخی از این تهدیدها کمک کند. اما قوانین جدید باید مضرات و فواید دانش ژنتیک را به‌طور متوازن مدنظر قرار‌دهد.

نیروگاه‌های هسته‌ای بسیار کوچک
کشورهای مختلفی در حال ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در گوشه و کنار جهان هستند و احتمالا بسیاری از آنها در دهه جدید راه‌اندازی خواهند شد. اما این بدان معنا نیست که کشورها انرژی شکافت هسته‌ای یا فیژن را رها کنند. انتظار می‌رود که در دهه پیش رو رآکتورهای هسته‌ای کوچک شروع به‌کار کنند. این رآکتورهای پیشرفته که به لحاظ اندازه معادل فقط بخشی از یک رآکتور هسته‌ای معمولی هستند، می‌توانند فارغ از بعد مسافت به‌صورت انبوه تولید و به راحتی حمل شوند. نخستین رآکتورهای کوچک که توسط یک شرکت به نام NuScale Power ساخته شده، باید دو نیم کردن اتم‌ها را تا سال 2026در آزمایشگاه‌های ملی آیداهو آغاز کند. وزارت انرژی آمریکا همچنین در تلاش است حتی رآکتورهای کوچک‌تر، موسوم به میکرورآکتورها را نیز تولید کند.
انرژی هسته‌ای در بعضی از محافل زیست‌محیطی آمریکا با انتقادهای فراوان روبه‌رو است و دشوار نیست که دریابیم چرا چنین نگاهی نسبت به آن وجود دارد. حادثه اتمی «تری‌مایل‌آیلند» و بحث در مورد ذخیره زباله‌های هسته‌ای در کوه یوکا باعث شده است که مردم از چشم‌انداز این منبع انرژی عاری از کربن ناامید شوند. این حادثه بدترین حادثه اتمی آمریکا و نخستین فاجعه در رآکتورهای هسته‌ای دنیا(پیش از حادثه چرنوبیل) است که در ۲۸ مارس ۱۹۷۹ در تری‌مایل آیلند آمریکا اتفاق افتاد. در این حادثه بخشی از هسته اصلی واحد ۲ در نیروگاه تری‌مایل‌آیلند در ایالت پنسیلوانیا در آمریکا ذوب شد که باعث نشت ۳ میلیون کوری(واحد رادیواکتیویته) گاز رادیواکتیو به خارج از نیروگاه شد. با این حال، سازمان ملل و بسیاری از کارشناسان می‌گویند انرژی شکافت هسته‌ای در تخریب اهداف اقلیمی ما بسیار تأثیرگذار است. جهان باید انتشار گازهای کربن خود را تا سال2030 به نصف برساند و پذیرش نسل جدید رآکتورهای هسته‌ای ممکن است برای تحقق این موضوع مهم باشد.

رؤیای پایان فقر!
پیش‌بینی‌هایی مانند رساندن بسته‌ها با سرعت جت، اتومبیل‌های پرنده، انتقال اطلاعات مغز به ماشین و نامیرا کردن انسان اغلب دارای گرایش‌های علمی، تخیلی است. سازمان ملل متحد قرار است واقعی‌تر به مسائل نگاه کند، اما برخی از اهداف توسعه پایدار این سازمان برای سال2030 تقریبا تخیلی به‌نظر می‌رسند. در مدت زمان 10سال، سازمان ملل متحد قصد دارد فقر را به هر شکل و در همه جا ریشه کن کند.
معامله بزرگی در کار نیست. سازمان ملل متحد قبلا 17اکتبر را به‌عنوان روز بین‌المللی ریشه‌کنی فقر اعلام کرده است. اما رشد سطح زندگی آنهایی که با کمتر از 25/1دلار در روز زندگی می‌کنند، اندکی بیشتر طول خواهد کشید.
خبر خوب این است که میزان فقر جهانی به شکل قابل‌توجهی کاهش یافته است. بانک جهانی گزارش می‌دهد که 1/1میلیارد نفر در مقایسه با سال1990 کمتر در فقر شدید زندگی می‌کنند. این سازمان برای بهبود آموزش، برابری جنسیتی، امنیت غذایی، خدمات اجتماعی و مسائل دیگر با کشورهای جهان همکاری کرده است. اما این دستاوردها به‌طور نامتوازن توزیع می‌شوند و اکنون مخاطرات تغییرات آب‌و‌هوایی بسیاری از پیشرفت‌ها را خنثی می‌کند و باعث می‌شود که میلیون‌ها نفر به سمت فقر و تنگنای اقتصادی عقبگرد کنند که به این ترتیب یک «آپارتاید آب‌و‌هوایی» ایجاد می‌شود. این موضوع اکنون در آمریکای مرکزی و آفریقا در حال رخ دادن است؛ جایی که خشکسالی باعث شده است میلیون‌ها نفر خانه‌های خود را ترک کنند که به‌نظر می‌رسد چشم‌انداز پایان دادن به فقر امیدوارکننده نیست. اما بیایید با این مسئله روبه‌رو شویم، چراکه آینده ناشناخته است. در سال 1900 مجله Ladies’ Home Journal پیش‌بینی کرد که در طول قرن 20، لوله‌هایی که با هوای فشرده کار می‌کنند، کالاها را تحویل خانه‌ها می‌دهند و حروف C، X و Q از الفبای انگلیسی حذف می‌شوند. با این حال، استفاده تلفن همراه و عکاسی رنگی را هم پیش‌بینی کرده بود. اگر علم و اراده سیاسی با یکدیگر همگام شوند، می‌توانند اوضاع را تغییر دهند و پیش‌بینی‌های سازمان ملل را از‌رؤیا به واقعیت تبدیل کنند.