انحصار صداوسیما شکسته شده‌است
امیدعلی مسعودی _ متخصص علوم ارتباطات
انحصار تلویزیون و شبکه‌های رسمی تلویزیونی سال‌هاست که در کشور ما مرحله به مرحله شکسته شده است. به‌خصوص از زمانی که شبکه‌های ماهواره‌ای فعال شدند بخش مهمی از مردم به‌مرور زمان تماشاچی این شبکه‌ها شدند و عملا تلویزیون رسمی کشور مخاطبان خود را از دست داد. از سوی دیگر در سال‌های گذشته هم شاهد رشد کانال‌های تلویزیونی اینترنتی در ایران هستیم و شرایطی به‌وجود آمده است که مردم می‌توانند از طریق گوشی موبایل و فضای مجازی شاهد برنامه‌های این کانال‌ها باشند؛ پس باتوجه به این تحولات باید بگوییم که آن چیزی که به‌عنوان انحصار صداوسیما شناخته می‌شود عملا شکسته شده است. هم‌اکنون از انحصار تلویزیون و صداوسیما تنها آن چیزی باقی مانده است که در قانون اساسی وجود دارد و روی کاغذ نوشته شده ولی در واقعیت دیگر ما شاهد رقبای بسیار سختی برای شبکه‌های تلویزیونی صداوسیما هستیم ازجمله شبکه‌های ماهواره‌ای برون‌مرزی و برنامه‌هایی که از طریق تلویزیون‌های اینترنتی در داخل ساخته می‌شود و اتفاقا مخاطب هم دارند. اما نکته مهمی که در این بین وجود دارد این است که ما درخصوص برنامه‌های تلویزیونی متأسفانه از جهان بسیار عقب هستیم زیرا در شرایطی که کشورها در عرصه مقررات‌زدایی پیش می‌روند ما هنوز در عرصه مقررات‌گذاری هستیم؛ چیزی که به جز برنامه‌های تلویزیونی در عرصه رسانه و مطبوعات هم می‌بینیم.
این یک واقعیت است که امروز مخاطبان ایرانی به صداهای دوم، سوم و... دسترسی دارند و باتوجه به پخش شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان متعدد برون‌مرزی و تلویزیون‌های اینترنتی داخلی که افراد حتی از طریق گوشی‌های همراهشان هم می‌توانند تماشاچی آنها باشند دیگر ایجاد محدودیت در ساخت برنامه‌های تصویری و صوتی عملی نیست و سیاستگذاران کشور هم باید این واقعیت را بپذیرند. شاید ما چند سال پیش و در نبود صداهای دیگر شاهد انحصار صداوسیما بودیم ولی حالا این موضوع کاملا دگرگون شده است و نه‌تنها انحصار از بین رفته بلکه امکان انحصار هم عملا وجود ندارد. البته این تحولات را در شرایطی در فضای رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی کشور شاهد هستیم که اتفاق سال‌های سال است در جهان رخ داده و از دهه80 میلادی ما شاهد شکل‌گیری شبکه‌های تجاری تلویزیونی در جهان هستیم تا جایی که مثلا در کشور هلند بخش مهمی از مردم مخاطب شبکه‌های کابلی هستند که کاملا خصوصی اداره می‌شوند و در رقابت برای جذاب مخاطب مجبور هستند برنامه‌های متنوعی را تولید کنند. به اعتقاد من مهم‌ترین اثری که شکسته شدن انحصار شبکه‌های تلویزیونی رسمی به‌دنبال دارند ایجاد فضای رقابتی در تولید برنامه‌های متنوع برای مخاطبان است. انگلیسی‌ها در سال1695 گرفتن امتیاز برای انتشار مطبوعات را لغو کردند. در عرصه تلویزیون هم در دهه80 مقررات نظارتی بسیار کمتر شد و آزادی تاسیس نهادها تلویزیونی و تولید برنامه‌های تلویزیونی گسترش پیدا کرد که این بعدا در فضای مجازی هم توسعه پیدا کرد.
در حال حاضر در هلند بیش از 95درصد خانه‌ها دسترسی به تلویزیون کابلی دارند و این شبکه‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای و شبکه‌های زمینی به‌طور رقابتی امکان پخش و دسترسی به مخاطب می‌دهند اما ما هنوز در کتاب، روزنامه، مجله، رادیو، تلویزیون و اینترنت مانده‌ایم و اینها را نگه داشتیم. اما باید امکان دادن آزادی عمل بیشتر را داشته باشیم تا بتوانیم به‌صورت رقابتی در عرصه بین‌المللی حرکت کنیم چون دنیای رسانه‌ای‌شده‌ای را داریم که مدیون ماهواره و اینترنت است که هردوی اینها جزو رسانه‌های جدید هستند و رقابت را بیشتر و کنترل را کمتر کرده‌اند، این مسئله به این دلیل است که امکان دسترسی بیشتر را برای مخاطب فراهم کرده و روش‌های کنترل و نظارت باید تغییر کند و ما این روش‌های تغییریافته را اعمال نمی‌کنیم.
تأثیر چنین فضایی این است که مخاطب دیگر می‌تواند انتخاب کند چه برنامه‌ای را تماشا کند و چه برنامه‌ای نبیند. این فرق می‌کند با آن زمانی که تلویزیون‌ها کنترل نداشت و همه اعضای خانواده مجبور بودند یک برنامه را تماشا کنند. الان هرکسی می‌تواند برنامه‌ای که دوست دارد را نگاه کند و تلویزیون ملی ما باید این پیام را هرچه زودتر دریافت کند و خودش را با سلیقه و انتخاب مخاطبان وفق دهد.