چشم‌انداز سفر روحانی به ژاپن روشن‌تر شد
انتظارگشایش بزرگ‌تر از دالان شرق آسیا
همزمان با افزایش گمانه‌زنی‌ها درباره سفر قریب‌الوقوع حسن روحانی، رئیس‌جمهوری به توکیو و معافیت تازه برای ژاپن در خرید نفت از ایران، تازه‌ترین خبرها نشان می‌دهد، احتمالا این معافیت‌ها فقط مختص به ژاپن نخواهد بود و احتمالا کره‌جنوبی هم مشمول این معافیت‌ها خواهد شد. با این حال، به‌نظر می‌رسد گره اصلی در توکیو و در جریان مذاکرات حسن روحانی با شینزو آبه باز خواهد شد. عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه هم خبر سفر روحانی به توکیو را تأیید و اعلام کرده؛ ژاپن پیشنهادهایی برای کاهش تنش در منطقه داده که از روی حسن‌نیت بوده و امید است در سفر رئیس‌جمهوری برخی اقدامات رو به جلو باشد تا به نتیجه مطلوب برسیم. به گزارش همشهری، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری در شرایطی در روزهای آینده و درصورت فراهم‌شدن شرایط، راهی ژاپن خواهد شد که از همین حالا موج فشار و هشدار رسانه‌های مخالف دولت، علیه این سفر و اهداف آن، آغاز شده است. پیش از این روزنامه همشهری خبرداده بود احتمالا در جریان سفر رئیس‌جمهور به ژاپن، این کشور با چراغ سبز آمریکا، 3امتیاز برای ایران قائل خواهد شد. درنظر گرفتن معافیت تازه برای ژاپن در خرید نفت از ایران، ایجاد یک کانال نقل‌و‌انتقال مالی و آزادسازی دست‌کم 1.5میلیارد دلار از پول‌های ایران ازجمله این امتیازهاست. اگر مذاکرات توکیو و دیدار روحانی- آبه بتواند در آستانه شروع سال2020میلادی به یک پیش‌توافق منجر شود، شاید نشانه‌هایی از یک توافق بزرگ‌تر بین ایران و قدرت‌های جهانی، در آینده نمایان شود؛ نظیر توافق لوزان، که پیش از نهایی‌شدن برجام، همزمان با آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران، در زمان دولت باراک اوباما رخ داد.
کره‌جنوبی پس از ژاپن
در شرایطی که تا پیش از این گمانه‌زنی‌ها از یک توافق محدود برای گشایش مسیر ژاپن به روی نفت ایران حکایت داشت، حالا تازه‌ترین خبرها حاکی از آن است که اگر توافقی، حتی به‌صورت مقدماتی در راه باشد، این معافیت‌ها، فقط مشمول ژاپن نخواهد بود و احتمالا کشورهای دیگری نظیر کره‌جنوبی هم مجوز خرید نفت از ایران را به‌دست خواهد آورد؛ چنان‌که دیروز بیژن زنگنه، وزیر نفت در پاسخ به این پرسش همشهری که آیا امکان صدور معافیت نفتی ژاپن، همزمان با سفر رئیس‌جمهوری ایران به توکیو وجود دارد؟، گفت: این یک بحث سیاسی است، اما فکر می‌کنم اگر قرار باشد اتفاقی در زمینه معافیت نفتی بیفتد، به ژاپن یا یک کشور خاص منوط نباشد.
همزمان تازه‌ترین خبرها نشان می‌دهد مذاکره مقامات کره‌جنوبی با آمریکا بر سر ادامه‌یافتن صادرات کالاهای بشردوستانه به ایران آغاز شده است. دیروز هم خبرگزاری بلومبرگ گزارش داد ایران از کره‌جنوبی خواسته 6میلیارد دلار پول نفتش را پرداخت کند. این پول به 2حساب بانکی در 2بانک کره‌جنوبی واریز شده و به‌خاطر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، امکان انتقال آن به بانک مرکزی ایران نبوده است.کره‌جنوبی ماه گذشته هیأتی را به ایران فرستاد و توضیح داد این کشور با آمریکا برای انتقال موفقیت‌آمیز این پول همکاری خواهد کرد.
کلید توافق در توکیو خواهد چرخید؟
دیروز برخی رسانه‌ها و فعالان سیاسی اصولگرا تلاش کردند اهداف سفر توکیو را زیر سؤال ببرند، اما به‌نظر می‌رسد برخلاف آنچه رسانه‌های اصولگرا، ازجمله کیهان نوشته‌اند و مدعی شده‌اند که ژاپن نمی‌تواند تنش سیاسی ایران را حل کند، اطلاعات اقتصادی نشان می‌دهد اتفاقا کلید اصلی گشایش‌های سیاسی بین ایران و آمریکا، در روابط اقتصادی ایران و ژاپن می‌چرخد و اهمیت این روابط حتی بیشتر از روابط اقتصادی و سیاسی با اروپا و فرانسه است. واقعیت‌های اقتصادی نشان می‌دهد گسترش روابط تجاری ایران و ژاپن به‌طور خودکار در حل تنش‌های سیاسی ایران و آمریکا اثرگذار است زیرا آمریکا از یک طرف در تلاش است قدرت روزافزون اقتصاد چین را در شرق آسیا محدود کند و از سوی دیگر متحدان منطقه‌ای خود یعنی ژاپن و کره‌جنوبی را در برابر قدرت رو به توسعه چین و حتی بلوک قدرت روسیه و چین تقویت کند، در چنین شرایطی ارتباط ژاپن با ایران که کلید تنگه هرمز و خلیج‌فارس را در اختیار دارد، حیاتی است. احتمالا یکی از اصلی‌ترین اهدافی که شینزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن را 6ماه پیش و در خردادماه امسال به ایران کشاند، این بود که او خواستار ثبات در منطقه خاورمیانه و تنگه هرمز است. بسته‌شدن این تنگه به هر دلیلی و به‌خاطر جنگ‌طلبی‌های آمریکا برای ژاپن ضربه‌ای مرگبار است؛ کشوری که ۸۰درصد از نفت مورد نیازش را از این محل عبور می‌دهد و به ۲۸درصد صادرات گاز طبیعی این منطقه هم نیاز دارد. از سوی دیگر، تحریم‌ها حتی می‌تواند بیش از آنکه به ایران لطمه بزند، برای ژاپن پرضرر باشد زیرا ایران یک کشور با ۸۰میلیون نفر جمعیت و یک بازار بزرگ است و یک پل ارتباطی برای ورود ژاپن به کشورهای منطقه ازجمله آسیای میانه با ۶۵۰میلیون نفر جمعیت به‌حساب می‌آید. هم‌اکنون چین و روسیه تلاش گسترده‌ای را برای فتح بازار‌های آسیانه میانه آغاز کرده‌اند و این منطقه به عرصه رقابت تجاری آینده شرق و غرب تبدیل شده است و افزایش رقابت ژاپن در این منطقه برای آمریکا اهمیت حیاتی دارد. همچنین مبادلات تجاری ایران با ژاپن نزدیک 2میلیارد دلار است که این رقم تحت‌تأثیر تحریم‌ها کاهش یافته است. طبیعتا مناسبت‌های تجاری ایران و ژاپن در مقایسه با کشورهایی همچون چین که سهم ۲۴درصدی را از کیک اقتصاد ایران دارد، مطلوب نیست. پررنگ‌شدن حضور چین در بازار ایران باعث شد حضور ژاپنی‌ها در ایران کمرنگ شود. ایران از سال‌های ۲۰۰۰ تا 2012 نزدیک به ۱۰درصد از نفت مورد نیاز ژاپن را تامین می‌کرد که این مقدار در سال‌های گذشته کاهش یافته است. هم‌اکنون شاید ایران فقط 5درصد از نفت ژاپن را در سایه تحریم‌ها از سال ۲۰۱۲ میلادی تامین کرده باشد اما ناآرامی‌های منطقه‌ای می‌تواند کل ۸۰درصد نفت وارداتی ژاپن از منطقه خاورمیانه و تنگه هرمز را در معرض خطر بیندازد. ژاپن در مجموع به‌دلیل نیاز زیادی که در زمینه انرژی دارد، به تعامل با ایران در حوزه نفت و گاز بسیار علاقه‌مند است. این کشور سومین مصرف‌کننده و وارد‌کننده بزرگ نفت در دنیا پس از آمریکا و چین، بزرگ‌ترین وارد‌کننده گاز مایع طبیعی (LNG) و دومین وارد‌کننده بزرگ زغال‌سنگ پس از چین است. ژاپن در سال ۲۰۱۲، ۲۵۰میلیارد دلار نفت وارد کرد که این رقم برابر با یک‌سوم کل واردات این کشور است. منابع داخل این کشور در هر سال فقط جوابگوی ۹درصد از نیاز سالانه انرژی این کشور است.
ژاپن سومین اقتصاد بزرگ دنیا اما خالی از منابع طبیعی است، برای همین حتی با وجود روابط نزدیکی که با آمریکا دارد، به امنیت انرژی در خاورمیانه بسیار اهمیت می‌دهد به همین دلیل به گفته بسیاری از رسانه‌های خارجی، دولت ژاپن در ماه‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای میانجیگری بین تهران و واشنگتن انجام داده است.
احتمال صدور معافیت‌های تازه به کره‌جنوبی، در کنار ژاپن، برای خرید نفت از ایران افزایش یافته است
وزیر نفت در پاسخ به همشهری: اگر قرار باشد اتفاقی در زمینه معافیت‌های نفتی بیفتد، منوط به ژاپن یا یک کشور خاص، نخواهد بود
پیام‌های تازه از غرب
همزمان با این تحولات که گویا براساس مذاکرات غیرعلنی انجام شده، پیام‌های تازه‌ای هم از غرب به‌ویژه پس از مبادله زندانیان ایرانی و آمریکایی به گوش می‌رسد. از یک طرف روز گذشته استیو منوشن، وزیر خزانه‌داری آمریکا گفت: اگر ایران شروط لازم را بپذیرد، تمام تحریم‌ها را بر‌می‌داریم و از طرف دیگر لیندسی گراهام، سناتور جمهوریخواه هم اعلام کرد: آمریکا مخالف برنامه هسته‌ای ایران نیست. یک جایگزین خوب برای برجام، این است که یک توافق منطقه‌ای باشد تا مردم بتوانند نیروی هسته‌ای داشته باشند. به‌گفته رسانه‌های غربی، مبادله زندانیان بین 2کشور و همچنین مانورهای دیپلماتیک اخیر در اروپا، آسیا و خاورمیانه نشان می‌دهد که روابط ایران و آمریکا در مقایسه با چند ماه قبل بهبود پیدا کرده است. شبکه خبری ایندیپندنت هم در این‌باره نوشت: درست چند‌ماه پیش درگیری نظامی بین ایران و آمریکا اجتناب‌ناپذیر به‌نظر می‌رسید. اما به‌نظر می‌رسد 2کشور در آستانه سال انتخاباتی آینده در حال کاهش تنش در منطقه هستند. عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه هم در این‌باره گفت: بعد از آزادی زندانی ایرانی در آمریکا، آقای ظریف پیشنهاد نقل‌و‌انتقال به‌صورت بسته را در توییت خود مطرح کردند و اکنون هم بعد از مبادله ما آماده هستیم تا همه گروگان‌هایی که ما در آمریکا داریم، مبادله کنیم. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا بعد از مبادله زندانیان طرفین در توییتر نوشت: از ایران به‌خاطر این مذاکره عادلانه تشکر می‌کنم. حالا دیدید که می‌توانیم با هم توافق کنیم.
