خاک‌ها کجا می‌روند؟

شبنم سید مجیدی_روزنامه نگار

خاک، آب، هوا و آتش؛ 4عنصر طبیعت هستند. در این میان و به اعتقاد خیلی از کارشناسان شاید اهمیت خاک از همه آنها بیشتر باشد. چراکه بیش از موضوعات دیگر در کشور مغفول مانده است. گزارش‌های بین‌المللی عدد فرسایش خاک در ایران را سالانه 16تن در هکتار اعلام می‌کنند. هزینه فرسایش خاک در کشورمان سالانه ۵۶ میلیارد دلار است که به‌صورت پنهان پرداخت می‌شود.
علی مریدی- مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست- در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: خاک مثل هوا و آب نیست که باد و بارش بتواند وضعیت آن را بهبود دهد و به حالت طبیعی خودش برگردد. خاک اگر رفت، دیگر رفته است و جایگزین ندارد. ده‌ها هزار سال طول می‌کشد تا ما یک سانتی‌متر خاک به‌دست آوریم. هم کمیت و هم کیفیت آن مهم است.
او با بیان اینکه خاک، پایه امنیت غذایی است می‌افزاید: اگر خاک به مرور فرسایش پیدا کند زمین‌های حاصلخیز کم‌کم از بین می‌روند و قابلیت کشاورزی خود را از دست می‌دهند. گیاهان در مراتع رشد نمی‌کنند و علوفه‌ای برای دام وجود نخواهد داشت.
مریدی اعتقاد دارد که در بحث فرسایش خاک، مشارکت مردم خیلی مهم است. او می‌گوید: اگر مردم و کشاورزان می‌خواهند نسل‌های بعدی هم زندگی کنند و از منابع طبیعی بهره ببرند، باید حافظ خاک باشند.
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه می‌دهد:چرای بی‌رویه دام‌ها، اختصاص مراتع به کشت دیم، شخم زدن اراضی در جهت شیب، تجاوز به حریم منابع طبیعی و بحث‌هایی از این قبیل باعث شده است فرسایش خاک بالا باشد.
او ادامه می‌دهد:‌ما هم فرسایش آبی داریم و هم بادی. فرسایش بادی در قالب گردوغبار است و یکی از موضوعات خسارت‌بار محیط‌زیست به شمار می‌آید. اثر مستقیم این گرد وغبارها را روی سلامت انسان می‌بینیم. او می‌افزاید: در حالت فرسایش آبی نیز، خاک شسته می‌شود و وارد سدها و تالاب‌ها می‌شود و در واقع باعث می‌شود این منابع، زودتر از عمر طبیعی، از حیز‌انتفاع خارج بشوند. باید توجه داشت که علاوه بر فرسایش، موضوع آلودگی خاک هم خیلی مهم است چون آلودگی‌های خاک، بلافاصله وارد زنجیره غذایی می‌شود و منشأ خیلی از بیماری‌ها مثل سرطان از آلودگی خاک است.

قانون حفاظت از خاک
بعد از قریب به 10سال پیگیری، قانون حفاظت از خاک بالاخره در خردادماه امسال تصویب شد. این قانون از سوی رئیس‌جمهوری ابلاغ شده و آیین‌نامه‌هایش در حال تدوین است. مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره این قانون می‌گوید:‌چنین قانونی حداقل باعث می‌شود مردم با اهمیت خاک آشنا شوند.
مریدی ادامه می‌دهد: ‌قانون حفاظت از خاک یکی از مهم‌ترین قانون‌هایی است که همه جنبه‌های مهم محیط‌زیستی داخل آن دیده شده است. موضوعاتی مثل ارزش‌گذاری اقتصادی، مدیریت و حفاظت از خاک و... در آن دیده شده است. طبق دستورات این قانون، اگر کسی خاک را تخریب کرد خودش باید آن را بهبود دهد. علاوه بر آن، چه خاک را آلوده و چه دچار فرسایش کند، جریمه هم باید پرداخت کند.
او با اشاره به اینکه این قانون مشخص و مستدل است و احکام آن مشکلی ندارد، می‌گوید: مشکل اصلی، اجرای قانون است. به‌خصوص در مورد قوانین محیط‌زیستی خیلی غیرعادلانه رفتار می‌شود و معمولاً مباحث اقتصادی و اشتغال‌زایی مقابل محیط‌زیست قرار می‌گیرند. اشتغال‌زایی معمولاً به قیمت از دست رفتن محیط‌زیست انجام می‌شود. اما در قانون حفاظت از خاک، این مشکلات هم دیده شده است و به سازمان برنامه و بودجه کشور تأکید شده که در حساب‌های ملی، موضوع خاک را ببیند. وقتی درباره تولید ناخالص داخلی گزارش می‌دهد، باید هزینه‌های زیست‌محیطی را نیز عنوان کند.
مریدی با تأکید بر این نکته که دیگر نجات خاک برای خیلی از مناطق دیر شده است، می‌گوید: مثلاً حوضه دز که یکی از مهم‌ترین سدها و بسیار استراتژیک است، کم‌کم با رسوبات پر می‌شود. شاید برای دز دیگر خیلی دیر باشد. یکی از مشکلات بزرگ در این زمینه این است که اصلاً در این مورد کارهای تحقیقی درستی انجام نشده است و ما دقیقاً نمی‌دانیم کجاها دچار فرسایش شدید خاک هستند. او ادامه می‌دهد: یکی از مشکلات در این زمنیه NGOها و سازمان‌های مردم‌نهاد هستند که بیشتر سیاسی و حاشیه‌ای عمل می‌کنند. آنها باید عمقی و اصولی روی این موضوع کار کنند. به جای تمرکز روی اصل مشکلات محیط‌زیست، به فکر جوسازی و موضوعات فرعی هستند.


اسماعیل کهرم ؛بوم‌شناس و کارشناس محیط‌زیست
سوژه پیشنهادی: فرسایش خاک
دلیل انتخاب سوژه: فرسایش خاک بزرگ‌ترین خسارت‌ها را به محیط‌زیست ایران وارد می‌کند. خاک بسیار با ارزش است و بیش از هر چیز دیگری قیمت دارد؛ حتی از نفت بیشتر. آن قدر در مورد نگهداری از خاک سهل‌انگاری شده است که ایران در زمینه فرسایش خاک در ردیف دوم و گاهی سوم جهان قرار دارد. 16تن در هکتار سالانه فرسایش خاک در ایران است. این رقم سه برابر میانگین جهانی است. آب‌های گل‌آلوده، افزایش ریزگردها، کاهش مراتع، کمبود تولید شیر، گوشت و پشم، کاهش گسترده سطح سفره‌ آب‌های زیرزمینی و... همه از پیامدهای فرسایش خاک است.