تله فقر

شبنم سیدمجیدی_روزنامه نگار

در سال 2015 سازمان ملل متحد در راستا و همگام با هدف بلندپروازانه بانک جهانی برای «پایان دادن به فقر شدید تا سال 2030» قدم بردارد. هدفی که درصورت اجرا باعث می‌شود برای نخستین بار، همه مردم دنیا پول خرید وسایلی مثل یخچال یا ابزاری که زندگی‌شان را کمی راحت‌تر کند، داشته باشند. اما آهنگ کاهش فقر در دنیا نشان می‌دهد که بانک جهانی به این هدف نخواهد رسید و احتمالاً تا سال 2030 در نهایت تعداد افرادی که در فقر شدید زندگی می‌کنند به 436میلیون نفر خواهد رسید. این رقم امروز 590میلیون تن است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا پایان سال 2019 معادل 20میلیون نفر از فقر شدید رهایی می‌یابند و 5سال دیگر طول می‌کشد تا تعداد افراد فقیر دنیا به 500میلیون نفر برسد. در نتیجه تقریباً غیرممکن است که فقر شدید تا سال 2030ریشه کن شود. اما خبر خوش این است که حالا در سال 2019 کمترین میزان فقر در طول تاریخ کره زمین ثبت شده است. درحالی‌که همه کشورها (جز کشورهای صحرای آفریقا) روندی کاهشی را در مورد میزان فقر در کشورشان تجربه می‌کنند، در ایران این روند تا حدودی متفاوت است. باید دانست 2موضوع «خط فقر» و «فقر شدید» با هم تفاوت دارد. طبق تعریف بانک جهانی، هر فردی که روزانه با درآمد کمتر از 1.90دلار زندگی می‌کند، زیر خط فقر است. از نظر تئوری افرادی که زیر خط فقر هستند، به سرپناه، غذا، آب پاکیزه و خدمات ابتدایی که از سوی حکومت فراهم شده، دسترسی دارند. اما افرادی که در فقر شدید زندگی می‌کنند از نیازهای ابتدایی انسانی نیز محرومند و معمولاً به خدمات دسترسی ندارند. خوشبختانه ایران جزو کشورهایی است که سال‌هاست فقر شدید را تجربه نکرده و افرادی که در وضعیت فقر مفرط و شدید زندگی می‌کنند کمتر از 3درصد جمعیت را شکل می‌دهند. با این حال آمار خط فقر، گویای احوال دیگری است. نرخ تورم در سال 1397رکوردهای جدیدی را در ایران ثبت کرد. براساس اعلام مرکز آمار ایران، نرخ تورم نقطه به نقطه در اسفند 1397بیش از 47درصد بود. در کنار آن، رشد اقتصادی منفی، کاهش شدید درآمد حقیقی و رفاه خانوار را در پی داشت. برآوردها از نرخ فقر نشان می‌دهد درحالی‌که در سال 1396حدود 16درصد جمعیت کشور زیر خط فقر قرار داشته‌اند، تا پایان سال 1397حدود 23الی 40درصد (با سناریوهای مختلف برای وضععیت درآمدی) زیر خط فقر قرار گرفتند و هزینه تامین حداقل نیازهای زندگی به‌شدت افزایش یافت. خط فقر در تهران در پایان شهریور 1397 برای یک خانواده چهارنفره معادل 2میلیون و 850هزار تومان بوده که افزایش 300هزار تومانی نسبت به بهار همان سال داشته است. باید توجه داشت که رقم 300هزار تومان برای هزینه‌های زندگی در دهک‌های پایین درآمدی که معمولاً مشاغلی با درآمد ثابت و اندک دارند، رقم قابل توجهی است. البته رقم خط فقر در کل کشور پراکندگی زیادی دارد. به‌طوری که برای مثال در تهران خط فقر در سال 1396حدود 3.5برابر خط فقر در نقاط روستایی استان‌هایی مثل سیستان و بلوچستان و ایلام است. این موضوع نشان می‌دهد که یک سیاست حمایتی یکسان نباید در کل مناطق کشور به اجرا گذاشته شود.

دهک‌های مختلف چقدر هزینه می‌کنند؟
آخرین آماری که درباره متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار به تفکیک دهک‌های هزینه‌ای از سوی بانک مرکزی منتشر شده، مربوط به سال 1396 است. براساس این آمار میزان متوسط هزینه‌ها برای یک خانوار 3.28نفری در سال 96 معادل 42میلیون تومان بوده است. این هزینه‌ها برای پایین‌ترین دهک معادل 9میلیون تومان بوده است. هر چه به دهک‌های بالاتر درآمدی نزدیک می‌شویم، این هزینه‌ها بیشتر می‌شود و در دهک دهم به 130میلیون تومان در سال می‌رسد. البته احتمالاً از سال96 میزان هزینه‌ها در دهک‌های مختلف تغییر پیدا کرده است. احتمالاً بعضی‌ها به دهک‌های پایین‌تر سقوط کرده‌اند و عده‌ای دیگر به دهک‌های بالاتر رفته‌اند. هم‌اکنون گفته می‌شود 30میلیون نفر در 3دهک بالای درآمدی قرار دارند و بقیه جمعیت در دهک‌های پایین‌تر قرار دارد.


هر خانوار شهری در سال ۱۳۹۷ به‌طور متوسط ۴ میلیون و ۱۶۸هزار تومان و هر خانواده روستایی یک میلیون و ۸۶۴ هزار تومان بیشتر از هزینه سالانه خود درآمد داشته است.
خط فقر در تهران براساس آخرین آمار بانک مرکزی که مربوط به پایان شهریور 1397 است، معادل 2میلیون و 850هزار تومان برای یک خانواده چهارنفره بوده است. بر این اساس خط فقر در سال معادل درآمد 34میلیون و 200هزار تومان تا پایان شهریور 1397می‌شود. قطعا این اعداد در سال 1398افزایش قابل توجهی پیدا کرده است.

کسری درآمد در 5دهک پایین
با دانستن دهک‌های هزینه‌ای، نگاهی به متوسط مابه‌التفاوت درآمد، نسبت به هزینه برای هر خانوار شهری و روستایی در دهک‌های مختلف نیز می‌تواند قابل توجه باشد. طبق گزارش مرکز آمار، ‌متوسط مابه‌التفاوت درآمد نسبت به هزینه برای هر خانوار شهری و روستایی در سال 1397به‌ترتیب معادل 347هزار تومان و 155هزار تومان در هر‌ ماه بوده است. مابه‌التفاوت درآمد ماهانه خانوارها نسبت به هزینه‌شان در دهک‌های مختلف درآمدی نشان می‌دهد این مابه‌التفاوت در خانوارهای واقع در 3دهک پایین درآمدی در نقاط شهری و 5دهک پایین درآمدی در نقاط روستایی منفی بوده است. یعنی به‌عنوان مثال خانوارهای واقع در 3دهک پایین درآمدی در نقاط شهری به‌ترتیب با 249هزار تومان، 137هزار تومان و 17هزار و 800تومان کسری درآمد نسبت به هزینه‌های خود مواجه بوده‌اند.



وضعیت درآمد و هزینه خانوارها به تفکیک منطقه جغرافیایی
نتایج تحقیق مرکز آمار ایران درباره وضعیت هزینه و درآمد خانوارهای کشور در سال 1397 نشان می‌دهد که خانوارهای شهری ایران سالانه به‌طور متوسط 39میلیون تومان و خانوارهای روستایی 21میلیون تومان برای خرید و بهره مندی از کالاها و خدمات هزینه کرده‌اند. از آن طرف درآمد کل سالانه خانوارهای شهری 43میلیون تومان و درآمد کل خانوارهای روستایی 23میلیون تومان بوده است. هزینه‌ها برای خانوارهای شهری 19درصد و برای خانوارهای روستایی 20درصد نسبت به سال قبل از آن افزایش داشته است. درآمدها نیز 18درصد برای شهری‌ها و 15درصد برای روستایی‌ها رشد کرده است. این نشان می‌دهد در روستاها وضعیت بغرنج‌تر است؛ چرا که خانوارهای روستایی 20درصد افزایش هزینه داشته‌اند اما درآمد آنها فقط 15درصد رشد کرده است.



34.4% از درآمد کل خانوارهای شهری از طریق مشاغل مزدبگیر و حقوق‌بگیر تامین می‌شود.
17% از درآمد کل خانوارهای شهری از طریق مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی به‌دست می‌آید.
49.6% درآمد خانوارهای شهری از منابع متفرقه به‌دست می‌آید.
3تا4 دهک اول تا پایان سال 1397 زیر خط فقر قرار گرفتند.
 3 دهک پایین خانوارهای شهری در سال 1397 با کسری درآمد نسبت به هزینه‌های خود مواجه بودند.
5 دهک پایین خانوارهای روستایی در سال 1397 با کسری درآمد نسبت به هزینه‌های خود مواجه بودند.

آیا می‌دانستید؟
نیمی از مردم دنیا با درآمد روزانه کمتر از 2.5 دلار در روز زندگی می‌کنند.
هر فردی که روزانه با درآمد کمتر از 1.90دلار  زندگی می‌کند، زیر خط فقر است.
انتظار می‌رود تا سال 2030 این آمار  به حدود 436میلیون نفر کاهش یابد.
سوریه با 82.5درصد فقر، فقیرترین کشور دنیاست.
پیشرفت کشورهای آسیای شرقی برای ریشه‌کنی فقر مفرط قابل توجه بوده است. 4تن از هر 5نفر یا 80درصد افراد در سال 1981در فقر مفرط زندگی می‌کردند، اما حالا این میزان به 8درصد رسیده است.
10درصد از جمعیت دنیا در سال 2015 با درآمد کمتر از 1.90دلار روزانه زندگی می‌کردند. این آمار نسبت به سال1990معادل 36درصد کاهش نشان می‌دهد.
590میلیون نفر معادل 8درصد جمعیت دنیا در سال 2019 در فقر مفرط زندگی می‌کنند.
میزان جمعیتی که در ایران در فقر مفرط زندگی می‌کنند، زیر 3درصد است.
55هزار نفر امروز از فقر رها شدند.
20هزار نفر امروز وارد فقر شدند.
در افغانستان 15میلیون نفر در فقر مفرط زندگی می‌کنند.
صحرای آفریقا تنها نقطه‌ای در دنیاست که تعداد افراد فقیر در آن در طول سه‌دهه گذشته افزایش یافته است.