اروپا به‌دنبال تقویت جایگاه جهانی

محمدامین خرمی ـ خبرنگار

«اروپا باید زبان قدرت را یاد بگیرد.» این جمله‌ای است که 2‌ماه قبل از زبان مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا در جمع نمایندگان پارلمان اروپا شنیده شد؛ جمله‌ای که از تلاش اروپا برای ورود به یک دوره تازه از نقش‌آفرینی در سیاست بین‌الملل حکایت دارد.
«جوزف بورل» اسپانیایی از دیروز به‌عنوان جانشین «فدریکا موگرینی» ایتالیایی در مقر اداره روابط خارجی اتحادیه اروپا در بروکسل بلژیک مستقر شد. 20سال از ایجاد کرسی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گذرد و بورل اکنون غیراز موگرینی، میراث دار خاویر سولانا و کاترین اشتون نیز هست.
خاویر سولانا در سال 2006یعنی زمانی که برای دومین دوره کرسی ریاست خارجی اتحادیه اروپا را در دست داشت، از پایان «نظام وستفالیایی» سخن گفت و تأکید کرد که اتحادیه اروپا اکنون به جایگاهی رسیده که می‌تواند برای بحران‌هایی که مرزهای شناخته شده بین‌المللی را پشت سر گذاشته و تبدیل به بحران‌های منطقه‌ای و جهانی شده‌اند، راهکار ارائه کند. نظام وستفالیایی بر استقلال و حاکمیت کشورها دلالت دارد و سخنان سولانا نقطه آغاز ورود جدی‌تر اتحادیه اروپا به عرصه سیاست بین‌الملل بود.
13سال بعد، جوزف بورل نیز قائل به‌وجود مرزهای بین‌المللی نیست و معتقد است: «مرزهای کشورها، زخم‌هایی هستند که تاریخ بر پیکره جهان به جا گذاشته است.» او دنیای امروز را دنیایی می‌داند که مطلوب اروپا نیست و به همین دلیل اتحادیه اروپا باید بیاموزد با زبان قدرت با این دنیا سخن بگوید. به گفته مسئول جدید سیاست خارجی اروپا، در دنیایی که همه با زبان قدرت سخن می‌گویند، اروپا هم باید به سمت استفاده از قدرت حرکت کند. بورل به همین دلیل در جمع نمایندگان پارلمان اروپا، خواستار تقویت سیاست دفاعی مشترک اروپا و افزایش قوای نظامی آن شد.
اروپا بیش از 20درصد از اقتصاد جهان را در دست دارد و منبع بیشترین کمک‌های بین‌المللی است؛ به همین دلیل در سیاست بین‌الملل، اروپا را همیشه با «قدرت نرم» آن می‌شناسند. اگرچه سیاست دفاعی مشترک اروپا همیشه در نهادهای اتحادیه اروپا مورد بحث و بررسی قرار گرفته، اما هیچ‌یک از مسئولان سیاست خارجی اروپا اینچنین در مورد ضرورت پرداختن به قدرت سخن نگفته است؛ سخنانی که از تمایل اروپا برای توجه به زمینه‌های تقویت «قدرت سخت» خود حکایت دارد.
جوزف بورل در مطرح کردن این نگاه تازه در اروپای «محافظه‌کار» تنها نیست. «اورزولا فون درلاین»، سیاستمدار آلمانی و از چهره‌های نزدیک به آنگلا مرکل که اکنون کرسی ریاست کمیسیون اروپا را در اختیار گرفته، در نامه‌ای به بورل، ماموریت او را تبدیل اروپا به یک بازیگر دیپلماتیک مؤثر در سیاست بین‌الملل تعیین کرده است. فون درلاین نوشته است: «وظیفه شما تبدیل اروپا به یک بازیگر استراتژیک، قدرتمند و متحد است. باید به‌دنبال تقویت ظرفیت‌های اتحادیه اروپا باشید تا بتواند مستقلانه عمل کند و منافعش را در هر نقطه از جهان پیش ببرد.» 
ماموریت جوزف بورل در شرایطی که اروپا با یک موج تازه ملی‌گرایی روبه‌رو شده و برخی اعضای اتحادیه اروپا به حفظ حاکمیت خود در حوزه‌های مختلف از اقتصاد گرفته تا سیاست خارجی رو آورده‌اند، ماموریتی سخت خواهد بود.

چالش‌های پیش رو
همچون فدریکا موگرینی که طی 5سال گذشته پست مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا را در اختیار داشت، جوزف بورل، با بحران‌هایی روبه‌روست که اغلب آنها انتخاب اروپا نبوده است. توافق هسته‌ای با ایران، بحران‌های خاورمیانه و شمال آفریقا، ادامه بحران پناهجویان، درگیری‌های اوکراین، تنش با روسیه، موضوع عضویت کشورهای حوزه بالکان در اتحادیه اروپا، رقابت اقتصادی با چین و از همه مهم‌تر اختلافات بی‌سابقه با آمریکا چالش‌هایی هستند که بورل باید از بدو آغاز کار به آنها بپردازد. در میان چالش‌های موجود، نحوه تعامل اروپا با آمریکا به مسیری بستگی خواهد داشت که مقام‌های جدید اتحادیه اروپا انتخاب کنند. تأکید آنها به «حفظ استقلال اروپا» می‌تواند متاثر از این چالش باشد که با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ، آغاز شده است. جوزف بورل آنقدرها با سیاست‌های ترامپ سر سازگاری نداشته و نشان داده قصد دارد مقابل او بایستد. بورل در مقابل شعار «اول آمریکا» ترامپ، شعار «اول جهان» را مطرح کرده که بر اصل چندجانبه‌گرایی اتحادیه اروپا به‌عنوان یکی از اصول سیاست خارجی این سازمان بنا شده است.


مکث
جوزف بورل کیست؟

جوزف بورل 72ساله، دیپلمات کارکشته اسپانیایی، اکنون در جایگاه وزیر خارجه 500میلیون اروپایی قرار گرفته است. او از خانه پدرش که در روستایی کوچک در منطقه کاتالونیا به شغل نانوایی مشغول بود، تا مقر اتحادیه اروپا در شهر بروکسل راه درازی را آمده است. بورل در رشته مهندسی هوانوردی و ریاضی تحصیل کرده و دکتری اقتصاد دارد. پس از مرگ ژنرال فرانکو، دیکتاتور اسپانیا، او نیز وارد سیاست شد و به حزب کارگران سوسیالیست اسپانیا پیوست. او در دولت فلیپه گونزالز، سمت‌های متعددی ازجمله وزارت اقتصاد، کار و حمل‌و نقل را تجربه کرد؛ درست زمانی که خاویر سولانا در دولت به‌عنوان وزیر خارجه مشغول بود. جوزف بورل تجربه حضور در نهادهای اروپایی را هم دارد و بین سال‌های 2004تا 2009به عضویت پارلمان اروپا در آمد. او 3سال از این مدت را رئیس پارلمان اروپا بود. گسترش اتحادیه اروپا به شرق، در دوره او اتفاق افتاد. در سال 2018، بورل به‌عنوان وزیر خارجه اسپانیا فعالیتش را بار دیگر در دولت این کشور آغاز کرد؛ مسئولیتی که در گام بعدی مسیر او برای رسیدن به کرسی سیاست خارجی اتحادیه اروپا را هموار کرد.