هوا را از من نگیر

آلودگی هوا به کلمه کلیدی در زندگی ساکنان کلانشهرهای ایران به‌خصوص تهرانی‌ها بدل شده و سالیان سال است که ادامه دارد و به‌نظر نمی‌رسد که برنامه‌ای جدی برای حل آن از سوی سیاستگذاران (دولت، مجلس و دستگاه‌های دیگر) وجود داشته باشد؛ اگر چه در این سال‌ها بخشنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و قوانین بسیاری تصویب و صادر شده است، ولی در عمل هیچ اقدام جدی‌ای برای کنترل آلاینده‌ها صورت نگرفته و دائما شاهد اقدامات مقطعی هستیم. 
به گفته محمد فاضلی جامعه ایران تبدیل به «جامعه مسائل حل‌نشده» شده که حتما یکی از آنها به چالش‌های محیط‌زیست ازجمله آلودگی هوا بازمی‌گردد؛ چالشی که سالانه جان هزاران نفر را در کشور می‌گیرد و معمولا وزارت بهداشت به‌عنوان دستگاه مسئول در ارائه آمارهای مرگ‌ومیر بر اثر آن، آمارهای دقیقی را ارائه نمی‌دهد و اعلام می‌کند که نمی‌توان گزارش دقیقی در این خصوص ارائه داد و در گزارش‌های خود مرگ‌ومیرهای ناشی از آلودگی هوا را «منتسب به آلودگی هوا» می‌خواند.
گزارش‌هایی که مسئولان وزارت بهداشت ازجمله دفتر سلامت هوای وزارت بهداشت آن را محرمانه می‌خوانند و اصولا تمایلی به بروز آن و شفافیت در این خصوص ندارند؛ اگر چه طبق قانون، اصلاح الگوی مصرف انرژی (1389/12/4) و قانون هوای پاک (1396/4/25) وزارت بهداشت مسئولیت ارائه گزارش‌های سالانه درخصوص مرگ‌ومیر براثر آلودگی هوا را دارد.
آخرین گزارش در این خصوص مربوط به 2سال پیش است که در دی‌ماه سال1396 از سوی سرپرست گروه سلامت هوای وزارت در جریان نشست تخصصی نحوه اجرایی کردن قانون هوای پاک اعلام شده بود: «سالانه ۳۶۰هزار مرگ در کشور رخ می‌دهد که از این تعداد حدود ۳۶هزار مرگ، منتسب به آلودگی هواست و آلودگی هوا بار اقتصادی زیادی به دولت تحمیل می‌کند.» این آمار به مفهوم آن است که 10درصد مرگ‌ومیر در کشور ما به‌دلیل آلودگی هوا رخ می‌دهد. همچنین براساس برآورد وزارت بهداشت در سال۹۴ در ۲۵شهر با مجموع ۳۰میلیون نفر جمعیت، ۱۲۸۰۰مرگ منتسب به آلودگی هوا بوده است. همچنین در همین سال در تهران ۴۳۰۰نفر در اثر آلودگی هوا فوت شده‌اند. افزون بر این در سال۹۵ در شهر تهران با افزایش غلظت آلاینده‌ها، مرگ ۴۸۱۰نفر منتسب به آلودگی هوا رخ داده است.
اردیبهشت‌ماه امسال کمیسیون اصل90 مجلس به بررسی عملکرد دستگاه‌ها و نهادهای مختلف درخصوص وضعیت آلودگی هوا پرداخت که بخشی از این گزارش هم به عملکرد وزارت بهداشت درخصوص ارائه آمارهای تبعات انسانی ناشی از آلودگی هوا اختصاص داشت. در این گزارش که به پ‍ژوهشی مربوط به سال95 (3سال پیش ) استناد شده است، آمده: «بنا بر بند ۳-۷ مصوبه ۱۲۷۸۲/ ت ۴۹۹۵۲ ه‍. مورخ 93/2/10 هیأت وزیران، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مکلف شده تا نسبت به پایش بیماری‌ها و مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا به‌صورت سالانه اقدام کند. در این خصوص وزارت مذکور، گزارش مرگ‌های منتسب به آلاینده‌های ذرات معلق 2.5PM  را در شهرهای تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، یاسوج، همدان، خرم‌آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، بوشهر، شهرکرد، یزد، ارومیه، کرمان، قزوین، بیرجند، قم، زابل، رشت و بجنورد را با جمعیت تقریبی ۳۰میلیون نفر در رده‌های سنی ۴۰ تا ۸۰سال و بالاتر را ارائه کرده است که نشان می‌دهد میانگین غلظت ذرات معلق 2.5PM  طی سال۱۳۹۵، در شهرهای مذکور، بیش از ۳برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است و تعداد مرگ در بزرگسالان بالاتر از ۳۰سال منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق، در سال۱۳۹۵ در شهرهای مذکور حدود ۸۸۰۰نفر اعلام شده است. بنابراین لزوم اقدام هرچه سریع‌تر و مؤثرتر مسئولان و سیاستگذاران برای کاهش غلظت ذرات معلق در شهرهای کشور به‌خصوص کلانشهرها و شهرهای درگیر ریزگرد لازم و ضروری است.
همچنین طبق قانون هوای پاک، وزارت بهداشت در مواقع اضطرار مسئول اعلام هشدارهای سلامت است. در قانون آمده: «مواقع اضطراری مواقعی است که با استمرار پایداری جوی براساس اعلام سازمان هواشناسی و یا افزایش میزان غلظت آلاینده‌ها (براساس اعلام وزارت بهداشت) شرایط به‌گونه‌ای باشد که در کوتاه‌مدت سلامت انسان و محیط‌زیست را دچار مخاطره می‌کند.» غیراز قانون هوای پاک، ماده688 قانون مجازات اسلامی را هم به هر اقدامی که تهدیدی علیه بهداشت عمومی باشد اشاره و آن را ممنوع و مجازات یک سال حبس را برای آن تعیین کرده است. براساس این قانون سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت بهداشت باید مسببان آلودگی را اعلام کنند اما تاکنون وزارت بهداشت گزارشی در این خصوص ارائه و مقصران آلودگی هوا را اعلام نکرده است. همچنین طبق قانون هوای پاک تمامی طرح‌های کشور باید پیوست سلامت داشته باشند که به تأیید وزارت بهداشت برسد ولی کارشناسان معتقدند، کارشناسان وزارت بهداشت در این خصوص دقیق عمل نمی‌کنند و از این جهت وزارت بهداشت مقصر است.
در زمینه آثار و تبعات آلودگی هوا بر سلامت افراد، سازمان بهداشت جهانی هم سالانه گزارش‌هایی را تهیه و منتشر می‌کند که طبق گزارش سال2018 درخصوص آلودگی هوا آمار مرگ زودرس ناشی از آلودگی هوا در تهران، سالانه بیش از 4هزار نفر تخمین زده شده است. همچنین براساس این گزارش بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا سالانه 260میلیون دلار به اقتصاد ایران خسارت وارد می‌کند.

جای وزارت آموزش و پرورش در قانون خالی است
در قانون هوای پاک، نقش و مسئولیت فرهنگسازی‌ و آموزش درخصوص جلوگیری از بروز پدیده آلودگی هوا برعهده صدا و سیما و دیگر رسانه‌های دولتی قرار داده شده است؛ ولی به‌نظر می‌رسد که در این بین وزارت بهداشت باتوجه به اینکه مسئولیت تامین سلامت مردم جامعه را برعهده دارد باید نقش مهمی در آموزش همگانی (هم در پیشگیری و هم بعد از آن) اجرا کند. علاوه بر این جای وزارت آموزش و پرورش هم در قانون هوای پاک خالی است؛ زیرا این وزارتخانه کلیدی‌ترین نقش را در آموزش نسل آینده کشور بر عهده دارد و از‌همین‌رو می‌تواند در زمینه فرهنگسازی‌ و آموزش، اقدامات مهمی را انجام دهد. البته در طول سال‌های گذشته وزارت آموزش و پرورش با همکاری سازمان محیط‌زیست، شهرداری و... و امضای یادداشت تفاهم‌هایی کارهای مشترکی را انجام داده است که از آن جمله می‌توان به آموزش مسائل زیست‌محیطی در کتاب‌های درسی ازجمله موضوع «آلودگی هوا» و تلاش برای حفاظت از هوای پاک اشاره کرد.  در جریان تغییر کتاب‌های درسی و نظام آموزش و پرورش در کشور در کتاب علوم اول ابتدایی، به‌طور اجمالی در قالب تصاویر و یک پرسش به موضوع «آلودگی هوا» اشاره شده است. همچنین در کتاب علوم دوم ابتدایی هم فصلی با عنوان هوای سالم، آب سالم در کتاب‌های درسی گنجانده شده است که با ارائه چند تصویر هوای سالم و غیرسالم با هم مقایسه می‌شوند. اما مهم‌ترین اقدام آموزش و پرورش در این زمینه را می‌توان تالیف کتاب «انسان و محیط‌زیست» و تدریس آن در مقطع متوسطه دانست؛ فصل سوم این کتاب به موضوع « هوا، نفس زندگی» اختصاص دارد. همچنین وزارت آموزش و پرورش هر سال همزمان با روز هوای پاک، برنامه‌های پیاده‌روی و آموزشی در مدارس کشور اجرا می‌کند.


مکث
آلودگی هوا ۱۲هزار نفر را راهی بیمارستان کرد

رئیس سازمان اورژانس کشور از مراجعه ۱۲هزار و ۸۳۸ نفر به مراکز پیش‌ بیمارستانی و بیمارستانی براثر افزایش غلظت آلایندگی‌ هوا خبر داد.
به گزارش روز شنبه روابط عمومی سازمان اورژانس، پیرحسین کولیوند درباره آخرین وضعیت مراجعان بیماران تنفسی و قلبی به‌دلیل آلودگی هوا به مراکز اورژانس پیش‌بیمارستانی اظهار داشت: از سوم تا هشتم آذرماه ۱۲هزار و ۸۳۸ نفر با توجه به بالا رفتن غلظت آلایندگی‌های هوا به مراکز پیش‌بیمارستانی و بیمارستانی مراجعه کرده‌اند که از این تعداد 5هزار و ۱۰۰نفر بیماران مبتلا به مشکلات تنفسی و 7هزار و ۷۳۰نفر بیماران مبتلا به مشکلات قلبی بوده‌اند .وی با بیان اینکه استان اصفهان، البرز و تهران به‌ترتیب بیشترین آمار مراجعه‌کنندگان به مراکز درمانی را به‌خود اختصاص داده‌اند، گفت: با توجه به آلوده شدن هوا طی روزهای گذشته، تمام پایگاه‌های اورژانس در مناطق ۲۲گانه تهران در حال آماده‌باش هستند. همچنین در سایر نقاط کشور نیز پایگاه‌های اورژانس برای خدمت‌رسانی به هموطنان از آمادگی کامل برخوردارند.
رئیس سازمان اورژانس کشور توضیح داد: با توجه به وضعیت آلودگی شدید هوا طی روزهای گذشته به شهروندان توصیه می‌شود از هرگونه فعالیتی که منجر به افزایش آلودگی هوا می‌شود خودداری کنند، همچنین تا حدامکان از خروج غیرضروری از منزل و تردد بی‌مورد در معابر شهری پرهیز کرده و برای سفرهای درون‌شهری از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند.کولیوند تصریح کرد: به بیماران قلبی و تنفسی و مبتلایان به آسم توصیه می‌شود در فضاهای باز هیچ‌گونه فعالیتی نداشته باشند و تا حدامکان از حضور در سطح شهر خودداری کرده و در منزل بمانند. وی با بیان اینکه ماندن در ترافیک و استنشاق هوای آلوده سرعت ابتلا به آسم را در کودکان افزایش می‌دهد، گفت: به شهروندان توصیه می‌شود حتی‌المقدور کودکان را در منزل نگه دارند و همچنین به ورزشکاران و شهروندان نیز توصیه می‌شود از هرگونه فعالیت فیزیکی و ورزشی ازجمله دویدن و پیاده‌روی در سطح شهر خودداری کنند. رئیس سازمان اورژانس کشور تأکید کرد: نوشیدن آب کافی منجر به شست‌وشوی دستگاه گوارش و رفع عطش و خشکی دهان ناشی از آلودگی هوا خواهد شد. کولیوند گفت: مصرف شیر، میوه و سبزی‌های تازه و مصرف کمتر تنقلات ازجمله چیپس، پفک و نوشابه‌های گازدار می‌تواند در شرایط آلودگی هوا از عوارض ابتلا به بیماری‌های قلبی و تنفسی پیشگیری کند.