شهر را با زنان برای زنان می‌سازیم

الهام مصدقی‌راد

مشاور امور بانوان شهردار تهران در گفت‌وگو با همشهری، سرفصل‌های برنامه‌‌های شهرداری تهران برای بانوان شهر را اعلام کرد. توجه به فضاهای شهری متناسب با نیازهای زنان، مشارکت زنان خانه‌دار در عرصه‌های اجتماع محلی، توجه به زنان آسیب‌دیده، تلاش برای تحقق 30درصدی مدیریت زنان و ایجاد شهری شاد و آرام، از مهم‌ترین برنامه‌های شهرداری در این زمینه به شمار می‌روند.

دکتر فاطمه راکعی بعد از چندین سال حضور در عرصه‌های دانشگاهی و تصدی سمت‌های مختلف در دانشگاه الزهرا (س)و نمایندگی در دوره ششم مجلس شورای اسلامی و داشتن سوابقی همچون رئیس کمیته زنان و امور خانواده و رئیس فراکسیون زنان مجلس ششم، عضویت در هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی، مدیریت‌عامل انجمن شاعران ایران، و عضویت در هیأت‌امنای پژوهشگاه فرهنگی ـ اجتماعی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، وارد عرصه‌‌ای شده که به گفته خودش باعث شد از آنچه تاکنون درعرصه سیاست‌گذاری تجربه کرده فاصله بگیرد و وارد حوزه اجرایی شود و البته تاکید می‌کند که در این حوزه هم می‌تواند موفق باشد. توجه به زنان و ایجاد بستر ارتقا و رشد آنان که دغدغه همیشگی راکعی بوده، این بار در شهرداری تهران دنبال می‌شود تا به ‌گفته خودش، هم تهران حق زنان را به ‌جا آورد و هم زنان آنچه را باید، برای تهران به اجرا درآورند تا پایتخت، شهری آرام، به دور از خشونت و شاد برای تمامی زنان و البته در پی آن برای خانواده‌ها باشد.

اهمیت حضور زنان در مدیریت شهری چیست و چه تأثیری بر شهر تهران ـ به‌خصوص بر شرایط شهروندان خانم ـ می‌گذارد؟

دلایلی موجب شد وارد این حوزه شوم؛ اول، شخصیت آقای نجفی که 30سال است ایشان را می‌شناسم و می‌دانستم فکرهای بزرگی برای اداره شهر تهران دارند و هدفشان خدمت به کشور و مردم است. انگیزه دیگرم این بود که می‌خواستم وارد مدیریت اجرایی شوم و بعد از تجارب مطالعاتی، مدیریت دانشگاهی و سیاست‌گذاری و اداره سمن‌ها و نهادهای مردمی، توان خودم را در حوزه مدیریت شهری محک بزنم و در عمل، کاری برای زنان تهران با کمک و مشارکت خود آنها انجام دهم. تهران غیر از همه مسائلی که درگیر آن است، در حوزه زنان و دختران، به ‌طور خاص، مسائل متعددی دارد. زنان به‌عنوان انسان از نظر اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... حقی بر جامعه دارند که متأسفانه در طول تاریخ جوامع، به شکل درستی شناخته نشده است. این حق، محترم است و باید به ‌طور روشن شناخته شود. زن اگر جنبه‌های روحی و معنوی‌اش را بشناسد و در مسیر پویایی و تکامل حرکت کند، به درجه‌ای از رشد می‌رسد که پیامبر خدا بر دستش بوسه می‌زند. چنین قدر و ارزشی شناخته‌شده نیست؛ حتی از سوی بسیاری از زنان. امام‌‌خمینی(ره) در دل انقلاب اسلامی به تأسی از پیامبر اسلام(ص) نهضتی را در ارتباط با زنان، ایجاد و دیدگاه‌های بسیار ارزشمندی در مورد آنان مطرح کردند که در مجموع، حاکی از این است که در اسلام نه‌تنها تبعیضی علیه زنان وجود ندارد بلکه آنچه هست، به‌اصطلاح تبعیض مثبت و در تکریم و تجلیل از زنان است؛ ضمنا زنان دارای توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بالایی هستند که همگان به آن واقفند و در برخی احادیث نیز از قول بزرگان دین بر این ظرفیت‌ها تأکید شده است.

و حالا با این اوصاف، تهران قرار است چه کارهایی برای زنان انجام دهد؟

می‌دانید که من با برنامه‌ای دوجانبه در حوزه زنان، در شهرداری مسئولیت پذیرفته‌ام؛ برنامه‌ای مبتنی بر 2پرسش: 1ـ تهران برای زنان چه باید می‌کرده که نکرده و باید انجام دهد؟ 2ـ زنان برای تهران چه باید بکنند و می‌توانند بکنند؟ شهر تهران برای زنان خیلی کارها باید می‌کرده که نکرده است؛ مثلا تأمین امنیت زنان و توجه به مبلمان شهری در نقاط مختلف شهر برای اینکه آسایش زنان فراهم شود. شهر باید حالتی داشته باشد که زنان با فطرت زیباپسندی که دارند، رغبت داشته باشند که صبح زود از خانه بیرون بیایند و همراه فرزندان‌شان تا ایستگاه اتوبوس و تاکسی پیاده بروند؛ احساس امنیت کنند و آسایش داشته باشند. فضاهای تاریک معابر شهری باید روشن شود تا محیط، امن باشد. در فضاهای عمومی باید اتاق‌‌های مادر و کودک دیده شود. شهر و فضاهای عمومی آن باید طوری طراحی شود که برای حضور زنان باردار و مادران همراه با فرزند، مناسب باشد. از عناصر مختلف نیز باید برای زیباسازی شهر کمک بگیریم. تهران باید شهری باشد با پوشش سبز گیاهی بیشتر و چشمگیرتر و با رنگ‌های متنوع و چشم‌نواز. باید از انواع آثار هنری نیز برای زیبا‌سازی‌ شهر بهره‌ برد تا چهره خاکستری آن تغییر کند؛ به این منظور، در حال طراحی سامانه‌ای هستیم که از طریق آن، صدای زنان شهر تهران شنیده شود و بتوانیم ایده‌های زنان را در شهر به کمک خود آنها اجرا کنیم.

در پیشبرد این اهداف، چقدر از همکاری زنان شهر تهران بهره‌مند خواهید شد؟

زنان، حافظان کیان خانواده هستند؛ پس باید واقعا حس کنند که شهرشان، خانه بزرگ‌تر آنهاست؛ البته خودشان به ایجاد چنین فضایی کمک خواهند کرد. باید برنامه‌هایی برای گفت‌وگو تدارک ببینیم. توجه به فرهنگ شهروندی، فرهنگ تعامل و گفت‌وگو، کتابخوانی، تحلیل فیلم و تئاتر و ویژگی‌های شهروند اخلاق‌مدار، آگاهی‌های مربوط به بهداشت و سلامت روانی، آگاهی‌های حقوقی اعم از اجتماعی، خانوادگی و سوژه‌های بسیاری که مربوط به مسائل انسانی و شهر است، باید در سطح محله‌های تهران فراهم شود. البته این برنامه‌ها برای همه اعضای خانواده خواهد بود. باید به ورزش بانوان بیشتر توجه شود. استخرها در محله‌ها بسیار کم هستند. در مناطق شهر باید باشگاه‌های ورزشی توسعه یابد. سلامت فیزیکی شهروندان مهم است و باید در این میان به زنان توجه بیشتری کرد؛ چراکه کمترین وقت را برای خودشان می‌گذارند و خیلی‌وقت‌ها خودشان را فراموش می‌کنند. فرهنگ تغذیه سالم و بهداشتی و ترویج آن نیز یکی از طرح‌هایی‌است که باید به اجرا درآید. برای ارائه و اجرای این طرح‌ها، اولویت با زنان است و مجریان طرح‌ها موظف خواهند بود که با نظر مشورتی زنان و جوانان در محله‌ها و با کمک آنها طرح‌ها را اجرایی کنند.

در مورد زنان آسیب‌دیده چه برنامه‌ای دارید؟

پیشنهاد پلیس ویژه زنان را ارائه کرده‌ایم. وقتی حادثه‌ای برای آنها پیش می‌آید باید بتوانند سریع با پلیس در ارتباط باشند که این در روند هوشمندشدن شهر هم به‌خوبی قابل تعریف و اجراست. بهزیستی، ‌کمیته امداد و نیروی انتظامی هم درخصوص امنیت زنان وکنترل خشونت در شهر و خانواده، باید کمک کنند. ‌با حوزه‌های مربوطه در شهرداری و دیگر سازمان‌ها و نهادهای متولی در این زمینه همراهیم. در مورد متکدیان زن و کودک هم طرحمان را که ساماندهی است و نه تجمیع، ‌به حوزه مربوطه در شهرداری ارائه می‌کنیم.

چند سالی‌است که ستاد توانمندسازی‌ زنان سرپرست خانوار، با همین رویکرد توانمندسازی این زنان، فعالیت کرده است؛ چه برنامه‌‌ای برای بهترشدن این فعالیت‌ها دارید؟ شورای شهر در دوره قبل پیشنهاد داده بود که این کار از حالت ستادی خارج شود و در قالب چارت اصلی شهرداری ادامه یابد. برای ستاد چنین تصمیمی ندارید؟

باید بررسی کنیم و ببینیم که با تغییر ساختار، بهتر می‌توان به اقشار نیازمند خدمت کرد یا با تغییرات و ایده‌های نوین می‌توان کیفیت آن را افزایش داد. مسئولان ستاد، افراد همراهی هستند. البته اشکالاتی در حوزه کوثرها مطرح بود که برای رفع آنها داریم کار می‌کنیم. ستاد، ظرفیت خوبی دارد و باید کارهای تولید داخل و توانایی‌های زنان تحت پوشش، دیده شود. البته لازم است که تداخل کاری موجود بین این ستاد و مناطق شهرداری نیز برطرف و کارها یک‌کاسه شود. برای بخش دیگری از زنان هم برنامه داریم؛ زنانی که آسیب‌دیده نیستند اما دیده نمی‌شوند؛ زنان خانه‌‌دار. آنها توانایی‌های بسیاری دارند و صرف خانه‌داری برایشان کم است و اگر فکری در مورد آنها نشود ممکن است دچار آسیب‌های روحی و افسردگی شوند. این یک باور عمومی‌است که زن‌ها ظرفیت‌های بالایی دارند و احادیثی از ائمه وجود دارد که بر این امر، تأکید می‌کند. این موضوع باید ارج نهاده شود. زنان عموما دوست دارند که برای خودشان، خانواده‌شان و محیط اجتماعی‌شان، کاری بکنند. این موضوع باید در فرهنگسراها و سرای‌محله‌ها دیده شود و برای آنها برنامه‌هایی تعریف کنیم. ما می‌خواهیم این خانم‌ها را در ساختن محله‌هایشان مشارکت دهیم و خانم‌ها از طریق سامانه‌ای که قبلا گفتم در این امر، ما را یاری خواهند کرد.

برنامه‌‌‌تان خیلی مفصّل است؛ فرصت اجرا دارید؟

امیدوارم؛ اگر عمری باقی باشد. البته با کمک و همفکری خانم‌های فعال و باتجربه شهرداری، سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان حوزه‌های زنان و البته دانشگاهیان و پژوهشگران، این برنامه‌ها عملی می‌شود و مطمئنم که همه کمک می‌کنند و گوشه‌هایی از این کارها را خواهند گرفت.

گاهی اوقات برخی برنامه‌ها برای زنان طراحی می‌شود اما وقتی به اجرا درمی‌آید، مشکلاتی رخ می‌دهد که باعث می‌شود برنامه از هدف‌گذاری اولیه فاصله بگیرد و کارایی‌اش افول کند. برای حل این مسئله، چه تدبیری اندیشیده‌اید؟

دلیل این اتفاق این است که زنان در حوزه اجرا آن‌طور که لازم بوده حضور نداشته‌اند و حضور آنان، بیشتر در حوزه سیاست‌گذاری بوده است؛ درحالی‌که آنان باید تا انتهای کار، مدیریت، کنترل و نظارت کنند. عموما مجریان و پیمانکاران، مرد بوده‌اند. زنان انگیزه و کارایی بسیاری دارند که شهر را بسازند. 40سال از پیروزی انقلاب می‌گذرد و زنان در چارچوب قانون اساسی مترقی‌مان می‌توانند خیلی کارها انجام دهند. این هدف باید 40سال پیش محقق می‌شد. الان فضا آماده است که زنان بدون تبعیض جنسیتی وارد مدیریت‌های شهری شوند. یکی از کارهای اصلاح‌طلبان که بعضی‌ها می‌خواهند آن را یک‌شبه به نفع خودشان مصادره کنند همان تحقق 30درصدی حضور زنان شایسته در مدیریت‌های گوناگون است که تجلی این حضور را در مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا شاهدیم. زنان با پیشگامی خودشان شهر را خواهند ساخت.

در واقع در حوزه مدیریت شهری هم با پتانسیل انباشته‌ای از زنان مواجه بوده‌ایم که از آن استفاده نشده است.

بله. خانم‌ها از این قضیه بسیار گله‌مند هستند؛ برنامه کاری منظم و شیوه تعامل و گفت‌وگو وجود نداشته است. سعی خواهیم کرد که با مشورت و بر مبنای تجربه‌های ارزشمند خانم‌‌های مدیر و کارشناسان فعال شهرداری، فعالیت‌های حوزه بانوان را شکل بدهیم. به گفته یکی از عزیزان، همه باید بدانند که «زنان، بال هستند، نه وبال».

نگاه و ظرفیت بدنه شهرداری به شکلی هست که حضور زنان مدیر را بپذیرد؟

یکی از خواسته‌های من، ارتقای میزان حضور زنان تا 30درصد در پست‌های مدیریتی بوده که آقای نجفی قول داده‌اند این هدف با توجه به شرایطی که شهرداری درگیر آن است، طی فرایندی چهارساله تحقق یابد. ارتقا را از خود بدنه شهرداری شروع کرده‌ایم. بانوان بسیاری سالیان سال است که کار می‌کنند و در ارزیابی‌های تخصصی نیز نفرات برتر شده‌اند اما متأسفانه ارتقای شغلی پیدا نکرده‌اند. یکی دیگر از برنامه‌ها این است که در هر کدام از معاونت‌ها، یک خانم شاخص به‌عنوان مشاور بانوان انتخاب شود و با حوزه ما در ارتباط باشد که این کار در حال انجام است.

با توجه به برنامه‌‌هایی که برای شهر و زنان دارید نگران برچسب نگاه جنسیتی نیستید؟

نه. متأسفانه این دیدگاه مثل خیلی جاهای دیگر وجود دارد اما نمی‌توانیم این باور را به صورت تزریقی، گلایه یا اثبات انتزاعی القا کنیم. باید با کارمان نشان دهیم که منتقدان و مخالفان، چاره‌ای جز باورداشتن این موضوع ندارند. بسیاری از مشکلات موجود به‌ دلیل خشونتی‌است که در شهر وجود دارد. زنان می‌خواهند به شهر چهره زیباتر و لطیف‌تری بدهند.

نمی‌توان از زنان حرف زد اما به خانواده توجه نکرد. ما در این سال‌ها با بحران خانواده مواجه شده‌ایم. برای خانواده هم برنامه‌ای دارید؟

خانواده زیباترین فضایی‌است که زنان به آن تعلق‌خاطر دارند و نمی‌‌شود زنان را از خانواده‌هایشان جدا کرد. برای آرامش روحی و تجلی ابعاد عاطفی زنان، محیطی بهتر از خانواده وجود ندارد. اما توانایی زنان بسیار زیاد است و می‌توان از این پتانسیل به نفع جامعه استفاده کرد. مهربانی، خیرخواهی و دگرخواهی، خصلت زنان است. زنان باید دیده شوند. زنان ـ به ما هو زن ـ فراموش می‌شوند. زنان عموما به عواطف انسانی اهمیت می‌دهند و می‌خواهند پایبند اخلاق باشند؛ این ارزش است. ما جدا از خانواده نیستیم و خانواده بالاترین جایگاه را برایمان دارد؛ به همین دلیل است که به‌عنوان یک کار نمادین، برنامه تقدیر از آن دسته از بانوان شاغل شهرداری تهران که با داشتن 2فرزند و بیشتر، از کارایی و موفقیت چشمگیری در حوزه کاری‌ خود برخوردارند همزمان با ولادت حضرت زهرا(س) انجام خواهد شد.

زنان، حافظان کیان خانواده هستند؛ پس باید واقعا حس کنند که شهرشان، خانه بزرگ‌تر آنهاست؛ البته خودشان به ایجاد چنین فضایی کمک خواهند کرد. توجه به فرهنگ شهروندی، فرهنگ تعامل و گفت‌وگو، کتابخوانی، تحلیل فیلم و تئاتر و ویژگی‌های شهروند اخلاق‌مدار، آگاهی‌های مربوط به بهداشت و سلامت روانی، آگاهی‌های حقوقی اعم از اجتماعی، خانوادگی و سوژه‌های بسیاری که مربوط به مسائل انسانی و شهر است، باید در سطح محله‌های تهران فراهم شود