هنر مدرن توالت

نیلوفر جلالی_روزنامه نگار

درست است که توالت‌ها در معنا و کاربرد اول، سرویس‌های بهداشتی‌ای هستند که امکان دفع فضولات انسانی را فراهم می‌کنند، اما هنر مدرن بارها آنها را دستمایه خلق آثار مفهومی قرار داده است. توالت‌ها به‌عنوان یک کالای عمومی و عامیانه با اهداف گوناگونی مورد استفاده هنرمندان قرار می‌گیرند. گاهی از آنها برای افزایش آگاهی عمومی درباره کمبود دسترسی مردم سراسر دنیا به امکانات بهداشتی استفاده شده و گاهی صرفا به بهانه‌ای در طراحی یک مکان جذاب برای توریست‌ها تبدیل شده‌اند. در ادامه نگاهی به بعضی از بحث‌برانگیز‌ترین توالت‌هایی که در هنر به‌کار گرفته شده‌اند، می‌اندازیم.

توالت‌های نیوزیلند احتمالا یکی از مشهورترین سرویس‌های بهداشتی عمومی در دنیا به شمار می‌آیند. توریست‌هایی که به نیوزیلند می‌روند، استفاده از این سرویس بهداشتی را از دست نمی‌دهند. روزانه تعداد زیادی از گردشگران و دوستداران هنر به این مکان مراجعه می‌کنند و از آن عکس می‌گیرند. این توالت‌ها در شهر کوچک کاواکاوا، توسط هنرمند اتریشی فردنسریش هاندرتواسر طراحی شده‌اند و در آن از آجرهای غیرمعمول، شیشه‌های رنگی و یک درخت طبیعی برای ایجاد یک فضای پریشان و عجیب استفاده شده است.


«چشمه» یکی از آثار مارسل دوشان- هنرمند فرانسوی- است. این اثر مارسل دوشان انقلابی را در هنر ایجاد کرد که می‌توان گفت نمونه نداشت. او را یکی از تأثیرگذارترین هنرمندان سده بیستم به شمار می‌آورند. او با این اثر حد و مرزهای آنچه یک اثر هنری تعریف می‌شود را به چالش کشید. دوشان در رویکرد خود می‌پندارد که هر چیزی اگر به ویژگی‌های مختص یک اثر هنری آراسته شود، می‌تواند یک اثری هنری باشد. او طوری به یک دستشویی جلوه می‌دهد که انگار یک مجسمه است و باعث می‌شود از محیط پیرامونش متمایز و برجسته شود. در سال۱۹۱۷ دوشان از اعضای انجمن هنرهای مستقل نیویورک بود. او این توالت چینی را با امضای مستعار فردی دیگر با عنوان آر. مات امضا کرد و برای برگزاری نمایشگاه به انجمن فرستاد. دوشان به عمد این اثر را با نام خودش امضا نکرد. او در پی این بود که بداند تا چه اندازه جامعه هنری مستقل نیویورک، آثاری که با زیبایی‌شناسی متعارف آن دوره مطابقت نداشته را می‌پذیرند. این اثر بعد از رأی‌گیری برای حضور در نمایشگاه قبول نشد. دوشان خشمگین از رأی اعضای انجمن درحالی‌که دیگر کاری از دستش ساخته نبود از انجمن هنرهای مستقل استعفا کرد. در سال۱۹۳۴ آندره برتون- شاعر و رهبر جنبش سورئالیست- یک مقاله درباره کارهای دوشان ازجمله این اثر نوشت. او دوشان را معرفی کرد و در این زمان بود که مشخص شد چشمه متعلق به دوشان است. در آن زمان جنبش داداییسم- از جنبش‌های هنری قرن بیستم- پا گرفته بود و چشمه توانست به‌عنوان یکی از آثار مهم این جنبش شناخته شود.


در سال2017 یک گروه از زنان هنرمند و تصویرگر از انگلستان و سیرالئون کنار هم جمع شدند تا پروژه «خارج از نبود» را اجرا کنند. نمایشگاهی که تأثیر عدم‌دسترسی به توالت‌های خصوصی و امن را روی یک‌سوم زنان سراسر دنیا بررسی می‌کند. این نمایشگاه با کمک خیریه کمک آب و به مناسبت روز جهانی توالت برگزار شد. این هنرمندان با نام‌های مولی فرهرست، اما شوارد، ایو لیوید نایت، هاوا بانگورا و جوسفین دادا هر کدام در سبک خاص خود، به بررسی مسائل زنانی که در برخی از فقیرترین نقاط دنیا زندگی می‌کنند و به سرویس‌های بهداشتی مناسب دسترسی ندارند، پرداختند. بعضــــی از موضوعات به تأثیر آن روی سلامت و تحصیلات و همچنین مورد خشونت و تجاوز قرار گرفتن مربوط بود.


موریزیو کاتلان- هنرمند ایتالیایی- (متولد 1960) توالت طلایی 18عیار را ساخت که با نام «آمریکا» شناخته می‌شود. نابرابری اقتصادی و ثروت‌اندوزی آمریکا، الهام‌بخش این اثر هنری بوده است. اما توالت طلای 8/4میلیون یورویی همین چند وقت پیش در سپتامبر 2019 از کاخ بلانهایم در انگلستان سرقت شد. دزدیده شدن این توالت طلایی آسیبی جدی به کاخ بلانهایم زد زیرا که توالت به لوله‌های آب کاخ وصل بود و پس از دزدیده شدنش، آب بخش‌های زیادی از قصر را فراگرفت.
 این توالت برای نخستین بار در موزه گوگنهایم نیویورک در معرض دید عموم قرار گرفت و بین سپتامبر 2016تا تابستان 2017بیش از 100هزار نفر از آن استفاده کردند. در سپتامبر 2019 دوباره این توالت برای نمایشگاهی از آثار کاتلان در قصر بلانهایم انگلیس کار گذاشته شد و دیدارکننده‌ها می‌توانستند با وقت قبلی، به‌مدت 3دقیقه از توالت طلایی استفاده کنند. پیام اصلی توالت طلا در نمایشگاه نیز کاربردی بودن آن بود تا مردم بتوانند از نزدیک و به‌صورت کاملا صمیمانه‌ای با این اثر هنری در تعامل باشند. هنوز این توالت و سارقان آن پیدا نشده‌اند.


هر سال به مناسبت روز جهانی توالت (19نوامبر) برنامه‌های متنوعی در سراسر دنیا اجرا می‌شود. یکی از این برنامه‌ها که توجهات زیادی را جلب کرد در سال 2013 در شهر سانفرانسیسکو در آمریکا اتفاق افتاد. هنرمندی به نام دونیس ساندووال یک برنامه خیابانی را اجرا کرد و در آن توالت‌های طراحی و دکور شده را در خیابان نصب کرد تا آگاهی عمومی در مورد عدم‌دسترسی میلیون‌ها انسان به توالت تمیز و شخصی را افزایش دهد. او همچنین از عواید این نمایشگاه خیابانی برای تبدیل اتوبوس‌های قدیمی شهر سانفرانسیسکو به دوش‌های حمام برای افراد بی‌خانمان شهر استفاده کرد.