آهنگ تند مرگ خزر

الهام مصدقی راد _ خبرنگار

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد از 10سال قبل تاکنون تراز آب دریای خزر، روند کاهشی به‌خود گرفته است. این موضوع تا جایی پیش رفته که بخشی از سواحل جنوبی این دریاچه که در ایران واقع شده است با پسروی مواجه شده که نگرانی‌های متعدد محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد. کارشناسان معتقدند کاهش تراز آب دریای خزر در دوره‌های قبل نیز اتفاق افتاده بود و حالا شرایط به وضعیت قبل بازگشته است. اما بررسی مدل‌های پیش‌بینی از وضعیت دریای خزر، امید به بازگشت وضعیت و افزایش دوباره تراز را کمرنگ می‌کند و البته بر نگرانی‌های محیط‌زیستی نیز می‌افزاید.

مرکز ملی مطالعات دریای خزر چندی قبل اعلام کرد براساس آمار ایستگاه‌های ترازسنجی سواحل جنوبی دریای خزر، میانگین تراز سطح آب دریا در بهار 98به منفی27.9متر رسیده که نسبت به ‌مدت مشابه سال قبل  12سانتی‌متر کاهش داشته است. در بخش دیگری از گزارش نوسان تراز آب دریای خزر اعلام شده که براساس پیش‌بینی‌ها، کاهش تراز آب در سال آبی جاری، بیش از سال آبی گذشته است. این در حالی است که بهار سال‌جاری بارش‌های قابل توجه و سیلابی در کشور داشتیم و این روند تا حدودی در فصل پاییز نیز ادامه یافته است.

پروین فرشچی، استاد دانشگاه منابع طبیعی و محیط‌زیست و معاون پیشین دریایی سازمان محیط‌زیست معتقد است: سهم تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها، افزایش تبخیر در این مسئله قابل توجه است اما نمی‌توان نقش تصمیم‌گیری‌های داخلی در این مسئله را نادیده انگاشت. او در گفت‌وگو با همشهری با بیان اینکه دیگر کشورهای حوزه دریای خزر برداشت قابل توجهی از آب این دریاچه ندارند، می‌گوید:‌ نهایت برنامه‌ریزی برای برداشت آب خزر در این کشورها 500هزار مترمکعب در سال است که انتقال بین حوضه‌ای نبوده و تنها برای مصرف شرب در برخی شهرهای ساحلی است. دمای دریای خزر در سال‌های اخیر به‌دلیل گرمایش جهانی افزایش یافته و میزان تبخیر آن نیز با افزایش مواجه شده است. همچنین حرکت لایه‌های زمین زیر دریا، زاویه قرار گرفتن ‌ماه نسبت به زمین، کاهش بارندگی‌ها یا مثلا بهره‌برداری‌های نامتناسب مانند احداث برخی سدها نیز موجب این تغییرات در تراز آب خزر می‌شوند. 

خشک‌شدن خلیج گرگان و تالاب میانکاله یک هشدار جدی 
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در چند‌صد سال گذشته کاهش تراز آب خزر روند تناوبی داشته و بعد از دوره 10 تا 15ساله دوباره به تعادل رسیده است به مدل‌های پیش‌بینی از وضعیت دریای خزر نیز اشاره کرده و می‌گوید:‌ «پیش‌بینی دانشمندان منطقه نشان می‌دهد، روند کاهش تراز آب دریای خزر یک روند کاهشی است و نمی‌توان پیش‌بینی کرد که این کاهش چقدر زمان خواهد برد. عواملی مانند تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی نیز بر این روند تأثیر می‌گذارند.» 
آنچه مدل‌ها اعلام می‌کنند این است که کاهش تراز آب خزر همچنان ادامه خواهد داشت و نمی‌توان امیدوار بود که مانند گذشته بعد از طی دوره‌ای نهایتا 15ساله به وضعیت قبلی خود برگردد. فرشچی معتقد است این موضوع، بسیار نگران‌کننده است. اومی‌افزاید:‌ «در چند سال اخیر با خشک شدن خلیج گرگان و تالاب میانکاله مواجه بوده‌ایم. پسروی 350متر از سواحل در استان گلستان شوخی نیست و نشان می‌دهد تراز آب خزر کاهش یافته و همچنان رو به کاهش است. خشک شدن تالاب‌ها و خلیج‌ها تأثیرات منفی بر اکوسیستم منطقه خواهد گذاشت. خدمات و کارکردهای تالاب را با کاهش مواجه کرده، ماهیگیری را با اختلال روبه‌رو کرده و اقتصاد مردم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. همچنین بخش‌های ساحلی که دچار پسروی شده‌اند به کانون‌های گردوغبار تبدیل خواهند شد. براساس اسناد ارائه شده در سایت بنیاد اقیانوس‌شناسی ایران، آخرین باری که دریای خزر کمترین تراز خود یعنی منفی 30را تجربه کرده، بین سال‌های 1980تا 1984 یعنی 35تا 39سال پیش است. در این سال‌ها نیمی از تالاب میانکاله خشک می‌شود. از نشانه‌های خشکی ایجاد شده در این سال‌ها ایجاد گزستان است.

نقش تصمیم‌گیری‌ها در کاهش تراز آب خزر 
به جز عواملی چون گرمایش جهانی، کاهش بارندگی، حرکت لایه‌های زمین زیر دریا و... برخی تصمیم‌گیری‌ها نیز می‌تواند روند کاهش تراز آب دریای خزر را با سرعت بیشتری مواجه کند. انتقال آب بین‌حوضه‌ای یکی از این عوامل است. پروین فرشچی می‌گوید:‌ «درحالی‌که دریای خزر پسروی کرده و خود دولت پیش‌بینی هزینه‌های قابل توجهی برای خلیج گرگان و تالاب میانکاله داشته که به حالت اولیه برگردد و بودجه‌های استانی به این موضوع اختصاص می‌دهد، از دیگر سو خودش کاری می‌کند که بر این خشک شدن افزوده شود که این سیاست‌های ضد‌و نقیض، عجیب است.» 

   مطالعات چندین ساله نشان داده تراز  آب دریای خزر بعد از چند سال کاهش، ‌دوباره به حالت اولیه بازمی‌گردد، اما بررسی مدل‌های پیش‌بینی هم‌اکنون نشان می‌دهد، تراز کاهش یافته همچنان با همین روند ادامه خواهد داشت
   گرمایش جهانی، کاهش بارندگی، حرکت لایه‌های زمین زیر دریا و ‌افزایش تبخیر ازجمله عوامل طبیعی کاهش تراز آب خزر است که عملکرد و تصمیم‌گیری‌های اشتباه انسانی نیز بر آن تأثیر خواهد گذاشت
   در چند سال اخیر ساحل دریای خزر در استان گلستان 350متر پسروی داشته که این زنگ خطری برای تبدیل شدن این نقاط به کانون گردوغبار است 
   معاون سابق محیط‌زیست دریایی سازمان محیط‌زیست: دولت برای جلوگیری از خشک شدن تالاب میانکاله و خلیج گرگان بودجه درنظر می‌گیرد اما خودش با تصمیم‌گیری‌های اشتباه، بر این خشکی می‌افزاید