همسویی تهران و مسکو به معنی روابط استراتژیک نیست

شعیب بهمن_کارشناس مسائل روسیه

روابط ایران و روسیه دارای ابعاد مختلف و به‌تبع آن دیدگاه‌های متنوعی است. یک دیدگاه این است که این دو کشور به‌دلیل روابط منفی تاریخی، نمی‌توانند به روابط راهبردی دست پیدا کنند و در مقابل این نگاه، برخی معتقدند که بسیاری از کشورها به‌رغم گذشته تیره و تار، امروز در کنار هم به‌عنوان متحد رفتار می‌کنند.
برای تحلیل رابطه این دو کشور باید گفت که منافع و تهدیدهای مشترک، دو عاملی هستند که به‌صورت کلی موجب نزدیکی روابط کشورها به یکدیگر می‌شوند. برخی مواقع وجود منافع مشترک میان کشورها موجب نزدیکی می‌شود. این منافع مشترک می‌تواند در مباحث مختلفی همچون همکاری در حوزه مسائل سیاسی، ‌امنیتی، ‌نظامی و... دارای سود دوجانبه باشد.
از سوی دیگر وجود تهدید مشترک نیز می‌تواند در قامت عامل قرابت کشورها ظاهر شود. منظور از تهدید مشترک عامل یا عواملی است که می‌توانند امنیت ملی یا منافع کشورها را در حوزه‌های مختلف به خطر بیندازند. این عامل می‌تواند در برگیرنده مسائل داخلی کشورها یا مشکلات بین‌المللی و حتی منطقه‌ای باشد.
در روابط ایران و روسیه اگرچه منافع مشترک همواره وجود داشته است- البته در تعریف منافع مشترک نیز ایران و روسیه دچار مشکلاتی بودند- اما آنچه در سال‌های اخیر موجب نزدیکی دوطرف به یکدیگر شد، عامل تهدید مشترک بوده است. ایران و روسیه همواره دارای سطحی از روابط اقتصادی بودند و در مسائل منطقه‌ای مواضع مشترک و همسویی را دنبال می‌کردند؛ به‌عنوان مثال هردو کشور از گسترش ناتو یا حضور آمریکا و دخالت غرب در کشورهای پیرامونی خود ناراضی بودند اما نکته مهم این است که این همسویی رویکردها، هیچ‌گاه منجر به شکل‌گیری همکاری منسجم و منظم در یک یا چند پرونده خاص نشد.
بنابراین با وجود منافع مشترک میان ایران و روسیه آن اتفاقی که عامل تکمیل‌کننده همکاری میان این دو کشور بود، در تهدیدهای مشترک خلاصه شد. در سال‌های اخیر، تهدید مشترکی در سوریه برای دوطرف شکل گرفت. مسائل ژئوپلیتیکی سوریه و نگرانی از موفقیت پروژه غرب در سوریه- در این صورت سوریه به یک کشور طرفدار سیاست‌های غرب تبدیل می‌شد- در کنار مسئله گسترش تروریست و هراس حمله تروریست به روسیه و ایران، تهدیدهای مشترکی بودند که نقش مهمی را در شکل‌گیری روابط جدید ایران و روسیه ایفا کردند.
از یک سو تغییر وضعیت نظام سیاسی حاکم بر سوریه و حکومت نخبگان فردگرا در این کشور -که می‌توانست از نظر استراتژیک برای ایران و روسیه زمینه‌ساز تهدیدهای مهمی شود- و از سوی دیگر افزایش نفوذ گروه‌های تروریستی در ایران و مناطق مسلمان‌نشین روسیه، دو موضوعی بودند که در قامت تهدید مشترک، موجب نزدیکی تهران و مسکو شد.
به‌طور کلی باید گفت که عوامل مختلفی در ساخت روابط کنونی ایران و روسیه مؤثر بودند و موجب شدند که ایران و روسیه در یک پرونده خاص مانند سوریه همگامی خود را در شکست‌دادن گروه‌های تروریستی، ناکام‌گذاشتن حامیان خارجی تروریست‌ها و عقیم‌گذاشتن پروژه‌ غربی‌ها برای سوریه به نمایش بگذارند.
هم‌اکنون روابط ایران و روسیه برخلاف آنچه به‌طور عمومی تصور می‌شود، به هیچ‌وجه راهبردی و استراتژیک نیست، در بهترین حالت روابط دو‌کشور را می‌توان تحت عنوان همکاری و همسویی تهران و مسکو در یک پرونده مشخص منطقه‌ای به نام سوریه تعریف کنیم.
برای آنکه روابط ایران و روسیه به سطح استراتژیک ارتقا پیدا کند، باید این روابط در همه جنبه‌ها توسعه یابد و مهم‌ترین بخش از این توسعه در حوزه مناسبات و همکاری‌های اقتصادی خلاصه می‌شود.‌ متأسفانه در سال‌های گذشته شاهد این واقعیت هستیم که مناسبات اقتصادی ایران و روسیه همواره زیر 2میلیارد دلار بوده است که به هیچ وجه با همسویی‌های دو کشور درخصوص مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی همخوانی ندارد.
در نتیجه آینده روابط ایران و روسیه بیش از آنکه بخواهد در مواضع سیاسی همسان یا مسائل منطقه‌ای تعریف شود، باید حوزه اقتصادی را در درازمدت نشانه بگیرد و اگر دو کشور نتوانند در حوزه اقتصادی روابط خود را گسترش دهند، بدون شک همکاری‌هایشان در سطح منطقه و بین‌المللی تحت‌تأثیر فقدان رابطه اقتصادی محکم و مستحکم قرار خواهد گرفت. راهکار تبدیل روابط ایران و روسیه به یک رابطه مستحکم این است که در وهله اول مناسبات اقتصادی دو کشور را به یکدیگر پیوند بزنیم و این روابط را گسترش دهیم، اگر این اتفاق رخ ندهد، بدون شک نمی‌توانیم شاهد تداوم طولانی‌مدت همکاری‌های منطقه‌ای دوکشور باشیم.