گرمخانه زنان را از بزه دور می‌کند
الهام فخاری _ رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران
یکی از وظایف شهرداری‌ها که در قانون به روشنی آمده، برپایی و اداره نوانخانه(گرمخانه یا مددسرا) است. گرمخانه‌ها سرپناه امن، خدمات مددکاری و خوراک گرم برای افراد بی‌‌سرپناه، درراه‌‌مانده و دچار مشکل فراهم می‌کنند و به‌ویژه در فصل‌هایی از سال که شرایط جوی ناپایدارتر است، ضرورت چشمگیرتری دارند. در کشورهایی با نظام اقتصادی سرمایه‌داری که نظام‌‌های تامین اجتماعی قوی تعریف نشده یا در مواردی که چالش‌های اقتصادی بزرگ موجی از سقوط اجتماعی طبقه متوسط و نابرخوردار را رقم می‌زنند، بی‌خانمانی پدیده مشخص‌تری است. ابرشهرها از ساختارهای اجتماعی محلی و بومی فاصله دارند و نظام خویشاوندی و همسایگی سنتی برای پشتیبانی آسیب‌دیدگان وجود ندارد. از این‌رو تدبیر و تدارک خدمات نهادهای عمومی ازجمله شهرداری‌ها برای پوشش اجتماعی افراد آسیب‌دیده اهمیت دوچندان می‌یابد.
خوشبختانه تهران ازجمله پایتخت‌هایی است که فرهنگ همیاری و بافت محله‌ای در بخش‌هایی از آن پویا و زنده جریان دارد. خیریه‌ها ازجمله نهادهای مدنی دیرین و اثرگذار هستند و مردم نسبت به شرایط افراد آسیب‌دیده حساس هستند. با این همه جمعیت نزدیک به 10میلیونی تهران، چالش‌های اقتصادی چندعاملی، بالابودن نرخ مسکن، روند مهاجرت و کمبود مسکن اجتماعی موجب شده حاشیه‌نشینی در تهران هم یکی از مسئله‌های اصلی تلقی شود. برخی عامل‌ها ازجمله ازدست‌دادن کار، نداشتن مالکیت یا فرصت اجاره بلندمدت مسکن، در برخی موارد فقدان خانواده و خویشاوندی پشتیبان و گاهی اوقات اختلالات روانشناختی برخی افراد را در کوچه و خیابان سرگردان می‌کند. از سویی، آمار جهانی و منطقه‌ای نشان می‌دهد زنان در مقایسه با مردان کمتر به مالکیت زمین و مسکن در ابرشهرها دسترسی دارند، در شغل‌های ناپایدارتر و با نرخ دستمزد پایین‌تر فعالیت می‌کنند، از سامانه‌های بیمه یا پس‌انداز مؤثر‌تر بهره‌مند نیستند و در کلانشهرها اگر بی‌خانمان یا دچار مشکل شوند، بیشتر در معرض آسیب‌های بزهکاران قرار می‌‌گیرند.
یکی از برجسته‌ترین مسئله‌های اجتماعی که با مسئولیت قانونی و پایه‌ای شهرداری ارتباط دارد، برپایی و اداره گرمخانه‌ها و فراهم‌سازی زنجیره یاری‌رسانی بسامان و سنجش‌پذیر و عادلانه برای همکاری مردم و نهادها در بازتوانی روانی اجتماعی و مهارتی افراد دچار یا درگیر آسیب‌های شهری است. گرمخانه‌ها و به‌ویژه خدمات گرمخانه‌ای برای زنان در ابرکلانشهر تهران، به‌مثابه پایتخت بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشور منطقه و البته یکی از برجسته‌ترین پایتخت‌های اسلامی اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. زنان تنها و زنان سرپرست خانوار در کلانشهرها اگر درگیر بیماری و یا چالش چندگانه شوند، بیشتر با خطر بی‌خانمانی روبه‌رو هستند. در دهه اخیر تعریف بیمه‌هایی مانند زنان خانه‌دار از سوی شرکت‌های خصوصی بیمه‌ای کار ارزنده‌ای بوده ولی هنوز برای پشتیبانی حقوقی کار و سکونت زنان در شهرهای بزرگ سازوکار پایداری نداریم. برخلاف تصور عموم، بسیاری از بی‌خانمان‌ها دچار اعتیاد نیستند و با دسترسی به گرمخانه‌های استاندارد می‌توان آنان را در فرایند بازتوانی اجتماعی پشتیبانی کرد.
خدمات گرمخانه‌ای به‌ویژه برای زنان نقش پیشگیری‌کننده از گرفتارشدن در بزه و بدرفتاری جنسی و سوءمصرف دارو و مواد دارد. برپایه ضرورت‌های اجتماعی و فرهنگی ایرانی-اسلامی گرمخانه‌های ویژه زنان در 2سال گذشته یکی از اولویت‌های کاری کمیته اجتماعی شورای شهر تهران بوده است. برپایه ارزیابی انجام‌شده در سال1396 تنها یک مددسرا با خدمات نارسا و در فضای محوطه‌های کارخانه‌ها و دور از دسترس وجود داشت.
سال1397 با برنامه‌ریزی و پیگیری‌ها، با تجهیز و مناسب‌سازی تاسیسات موجود گرمخانه ویژه زنان در محدوده پارک هرندی آغاز به‌کار کرد که پناه و یاری ارزشمندی برای زنان در شرایط پرخطر فراهم ساخت.
سازمان‌های مردم‌نهاد دارای پروانه و پیشینه مرتبط اداره این مرکز را بردوش داشتند و برخی فعالان اقتصادی بازار بزرگ تهران در پشتیبانی مالی مرکز همراه شدند. بیشتر مراجعان این مرکز به‌صورت خودمعرف مراجعه کردند و از خدمات مددکاری اجتماعی و بهداشتی برخوردار بودند. ضرورت پرداختن به گرمخانه‌ها در احکام برنامه سوم توسعه شهر تهران هم مورد توجه ویژه قرار گرفت و شهرداری موظف به برپایی دو گونه گرمخانه‌های فرامنطقه‌ای و محلی با تأکید بر مرکزهای ویژه زنان شده است. بازدیدهای نظارتی غیررسمی شبانه از گرمخانه‌ها که از شهریورماه آغاز شده، نشان می‌دهد به‌ویژه درمورد زنان، گرمخانه می‌تواند نقش انکوباتور بازتوانی اجتماعی داشته‌باشد و به استحمام، شب‌خوابی و 2 وعده خوراک گرم بسنده نشود. برای این کار لازم است به‌ویژه در فصل سرما مرکزهای گرمخانه‌ای خدمات 24ساعته ارائه کنند. کارکرد 24ساعته مرکز کمک می‌کند برخی کاستی‌ها ازجمله پرسه‌زنی در کوچه‌ها و خیابان‌های همجوار کاهش یابد و از سویی زنان و مردان سرپناه‌جو بتوانند از قلاب گروه‌های بزهکار در امان بمانند.
در همینه زمینه :
