کابوس انرژی ارزان برای ساختمان سبز

زهرا رفیعی  _ خبر‌نگار

شدت مصرف انرژی در ایران بسیار بالاست و دلیل عمده آن ارزان‌بودن انرژی و عدم‌ محدودیت در مصرف است. در واقع براساس قوانین فعلی اگر کسی پولش را داشته باشد می‌تواند هر چقدر خواست انرژی استفاده کند و درصورت مصرف بیشتر از معمول، به‌صورت پلکانی مبلغی بیشتر باید بپردازد. تجربه نشان داده است که اهرم مالی برای آن دسته از استفاده‌کنندگان انرژی که شرایط مالی مطلوبی دارند تأثیر چندانی در کاهش مصرف ندارد به‌عبارت بهتر، راهکارهای اقتصادی در«شکل و نحوه مصرف» که مسئله بنیادی‌تری است تأثیر چندانی نداشته است.

برای مدیریت مصرف اصولا 3عامل «نوع طراحی ساختمان، کارایی تجهیزات به‌کار رفته در آن و تغییر ویژگی‌های فرهنگی» مؤثر است. ایرانی‌ها 4برابر متوسط جهانی گاز مصرف می‌کنند، قواعدی مانند مبحث 19مقررات ملی ساختمان تا حدودی شرایط را بهتر کرده است اما ویژگی‌های فرهنگی مانع از رسیدن حداکثری به اهداف پروژه‌های بهینه‌سازی انرژی برای حفظ محیط‌زیست در ساختمان شده است.
همه ما کسانی را در اطراف خود داریم که با بخاری روشن برای تهویه هوا، پنجره‌های اتاق را باز می‌کنند. استاندارد نبودن ساختمان‌ها ازنظر پوسته و عایق‌بندی نامناسب و همچنین عدم ‌به‌کارگیری سیستم‌های هوشمند به‌صورت فراگیر در ساختمان‌ها ازجمله دلایل بالا رفتن آمارهای مصرف انرژی در کشور شده است.

مشخصات ساختمان سبز
اخیرا خانه‌ای، تماما سفیدرنگ با بالاترین استانداردهای بهینه‌سازی مصرف انرژی برای حفظ محیط‌زیست در استان تهران ساخته شده است. این ساختمان متمایز از ساختمان‌های اطراف است که یا آجر 3‌سانتی و بهمنی دارند یا سنگ‌های نمای رومی و گران‌قیمت.
پوشش این ساختمان سفید به مانند خانه‌های سنتورینی یونان است و با پنجره‌هایی بزرگ و دوجداره نشان از طراحی متفاوت دارد. در این ساختمان اداری کمتر از نور مصنوعی استفاده می‌شود و چراغ‌های LED در ساعات انتهایی روز کاربرد دارند. چیزی که این ساختمان را همچنان متمایز می‌کند استفاده از پنل‌های برق خورشیدی جهت تولید انرژی مورد نیاز برای گرمایش و سرمایش، نور در ساختمان، برق کامپیوتر‌ها و همچنین استفاده از دیگ چگالشی برای بازدهی بالاتر در موتورخانه آن است. برخلاف دیگ‌های معمول که با بازدهی حدود 60درصد، بخش قابل توجهی از گرمای ناشی از احتراق را هدر می‌دهند، در دیگ‌های چگالشی، به واسطه بازیافت حرارت خروجی از دودکش و جذب گرمای نهان ناشی از تقطیر بخار آب ناشی از فرایند احتراق، بازدهی را می‌توان به حدود 95درصد رساند.

استفاده از شیرهای روشویی سنسور‌دار که باعث کاهش مصرف 30درصدی آب می‌شود و همچنین بازیافت آب روشویی‌ها که به فاضلاب خاکستری معروف است باعث کاهش 40درصدی از کل مصرف آب ساختمان می‌شود. استفاده مجدد فاضلاب خاکستری در فلاش‌تانک‌ها و آبیاری  فضای سبز از مهم‌ترین کاربرد‌های این انرژی است. در ساختمان سبز برای اینکه بیشترین استفاده از نور خورشید صورت بگیرد اتاق‌های اداری در جبهه شمالی ساختمان و در واقع دور از گرمای خورشید قرار گرفته است. با عایق‌کاری مناسب و البته ارزان، تقاضا برای گرمایش به حداقل می‌رسد. عایق نهایی و تکمیلی ساختمان از جنس پلی‌استایرن به ضخامت 40میلی‌متر است و باعث می‌شود میزان دمای ساختمان در روزهای گرم و سرد سال، تلرانس (شدت و تیزی) نداشته باشد.
از مهم‌ترین بخش‌های ساختمان که منجر به کاهش مصرف انرژی شده، استفاده از سیستم خنک‌کننده یکپارچه (VRF) برای تولید گرما و سرماست. در این سیستم، چندین واحد داخلی به یک واحد خارجی (کندانسور و کمپرسور) متصل می‌شود. نیاز به تنفس هوای تازه عاملی است که در ادارات منجر به باز و بسته کردن درها و پنجره‌ها می‌شود. اتلاف انرژی‌ از این طریق در ساختمان اداراتی که برای بهبود انرژی چاره‌ای ندیده‌اند، بسیار شایع است. به‌عبارت بهتر، بخش عمده‌ای از انرژی مصرفی در سیستم‌های تهویه مطبوع صرف تأمین هوای تازه بدون گردوغبار برای فضاهای ساختمان می‌شود. تأمین هوای تازه، به معنی خروج هوای تهویه شده از فضا و جایگزینی آن با هوای تازه‌ای است که شرایط دمای متفاوتی نسبت به هوای داخل دارد. در ساختمان سبز «سیستم بازیافت حرارتی» به‌کاربرده شده است که سالانه منجر به صرفه‌جویی 18٬500کیلووات ساعت در مصرف انرژی می‌شود.
اعمال هرگونه تغییر برای بهبود وضعیت مصرف انرژی در ساختمان، در نهایت به بهبود و کاهش وضعیت تولید کربن در محیط‌زیست منجر می‌شود. ساختمان سبز تهران، در سال 6.3تن کربن تولید می‌کند که در مقایسه با مدل مبنا که «مبحث19 مقررات ملی ساختمان» در آن رعایت شده است، 28.3تن کمتر است.

بهانه‌های بسازبفروش‌ها
بسازوبفروش‌ها استاندارد‌های مندرج در مبحث19 مقررات ملی ساختمان را به‌ندرت و سختی رعایت می‌کنند، بهانه آنها هم گرانی تجهیزات ضروری برای این قانون است؛ اما به گفته علیرضا اینانلو، مدیر طراحی و ساخت ساختمان سبز سنگ نماهایی که بساز بفروش‌ها انتخاب می‌کنند به‌مراتب گران‌تر از عایق‌های پوسته‌ای است که مانع از هدررفت انرژی می‌شود. ساختمان سبز اگرچه 20 تا 30درصد گران‌تر است، ولی در درازمدت سود خود را در مصرف کمتر انرژی و کاهش آسیب به محیط‌زیست نشان می‌دهد. شما می‌دانید که در شهر ساختمان‌هایی ساخته می‌شود که هزینه یک سرویس بهداشتی‌شان به اندازه هزینه یک پنل خورشیدی است. مسائل فرهنگی، عامل مهمی در روی آوردن مردم به ساختمان‌های هوشمند و سبز است. پنجره‌های دوجداره در ساختمان‌های جدید بیشتر استفاده می‌شود اما برای عایق‌کاری پوسته بیرونی ساختمان همچنان از مصالح سنتی استفاده می‌شود. قانع کردن بساز‌بفروش‌ها برای استفاده از عایق‌های پوسته که منجر به کاهش 20درصدی ورود هوای آلوده به خانه می‌شود از راه فرهنگی و قانونی امکان پذیر است و گرنه مصالح آنها چندان ارزان نیستند.» 

از نظر بساز بفروش‌ها، شاخص‌هایی مانند سلامت ساکنان ساختمان بر اثر عایق بودن محل سکونت‌شان نه سنجیده و نه جدی گرفته می‌شود. مقرون به صرفه بودن از نظر آنها به کلی متفاوت است. علیرضا اینانلو در ادامه درباره موانع عمل به مقررات ملی ساختمان گفت: همانطور که در زلزله کرمانشاه دیدیم، «آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله استاندارد2800» رعایت نشد و نمای بسیاری از ساختمان‌های نوساز فروریخت. همانطور که به جان افراد ساکن در این خانه‌ها اهمیت داده نشده است، به اعمال مبحث 19 مقررات ملی ساختمان هم که ناظر بر میزان مصرف انرژی است اهمیت نمی‌دهند. تا زمانی قیمت ملک با میزان مصرف انرژی متصل نباشد و درآمد ناشی از ساختمان‌سازی بین مهندس و مالک به درستی تقسیم نشود، اوضاع همین خواهد بود. اگرچه شرایط در حال تغییر است، اما قیمت حامل‌های انرژی واقعی نیست، در نتیجه استفاده از سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی هوشمند برای افراد چندان تغییر مالی ایجاد نمی‌کند.»

کمک مالی به ساختمان‌های سبز

مد شدن ساختمان سبز در کشور‌های پیشرفته که حامل‌های انرژی در آنجا بسیار گران است عاملی برای فراگیر شدن آن است. به گفته مرضیه کوهستانی، کارشناس آموزش پروژه بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست، در این کشورها استفاده از پنل‌های خورشیدی ضمن اینکه باعث افزایش ارزش مالی خانه‌ها می‌شود، و ارج حافظان محیط‌زیست را نیز به‌همراه می‌آورد. او درباره کمک‌های مالی برای بهبود ساختمان‌ها در زمینه مصرف انرژی گفت: پروژه بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست ساختمان به ساختمان‌های موجود (مدیران یا مالکان) که پروژه بهینه‌سازی را پیاده‌سازی می‌کنند (از آبگرمکن خورشیدی گرفته تا عایق‌سازی و...) تا سقف ٥٠درصد کمک هزینه می‌دهد. تنها شرط این است که راهکاری که پیاده می‌کنند، مستقیما مصرف انرژی را کاهش دهد.