کمبود تقاضا مانع رشد اقتصادی نیست

محمد قلی یوسفی_اقتصاددان

در اقتصادهای نفت‌خیز مانند اقتصاد ایران، رشد اقتصادی بیشتر وابسته به تزریق پول است. بنابراین چنانچه تقاضای مصرفی کم شود و با رکود تقاضا مواجه باشیم می‌توانیم شاهد رشد نقدینگی باشیم. مانند وضعیت اکنون جامعه که به‌رغم اینکه بخش وسیعی از جامعه زیر خط فقر قرار گرفته‌اند و قدرت خرید به‌شدت کاهش یافته اما همچنان شاهد افزایش نقدینگی هستیم. در واقع نقدینگی‌ای که سالانه 30درصد افزایش پیدا می‌کند در بخش دولتی یا بخش‌های غیرمولد جابه‌جا می‌شود. بنابراین با مصرف این منابع در بخش‌های غیرمولد یا در سرمایه‌گذاری‌های غلط (یکی از مسائلی که وجود دارد اینکه  ممکن است سرمایه‌گذاری صورت بگیرد ولی غلط باشد) اقتصاد کشوری مانند ایران می‌تواند رشد کند درحالی‌که تقاضای مصرف‌کننده‌ها در حال افول باشد و بخش وسیعی از مردم به فقر مطلق هدایت شوند؛ کشوری که درآمد نفت دارد و دولت می‌تواند حتی پول بدون پشتوانه چاپ کند. البته این موضوع برای کوتاه‌مدت خواهد بود اما قطعا در بلندمدت این مسئله مانع می‌شود و تقاضای داخلی برای اقتصاد، بحران ایجاد می‌کند.
به‌طور کلی نمی‌توان گفت کمبود تقاضا مانع رشد اقتصادی می‌شود؛ شاید کمبود تقاضای داخلی مانع رشد صنعت یا کشاورزی شود اما مانع رشد تولید ناخالص داخلی نمی‌شود؛ چون ممکن است تولیدکننده کالایش را به خارج از کشور صادر کند که در مقاطعی شاهد این قضیه بوده‌ایم. حتی اخیرا هم که نرخ ارز افزایش پیدا کرده بود میوه در داخل کشور چنان گران شده بود که مصرف‌کنندگان قادر به خرید نبودند اما این محصولات به خارج صادر می‌شد. بنابراین بخشی از رشد اقتصادی می‌تواند ناشی از صدور محصولات به خارج از کشور باشد. البته این موضوع پیامدهای زیادی خواهد داشت. اگر در اقتصادی، رشد، اتکا به داخل نداشته باشد در آن‌صورت پایدار نخواهد بود و همواره با نوسان همراه است. چنین رشدی به‌صورت مداوم باید در رقابت با اقتصاد جهانی باشد و از این‌رو با مشکلات متعددی مواجه می‌شود. در داخل نیز فشارهای اقتصادی در مردم نارضایتی ایجاد می‌کند و متقابلا به اقتصاد کشور فشار وارد می‌آورد و بحران‌ساز می‌شود. بنابراین رشد اقتصادی نشان‌دهنده بهبود تولید، اشتغال و رفاه نیست؛ حتی نمی‌توان این نتیجه را گرفت  که موجب افزایش کارایی و بهره‌وری شده و صنعت و تکنولوژی پیشرفت کرده؛ چرا که یک اقتصاد ممکن است با مشکلات متعددی مواجه باشد ولی رشد هم داشته باشد. بنابراین ضرورتا رشد اقتصادی نشان‌دهنده بهبود اوضاع نیست و فقط حجم فعالیت‌ها را نشان می‌دهد؛ یعنی اگر یک دولتی حجم فعالیت‌هایش را بیشتر و پول بیشتری تزریق کند اقتصاد رشد می‌کند و این عامل به‌معنای آزادی انتخاب مردم و مشارکت بخش‌خصوصی در فعالیت‌های اقتصادی نیست. اما توجه به بازار داخل موقعیت مناسبی را برای تولید‌کننده فراهم می‌کند و به تولید و اشتغال ثبات می‌دهد؛ بنابراین از این نظر توجه به درون برای اقتصاد مهم است. مسئولان باید کاری کنند که شکاف فقیر و غنی غیرقابل تحمل نشود.