آینده تولید به روایت اقتصادگردانان

مائده امینی _خبرنگار

پرونده رشد اقتصادی در سال 97، با اعداد منفی بسته شد و در این میان سهم صنعت از همه بخش‌ها منفی‌تر اعلام شده بود. نرخ رشد اقتصادی ایران در سال۹۷ در گروه صنعت منفی 6/9 درصد، در رده محصولات ناخالص داخلی (به قیمت بازار) منفی ۴/۹درصد و محصول ناخالص داخلی بدون نفت (به قیمت بازار) منفی 4/2درصد بوده است. اما در سال98 به‌نظر می‌رسد اوضاع این اعداد به صفر نرسیده بهتر خواهد شد. بیشتر کارشناسان اقتصادی بر این باورند اگر شرایط کنونی سیاسی و اقتصادی تداوم پیدا کند، نرخ رشد اقتصادی به صفر خواهد رسید و حتی مثبت خواهد شد. اما در سال98، برای هر کدام از بخش‌های مهم اقتصاد کشور چه چشم‌اندازی می‌توان متصور بود؟ تقریبا تمام فعالان خصوصی در این بخش‌ها بر این باورند که سال98، سال بهتری برای اقتصاد کشور خواهد بود و وضعیت تولید در هر کدام از این حوزه‌ها، بهبود نسبی پیدا خواهد کرد.

صنعت
 ممکن است رشد منفی سال گذشته، امسال تعدیل شود 

شرایط اقتصاد و صنعت کشور در سال97 شرایط ویژه‌ای بود، چراکه روز 18 اردیبهشت‌ماه این سال، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، فرمان خروج این کشور از برجام را امضا کرد که متعاقبا افزایش شدید نرخ ارز و شوک ارزی جدیدی در این سال اتفاق افتاد و در تاریخ 13 آبان 1397 نیز بار دیگر تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان، به‌خصوص تحریم‌های نفتی و بانکی آغاز شد. نیما بصیری تهرانی، نایب‌رئیس اول کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران، در این‌باره به همشهری می‌گوید: مجموعه این اتفاقات باعث شد عملا بخش تولید و صنعت کشور وارد فاز بلاتکلیفی و بی‌ثباتی شدید شود و بنگاه‌های تولیدی- صنعتی نیز در شوک مسائل پیش‌آمده قرار گیرند که نتیجتا شاهد رشد منفی 9/6درصدی بخش صنعت در سال97 بودیم.
او می‌افزاید: طبیعتا برای سال98 که تقریبا 7‌ماه از آن نیز سپری شده، نمی‌توان انتظار معجزه داشت و از آنجا که تحریم‌های اساسی و تأثیرگذار ازجمله تحریم مبادلات مالی و بانکی همچنان به قوت خود باقی هستند و تحول چشمگیری هم در محیط کسب‌وکار و قوانین و مقررات مرتبط با آن صورت نگرفته است، لذا در بهترین حالت، واحدهای صنعتی شاید بتوانند وضعیت موجود خود را حفظ کنند. البته نکته مثبت سال98 ثبات نسبی نرخ ارز و نزدیک شدن آن به رقم بهینه است که همین عامل زمینه مساعدتری را برای فعالان صنعتی به منظور تامین مواداولیه و ملزومات تولید با قیمت مناسب و نیز توجه به مقوله صادرات فراهم آورده است و بر همین اساس، می‌توان انتظار داشت که بخشی از رشد منفی صنعت در سال97 تعدیل شود. هرچند همانطور که ذکر شد سنگینی شوک واردشده به بخش صنعت در سال گذشته به حدی بوده که جبران کامل آن در آینده نزدیک میسر نیست و لذا در سال 98 نرخ رشدی بین منفی 4 تا منفی 5درصد را برای بخش صنعت کشور می‌توان پیش‌بینی کرد. اما سرمایه در گردش بخش صنعت چقدر بوده و به چقدر خواهد رسید؟ این فعال حوزه صنایع توضیح می‌دهد: براساس اظهارات معاون طرح و برنامه وزارت صنعت، معدن و تجارت، در سال97 نسبت کل سرمایه در گردش اعطایی (۱۶۴هزار میلیارد تومان) به سرمایه در گردش مورد نیاز بخش صنعت (۲۸۹هزار میلیارد تومان)، معادل ۵۷درصد بوده که نشان می‌دهد تنها ۵۷درصد سرمایه در گردش مورد نیاز بخش صنعت توسط شبکه بانکی در این سال تامین شده است. طبیعتا تامین‌نشدن سرمایه در گردش مورد نیاز بخش صنعت توسط شبکه بانکی، باعث می‌شود بنگاه‌های کوچک و متوسط که از روابط لازم برای دریافت تسهیلات از سیستم بانکی برخوردار نیستند، برای تامین منابع مالی به بازار غیررسمی با هزینه تمام‌شده بالا رجوع کنند که این مسئله به افزایش هزینه‌های تولید و کاهش قدرت رقابت‌پذیری بنگاه‌های تولیدی و صنعتی می‌انجامد. بصیری تهرانی می‌گوید: برای سال98 از آنجا که تغییر چندانی در سیستم بانکی کشور و رویکرد نظام بانکی به بخش تولید و صنعت صورت نگرفته است و از طرف دیگر به‌دلیل ناتوانی بسیاری از بنگاه‌ها در بازپرداخت تسهیلات دریافتی، محدودیت‌های نظام بانکی در اعطای سرمایه در گردش به واحدهای صنعتی بیشتر شده، لذا احتمالا میزان سرمایه در گردش بخش صنعت که از مجاری رسمی قابل پرداخت است، نسبت به سال97 کاهش خواهد یافت یا در بهترین حالت، رقمی در حد سال 97خواهد بود.  نایب‌رئیس اول کمیسیون صنایع اتاق توضیح می‌دهد: با توجه به محدود شدن شرایط برای واردات برخی از مواداولیه و کالاهای واسطه‌ای تولید و نیز افزایش مزیت و توجیه اقتصادی صادرات، لذا آن‌دسته از صنایع که می‌توانند تامین‌کننده مواداولیه واحدهای صنعتی پایین‌دستی باشند یا بازارهای صادراتی مناسبی دارند، با بیشترین رشد مواجه خواهند شد. 
در این زمینه می‌توان به صنایعی همچون مواد شیمیایی و تعاونی، پتروشیمی و نساجی مخصوصا در سیستم مصنوعی، پوشاک، کاغذ، مقوا، کارتن و لوازم خانگی اشاره کرد که درصورت فراهم آمدن بسترها و شرایط تولید، می‌توانند از رونق قابل‌توجهی برخوردار شوند. به‌عنوان نمونه، براساس آمار وزارت صنعت، میزان تولید انواع نخ پلی‌استر در 5 ماه نخست سال 98 نسبت به‌مدت مشابه سال قبل، رشد 25درصدی داشته است. در مقابل، صنایعی مانند خودروسازی و ساخت وسایل نقلیه سبک و سنگین، صنایع الکترونیک و مانند اینها که در فرایند تولید آنها وابستگی زیادی به واردات مواداولیه، قطعات و تجهیزات وجود دارد، با کمترین رشد و حتی رشد منفی مواجه خواهند شد.

کشاورزی
نرخ رشد در بخش کشاورزی بیشتر از 2درصد خواهد بود 

در چند سال گذشته شرایط حمایتی از حوزه کشاورزی مناسب بوده و همین موجب شده  است که رشد بخش کشاورزی در سال97، منفی 1/5درصد ثبت شود تا نسبت به صنعت، عدد قابل‌قبول‌تری ارائه کرده باشد.
کاوه زرگران، دبیرکل کانون انجمن‌های صنایع غذایی ایران، به همشهری می‌گوید: وضعیت برداشت‌ها و تولیدات زراعی ما در سال گذشته، نسبتا خوب بوده است. او بر این باور است که نرخ رشد در بخش کشاورزی در سال98 بیش از 2درصد خواهد بود؛ چرا که سال گذشته به‌خاطر شرایط آب‌وهوایی در بخشی از حوزه‌های کشاورزی، کاهش تولید داشتیم، اما برای سال 98، وضعیت جوی بهتری برای کشور پیش‌بینی شده است. بخش زراعی شرایط مطلوب و مناسبی دارد و افزایش خرید تضمینی‌ها، موجب رشد در بخش کشاورزی خواهد شد. زرگران می‌گوید: قیمت مواداولیه و نهاده‌های تولید در سال 98 افزایش قیمت را تجربه خواهد کرد اما اینکه افزایش قیمت چقدر می‌تواند روی سرنوشت تولید و راندمان آن اثر بگذارد موضوعی است که کاملا وابسته به سیاست‌های دولت است. زرگران درباره اوضاع تولید در بخش کشاورزی در سال98 توضیح می‌دهد: شرایط حمایتی از بخش زراعت و باغداری مناسب بوده است. همچنین شرایط قیمت تضمینی هرچند می‌توانست بهتر از این باشد اما به هر حال ناامید‌کننده نبود. به گفته او وضعیت برداشت‌ها و رشد تولیدات زراعی ما نشان‌دهنده این است که اوضاع اقتصادی فعالان این حوزه چندان بد نیست. زرگران پیش‌بینی می‌کند: اگر قیمت‌های تضمینی در سال آینده بهتر از امسال، وضع و تدوین شود تولید محصولات زراعی در سال آینده می‌تواند بهتر از امسال باشد. رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران همچنین می‌گوید: البته فراموش نکنید مولفه‌های مختلفی در این میان دخیل‌ هستند، به‌خصوص در حوزه زراعی اغلب محصولات ما نیاز به آبیاری و اقلیم مناسب دارند لذا شرایط جوی و آب‌وهوایی می‌تواند تا حد زیادی سرنوشت تولید در این حوزه را مشخص کند. در حوزه باغداری هم در بر همین پاشنه می‌چرخد. میزان بارش باران و سرمازدگی احتمالی می‌تواند اثر مستقیم بر رشد تولید در این حوزه داشته باشد.  این فعال حوزه غذا و کشاورزی می‌گوید: در چند سال گذشته نمودار تولید در هر دو بخش زراعی و باغی، همواره مثبت بوده و هر سال رشد را تجربه کرده است، سال 98 هم احتمالا از این قاعده مستثنا نیست. به گفته او، در حوزه محصولات دامی هم بسته به نوع محصول، شرایط تولید متفاوت است. در تولید شیر خام و گوشت، اگرچه رشد آنچنانی تولید ثبت نشده اما میزان رشد تولید تا حدی قابل‌قبول است. نکته‌ای که نباید فراموش کنیم این است که قیمت تمام‌شده برای تولید‌کننده ما در این دو بخش، دلچسب نیست و اگر با همین روند ادامه پیدا کند، تولید سال 98 تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. این در حالی است که با وجود اینکه در حوزه علوفه‌های دامی، یارانه‌های زیادی اختصاص داده می‌شود، در نهایت قیمت تمام‌شده این محصولات بسیار بالاست که در این میان، هم تولیدکننده متضرر می‌شود و هم مصرف کننده. البته زرگران بر این باور است که پیش‌بینی شرایط جوی و وضعیت آب‌وهوا برای سال 98 به گونه‌ای است که به‌نظر می‌رسد تولید در همه زیرمجموعه‌های نامبرده بهبود و افزایش پیدا کند. او همچنین می‌افزاید: صنایع تبدیلی بخش دیگر مورد بحث است؛ صنایعی که کارخانجات مواد غذایی یکی از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های آن به شمار می‌روند. یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی که در این کارخانه‌ها با آن‌ مواجهیم و به‌نظر می‌رسد این درگیری تا سال 98 هم ادامه پیدا کند، تامین مواداولیه است. بخشی از مواداولیه مورد نیاز صنایع تبدیلی، از بازار آزاد تامین و برخی دیگر از یارانه دولتی تغذیه می‌شود. این دوگانگی موجب سردرگمی شده است. به گفته زرگران، مشکلی که تولیدکنندگان در این حوزه با آن مواجه خواهند بود، قیمت تمام‌شده محصول است که باید با هزینه‌های آنها همخوانی داشته باشد و نهادهای ناظر نباید به ضرر تولیدکننده تصمیم‌گیری کنند. 
 
خدمات
بخش خدمات روزهای بهتری در سال 98 به ‌خود خواهد دید 

 بخش خدمات که از آن به‌عنوان بخش سوم اقتصاد هم تعبیر می‌شود، مجموعه فعالیت‌هایی است که به تولید ارزش از طریق محصولات غیرقابل‌مشاهده یا ناملموس منجر می‌شود. مرکز آمار ایران می‌گوید که گروه خدمات0/02درصد رشد را تجربه کرده تا تنها بخش اقتصاد باشد که در سال گذشته روی خوش دیده است. بخش خدمات اقتصاد کشور در 6ماه ابتدایی سال 97 ، 2/3درصد و در 9ماه ابتدایی همین سال 0/6رشد را تجربه کرده و این در حالی است که سایر گروه‌ها در تمامی این بازه‌ها عملکرد منفی داشته‌اند. نکته‌ای که در این میان نباید فراموش کنیم این است که بزرگ‌شدن بخش خدمات لزوما مساوی با تسهیل هر چه بیشتر خدمات‌رسانی در کشور نیست. بخشی از این مسئله به‌دلیل رشد واسطه‌گری‌ها در اقتصاد است که به‌خودی خود باعث می‌شود یک محصول دست به‌دست بچرخد و چه بسا در نهایت گران‌تر به ‌دست مصرف‌کننده برسد. آیا بخش خدمات در سال 98 هم رفتار مثبتی از خود نشان خواهد داد؟ فرهاد احتشام‌زاد، رئیس فدراسیون واردات کشور، به همشهری می‌گوید: ثبات نسبی کنونی در اقتصاد می‌تواند منجر به بهبود تولید در سال 98 شود. ثباتی که از آن حرف می‌زنیم می‌تواند فرصتی برای برنامه‌ریزی به اقتصاد کشور بدهد. فراموش نکنیم اگر در حوزه تولید در بخش خدمات تغییراتی اتفاق افتاده مربوط به رونق صادرات نیست بلکه ناشی از تحدید واردات است.
این فعال حوزه واردات می‌گوید: حق انتخاب کالا کاهش پیدا کرده است. خدمات یکی از بخش‌هایی است که تحریم کمتر از سایر بخش‌ها روی آن اثرگذار است و این مزیت نسبی ما را به آینده این بخش در حوزه‌ای مثل گردشگری، حمل‌ونقل و... امیدوار می‌کند. البته نه اینکه تحریم روی این بخش تأثیری نگذاشته بلکه اثر خود را دیرتر از سایر بخش‌ها نشان خواهد داد و همین می‌تواند به مسئولین ‌ما فرصت برنامه‌ریزی و مقابله دهد. غیرشفاف بودن و ماندن فعالیت‌ها در حوزه خدمات یکی از موارد نگران‌کننده برای سال 98 است و همچنین فرارهای مالی در بخش خدمات احتمالا بیشتر از همه بخش‌ها خواهد بود. به گفته احتشام‌زاد رشد بخش خدمات در سال98 هم مثبت خواهد بود و مسئولین و نهادها باید برنامه‌ای درنظر بگیرند که فساد در بخش خدمات را که بیشتر از سایر بخش‌ها رخ می‌دهد، کنترل کنند تا واحدهای تولیدی راندمان و بازدهی بیشتری داشته باشند.