به‌دنبال شراکت بلندمدت

لیلا شریف_روزنامه نگار

سفر محمدجواد ظریف- وزیر امورخارجه ایران- به چین و دیدار با همتای چینی‌‌اش از آن دسته سفرهایی بود که با یک حاشیه خبری مهم همراه شد و هنوز پس از گذشت چندین هفته از 5شهریور، رد این حاشیه در بحث‌های اقتصادی و سیاسی باقی‌مانده‌است؛ حاشیه‌ای به نام «قرارداد 25ساله با چین». ظریف در روزهایی که به‌عنوان وزیر امورخارجه در چین و دیدار با مسئولان این کشور به سر می‌برد، با انتشار یک توییت موضوعی نو را در روابط ایران و چین رسانه‌ای کرد. ظریف در آن توییت از پیشنهاد یک نقشه راه 25ساله نوشت؛«با دوست خوبم «وانگ یی» وزیر امور خارجه چین گفت‌وگوی مفصل و سازنده‌ای داشتم. درباره موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و جهانی دیدگاهی مشترک داریم. یک نقشه راه ۲۵ ساله برای تحکیم شراکت جامع راهبردی و نقش‌آفرینی فعال در ابتکار «یک پهنه، یک راه» پیشنهاد کردم.»

شایعه‌ای که از یک سایت خارجی به رسانه‌های داخلی کشیده شد
با وجود گذر زمان هیچ‌کس از جزئیات این برنامه خبر نداشت و کم‌کم فضا برای گمانه‌زنی و حتی شایعه‌پراکنی مهیا شد. سایت انگلیسی پترولیوم اکونومیست نخستین رسانه‌ای بود که با نوشتن گزارشی بر پایه شنیده‌ها و گمانه‌زنی‌ها در زمین شایعه پا به توپ شد و به سرعت این خبر را به رسانه‌های داخلی ایران کشاند. این سایت مدعی شده بود که چین 400میلیارد دلار در صنعت نفت، گاز، پتروشیمی، صنعت و حوزه حمل و نقل ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد و از سوی دیگر چین 280میلیارد دلار برای توسعه بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی ایران اختصاص خواهد داد و این مبلغ برای دوره پنج ساله اول این قرارداد در ابتدا پرداخت می‌شود. ولی طبق این تفاهمنامه، پرداخت‌های بعدی در هر دوره 5ساله با توجه به توافق دو طرف انجام خواهند شد. گمانه‌زنی‌های این سایت خبری در مورد آنچه قرارداد 25ساله ایران و چین نامیده بود به بخش سرمایه‌گذاری محدود نماند؛ چرا که در بخشی از این گزارش آمده بود: «ازجمله منافع شرکت‌های چینی طبق این قرارداد این است که نخستین حق انتخاب یا رد طرح‌های جدید، ناتمام یا متوقف شده توسعه میادین نفت و گاز را خواهند داشت. شرکت‌های چینی همچنین نخستین حق رد یا قبول انجام پروژه‌های پتروشیمی در ایران را خواهند داشت که شامل تامین فناوری، سیستم‌ها و کارکنان مورد نیاز تکمیل این پروژه‌ها می‌شود.» این بخش از گزارش چنان جنجالی به‌پا کرد که فریال مستوفی- عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران- در نشست این هیأت با اشاره به این موضوع که هنوز هیچ مستندی از بندهای این قرارداد 25ساله ارائه نشده است، دست به موضع‌گیری زد و از نگرانی‌‌هایش در مورد احتمال قرار گرفتن چینی‌ها در جایگاه نقش اول فعالیت‌های نفتی کشور سخن گفت؛« از شرکت‌های چینی شنیده می‌شود که چنین قراردادی امضا شده و براساس قرارداد مذکور، شرکت‌های چینی بدون ورود در مناقصات می‌توانند کار را برعهده بگیرند.» در بخش دیگری از گزارش سایت انگلیسی پترولیوم اکونومیست به حضور 5هزار نیروی امنیتی چین در ایران به‌منظور حفاظت از پروژه‌های چین اشاره شد و حتی از تخفیف تضمین شده 12درصدی به چین برای خرید هر محصول نفت، گاز و پتروشیمی سخن به میان آمد. در ادامه این گزارش نوشته شده بود:«طبق مفاد این قرارداد جدید، چین حق این را دارد تا هزینه تولیدات ایران را تا 2سال دیرتر پرداخت کند. چین همچنین می‌تواند پرداخت‌هایش را علاوه بر ارز رایج چین، درصورت لزوم با ارز‌های ضعیفی بپردازد که از تجارت با آفریقا و کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق به‌دست آورده است. یعنی به هیچ وجه از دلار در پرداخت معاملات این کالاها از چین به ایران استفاده نمی‌شود.یک مزیت دیگر این قرارداد برای چین این است که مشارکت نزدیک این کشور در زیرساخت‌های تولید ایران کاملاً همراه با طرح «یک کمربند، یک جاده» این کشور است. چین قصد دارد از نیروی کار ارزان در ایران برای ساخت کارخانه‌ها استفاده کند.»

 تکذیب گمانه‌زنی‌ها در مورد برنامه52ساله ایران و چین
هرچند فریال مستوفی یکی از اعضای اتاق بازرگانی تهران با تکیه بر شنیده‌هایش از شرکت‌های چینی‌ها در رابطه با این قرارداد احساس نگرانی کرد و از مسعود خوانساری- رئیس اتاق بازرگانی تهران- خواست تا هر چه سریع‌تر کذب یا صحت این خبر را مشخص کند اما در نهایت مجیدرضا حریری -رئیس اتاق مشترک ایران و چین- بود که این خبر را تکذیب کرد. حریری در واکنش به خبرهای منتشر شده با موضوع قرارداد 25ساله و 400میلیارد دلاری میان ایران و چین به فارس گفته بود: « هیچ کدام از منابع رسمی دو کشور این خبر را تأیید نکرده‌اند و به‌نظر می‌رسد این موضوع یک شیطنت رسانه‌ای است.»
البته روند تکذیب به مسئولان اتاق بازرگانی محدود نماند و محمدجواد ظریف - به‌عنوان پیشنهاد‌کننده این برنامه- برای شفاف شدن ماجرا و داستان امتیازهای ویژه ایران به چین، در گفت‌وگو با ایرنا در پاسخ به سؤالی در مورد بندهای این توافق گفت که «در اصل، توافقی در کار نیست که بند‌هایی داشته باشد. یک پیشنهاد برای برنامه‌ای ۲۵ ساله است که تازه باید بنشینیم و شروع به نوشتن توافق کنیم.»
تکذیب گمانه‌زنی‌های سایت انگلیسی در رابطه با سطح روابط 25ساله ایران و چین از اهمیت این موضوع کم نکرد؛ چرا که محمدجواد ظریف 14مهرماه در هنگام پاسخ به سؤال نمایندگان مجلس در جلسه علنی، برای نشان دادن موفقیت‌های دستگاه دیپلماسی در ارتباط با کشورهای دیگر، گریزی به این برنامه زد و گفت: «در این بین ارائه برنامه 25ساله به کشور چین نیز یکی دیگر از اقدامات دستگاه دیپلماسی است که نشان‌دهنده اهمیت روابط با کشورهای همسایه است.»
در این میان هر چند موضوعی با عنوان «قرارداد 25ساله ایران و چین» و بندهای مطرح شده از سوی مسئولان تکذیب شد اما فعالان اقتصادی و کارشناسان بین‌المللی اطلاعی از جزئیات این پیشنهاد ندارند و از محرمانه بودن این برنامه سخن می‌گویند.

برنامه 25 ساله
هر چند موضوعی با عنوان «قرارداد 25ساله ایران و چین» و بندهای مطرح شده از سوی مسئولان تکذیب شد اما فعالان اقتصادی و کارشناسان بین‌المللی اطلاعی از جزئیات این پیشنهاد ندارند و از محرمانه بودن این برنامه سخن می‌گویند