خاک ایران در آستانه مرگ است

حبیب خداوردی‌لو _  متخصص علوم خاک

نحوه کشاورزی در مناطق مختلف، منابع خاک را از بین برده و بحران بعدی کشور از دست‌دادن کیفیت خاک است.

  وظیفه خاک، تولید محصول، تنظیم چرخه هیدرولوژی آب و جلوگیری از تبخیر آن است. خاک همچنین زیستگاه موجودات بسیاری است که امکان برقراری کارکردهای خاک را فراهم می‌کنند.
متأسفانه در ایران برای سال‌های زیاد تنها بر کارکرد تولید محصول خاک تأکید شد؛ یعنی آب و نهاده بیشتری به خاک داده شد و در عین حال بیش از اندازه و به‌صورت غیراصولی اقدام به شخم زدن خاک شد تا محصول بیشتری برداشت شود. با این اقدام خاک سرزمین نیز فرسوده شد.
تأکید بر تولید بیشتر به هر روشی، باعث شد که خاک نتواند به وظایف دیگر عمل کند و اکنون به جایی رسیده‌ایم که به‌دلیل از‌بین رفتن کیفیت خاک، تولید نیز مختل شده است.

فرسایش‌پذیری خاک کشور اکنون تبدیل به بحران شده است. بخشی از خاک حاصلخیز کشور به‌دلیل مصرف کودهای شیمیایی نامرغوب، آفت و علف‌کش‌ها، بیش آبیاری و استفاده از آب بی‌کیفیت و شور از بین رفته است. بخش زیادی از خاک کشور را نیز به‌دلیل «خاک‌ورزی» (شخم‌زدن سنتی) از دست داده‌ایم. در روش خاک‌ورزی که همچون سوزاندن باقیمانده محصول عمل می‌کند، ماده آلی خاک به دی‌اکسیدکربن تبدیل می‌شود. هر اندازه نیز ماده آلی خاک بالاتر باشد، خاک نسبت به تنش‌های محیطی مقاوم‌تر می‌شود. به‌عبارت بهتر «خاک‌ورزی سنتی» مثل آتش زدن خاک، ماده آلی درون خاک را بیرون آورده و با کمک تابش خورشید به co2 تبدیل می‌کند. در این شرایط باید به سمت روش‌های خاک‌ورزی حفاظتی حرکت کرد. تغییر در هندسه خاک منجر به از بین رفتن مورچه‌ها، کرم‌های خاکی، خرخاکی‌ها و گونه‌های خاک‌زی مفید می‌شود. این موجودات هندسه منافذ خاک را طراحی می‌کنند که با خاک‌ورزی سنتی همه آنها از بین می‌رود. خاک البته خاصیت خودترمیمی دارد. اما به شرط آنکه تنشی که انسان بر آن وارد می‌کند کمتر از آستانه تحمل باشد. با این حال باید هشدار داد که خاک‌ ایران اکنون به‌دلیل فشار بسیاری که بر آن وارد شده است، در آستانه مرگ است. برهمین اساس جامعه علمی بر روی‌آوردن به روش‌های نوین در برخورد با خاک کشور تأکید دارد. روش‌های نوین برای حفاظت از خاک متأسفانه در اولویت وزارت جهادکشاورزی قرار ندارد و آنطور که باید ترویج نشده است. کشاورزی معیشتی در کشور، جای خود را به کشاورزی سودجویانه و حداکثری داده است و در این شرایط اگر قرار باشد با همان روش‌های سنتی خاک کشور را بیش از گذشته فرسوده کرد، امنیت غذایی ایران نیز به خطر می‌افتد.
میکروب‌ها و قارچ‌های موجود در خاک عامل ورود ریزمغذی‌ها به زنجیره غذایی انسان هستند و حذف میکروارگانیسم‌ها با کشاورزی غیراصولی موجب از بین رفتن ارزش غذایی مواد خوراکی می‌شود. به همین دلیل است که همزمان با از بین رفتن کیفیت خاک ایران، بسیاری از بیماری‌ها، به‌خصوص بیماری‌های عصبی به‌دلیل وجود عناصر سمی(سم و کود) و کمبود عناصر غذایی در محصولات تولیدی افزایش یافته است.