کاهش آلودگی هوا در دستان شهروندان

پریسا امیرقاسم‌خانی _ خبر‌نگار

در 8سال گذشته آلودگی هوا، بیش از 30روز، تعطیلی شهر تهران ازجمله ادارات دولتی و مدارس را در پی داشته است. بیشترین آمار تعطیلی شهر در این سال‌ها مربوط به ماه‌های آذر و دی بود. 

اما 2سالی است که دیگر از تعطیلی تهران به‌دلیل آلودگی هوا خبری نیست. اگرچه در این روند وضعیت جوی بی‌تأثیر نبود، اما تلاش شهرداری تهران برای کاهش آلایندگی در سطح شهر تهران با اجرای برنامه‌هایی چون افزایش ناوگان حمل‌ونقل عمومی، توسعه خطوط و کاهش سرفاصله حرکت قطارهای مترو، اجرای طرح ترافیک جدید، افزایش معاینه‌فنی خودروها و ممنوعیت تردد کامیون‌های آلاینده در شهر تهران کم‌تاثیر نبوده و گام‌های مهمی برای کاهش آلایندگی در سطح شهر برداشته است. تعطیلات ناشی از آلودگی هوا در سال‌های گذشته، اقتصاد کشور را با آسیب‌های جدی روبه‌رو کرده بود؛ به‌نحوی که اعداد متفاوتی از خسارت ناشی از تعطیلات به‌دلیل آلودگی هوا به میان می‌آمد. 2سال است تهران دیگر به‌خاطر آلودگی هوا تعطیل نمی‌شود. شاید مروری بر روزهای آلوده و تعطیلی ناشی از آن خالی از لطف نباشد که بخش عمده رفع این آلودگی‌ها به‌دلیل عملکرد شهروندان بوده است؛ کاهش استفاده از خودروهای شخصی، استفاده از وسایل نقلیه عمومی و اخیرا هم توسعه فرهنگ دوچرخه‌سواری با مشارکت شهروندان و استقبال آنها روبه‌رو شد.

سال‌های 90 تا 92 بیشترین و 97 کمترین آمار تعطیلی 
آلودگی هوا یکی از معضلات اصلی شهر تهران است. در روزهای سرد سال به‌علت وارونگی دما، این معضل به اوج خود می‌رسد. تحقیقات نشان می‌دهد که آلودگی هوا بیشترین آسیب را برای گروه‌های سنی حساس مانند کودکان و سالمندان دارد. زمانی که شاخص آلایندگی هوا از 150بالاتر می‌رود، تعطیلی شهر مطرح می‌شود. جالب است بدانید براساس آمار کنترل کیفیت هوا طی مدت 8سال اخیر، اوج آلودگی هوا مربوط به سال‌های90 تا 92 و کمترین میزان آلودگی مربوط به سال97 بوده است. تعطیلی ادارات دولتی و مدارس نیز در سال‌های 90 تا 92 به بیشترین تعداد روزها و در سال‌های 97 به عدد صفر رسید و در سال98 تا‌کنون وضعیت هوای تهران به‌گونه‌ای بوده که کمتر شاهد افزایش آلاینده‌ها بوده‌ایم.

تغییر سبک زندگی؛ تنها راهکار کاهش آلودگی هوا 
در 2سال اخیر مدیران شهری اقدامات تازه‌ای در حوزه کاهش آلودگی هوا اجرا کرده‌اند؛ ازجمله هماهنگی با وزارت نفت برای توزیع سوخت باکیفیت، پایش مستمر خودروهای فرسوده، ازرده‌خارج و دودزا، عدم‌تردد خودروهای بدون معاینه‌فنی، جلوگیری از فعالیت‌های عمرانی، عدم‌فعالیت واحدهای صنعتی، پایش پسماند و فاضلاب، توزیع فیلتر دوده، جلوگیری از تردد خودروهای سنگین، تغییر طرح ترافیک، هوشمند‌سازی‌ و کاهش تردد شهروندان و... 
پیروز حناچی، شهردار تهران که با ورودش به شهرداری، طرح «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» را اجرا کرد و خود یکی از پیشروان تغییر سبک زندگی در حوزه حمل‌ونقل عمومی شهر است، آلودگی و ترافیک را مهم‌ترین معضلات از دید ۹۰درصد شهروندان تهرانی دانست و گفت: «در کشور ما برایند تصمیمات باید به‌گونه‌ای باشد که حمل‌ونقل عمومی توسعه و استفاده از خودروی شخصی کاهش پیدا کند، چراکه این موضوع به‌طور مستقیم و توأمان بر ترافیک و آلودگی هوا تأثیر‌گذار است. برای همین طرح «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» برای کاهش آلودگی هوا اجرایی می‌شود.» پیروز حناچی ادامه داد: «بین سال‌های 95 تا 97 تعداد روزهای خطرناک در تهران کاهش یافته و تعداد روزهای ناسالم کمتر شده ‌است. این کاهش نتیجه نزولات جوی و نیز زحمات همکاران ما در حوزه نفت بوده که کیفیت سوخت را بالا برده است، ضمن اینکه تلاش همکاران ما در حوزه حمل‌ونقل و ترافیک نیز مؤثر بوده است.» از نظر شهردار تهران این اقدامات بخشی از تلاش شهرداری و وزارت نفت برای کاهش آلودگی هوای تهران بوده‌است. او همچنین به معاینه فنی بیش از 2میلیون خودرو در سال97 اشاره کرده و معتقد است که به لحاظ کیفیت هوا، تهران «از تعدادی شهرها مانند کراچی، دهلی، قاهره، کلکته، بمبئی، پکن و شانگهای جلو است و از شهرهایی مانند بانکوک،سئول، کیوتو، لندن و نیویورک نیز عقب هستیم.» 
بنا به آمار شهرداری تهران هم‌اکنون پایتخت «4میلیون و 200هزار وسیله نقلیه» دارد که 3میلیون و 300هزار دستگاه آن خودروی سبک است و هر موتورسیکلت کاربراتوری معادل 6خودروی یورو6 آلودگی دارد. حناچی با اشاره به موضوع پسماند در تهران معتقد است: «به‌طور متوسط حدود 7هزار تن زباله عمومی در تهران حمل می‌کردیم که این میزان به 6500تن کاهش یافته و دلیل آن راه‌اندازی ایستگاه‌های جمع‌آوری در شهر تهران است.»
شهردار تهران از همان روزی که کارش را در ساختمان بهشت آغاز کرد، همواره بر یک نکته تأکید داشت که «کاهش و رفع آلودگی هوا، ترافیک، توسعه حمل‌ونقل عمومی، ایجاد و توسعه فضای سبز ازجمله رئوس برنامه‌های شهرداری تهران است». به همین دلیل حناچی بیش از هر چیز به «تغییر شیوه زندگی» تأکید می‌کند و می‌گوید: «ما در کوتاه‌مدت راهی جز تغییر شیوه زندگی نداریم و در میان‌مدت باید با توسعه حمل‌ونقل عمومی و ناوگان شهری، نسبت به بهبود وضعیت فعلی اقدامات لازم را انجام دهیم.»

2 تغییر عمده
حالا تهران بعد از گذشت 2سال، به‌دلیل آلودگی هوا تعطیل نشده‌‌ است. با توجه به وضعیت جوی و همچنین اقدامات صورت‌گرفته به‌نظر می‌رسد که در سال‌جاری هم شاهد این اتفاق نباشیم. اما با تغییر شیوه زندگی آنگونه که شهردار تهران به آن اشاره می‌کند، می‌توان از میزان آلودگی هوا به‌ویژه در فصل سرد کاست. استفاده از دوچرخه و بهره‌گیری از ناوگان حمل‌ونقل عمومی 2راهی است که می‌تواند علاوه بر کاهش استفاده از خودروهای شخصی، وضعیت هوای پایتخت را بهتر کند. در واقع در کنار استفاده از فرایندهای کاهش آلودگی مانند معاینه‌فنی خودرو و سایر روش‌ها، استفاده از حمل‌ونقل عمومی و دوچرخه می‌تواند راهی تازه باشد برای کاهش آلایندگی بیشتر شهر.

120میلیارد؛ فقط هزینه تعطیلی روزانه مدارس شهر

تعطیلی یک شهر، روزانه بیش از صدها میلیارد تومان هزینه دارد. مسئولان آموزش و پرورش وقت در سال93 اعلام کردند تعطیلی هر یک روز آموزشی، 120میلیارد تومان برای دولت هزینه دارد. با توجه به هزینه‌های اعلام‌شده، به‌نظر می‌رسد تعطیلی شهر راه‌حل مناسبی برای کاهش آلودگی هوا نیست؛ چون آلودگی هوا به‌جز صدمات جانی، هزینه‌های مالی سنگینی برای مردم دارد. مضاعف بر آن شواهد نشان می‌دهد تعطیلی ادارات دولتی، مدارس و... تنها مسکنی برای رفع آلودگی هواست. به‌عنوان مثال مسعود ثقفی یکی از مسئولان آموزش و پرورش شهر تهران در این‌باره می‌گوید: «براساس تحقیقات، مدارس و دانش‌آموزان هیچ تأثیری بر ایجاد آلودگی و افزایش آلاینده‌ها ندارند. کل زمان رفت و برگشت دانش‌آموزانی که با خودرو به مدرسه می‌روند، یک‌ساعت می‌شود. همچنین کل خودروهایی که در قالب سرویس مدارس کار می‌کنند، در سال97 حدود 14هزار و 600دستگاه بوده که نسبت به  کل ترددهای خودرو در تهران، بسیار ناچیز است. البته باید اعلام کرد بیشترین تعطیلات آلودگی هوا در مقطع ابتدایی است و تعداد سرویس دانش‌آموزان در این پایه هزار و 817خودرو است که این میزان اصلا در میزان آلاینده‌ها تأثیرگذار نیست.»

اجرای برنامه‌هایی چون افزایش ناوگان حمل‌ونقل عمومی، توسعه خطوط و کاهش سرفاصله حرکت قطارهای مترو، اجرای طرح ترافیک جدید، افزایش معاینه‌فنی خودروها و ممنوعیت تردد کامیون‌های آلاینده، آلودگی هوای تهران  را کاهش داده است