دلقکی با یک لبخند موحش

محمد ناصر احدی_روزنامه نگار

«بی‌هیچ حرف‌وحدیثی، جوکر بزرگ‌ترین شریر تاریخ کمیک‌بوک‌هاست. او تجسم یین و یانگ (در فلسفه چین باستان، یین و یانگ نشان‌دهنده قطب‌های مخالف و متضاد جهان هستند) است که میراث‌دار اساطیر کهن و فولکلور است. جوکر و بتمن رقصی ابدی انجام می‌دهند و چقدر جذاب و طعنه‌آمیز است که چنین نیروی شرّی ماسکی از خوشحالی و بی‌غمی بر چهره دارد درحالی‌که بزرگ‌ترین نیروی خیر یعنی بتمن در قالب پوششی تیره و هیولایی نشان داده می‌شود.» اینها حرف‌های مایکل اوسلان، یکی از تهیه‌کنندگان فیلم‌های بتمن است. به گفته او، هنگامی که در دهه80 قصد ساخت فیلم «بتمن» به کارگردانی تیم برتون را داشته، نام بازیگران زیادی، از پیتر اوتول گرفته تا دیوید بویی، برای این نقش مطرح می‌شود، اما از اولش هم می‌دانسته تنها کسی که می‌تواند این نقش را بازی کند جک نیکلسون کبیر است. بعد از نیکلسون، بازی در نقش جوکر کار آسانی به‌نظر نمی‌رسید تا اینکه هیث لجر در فیلم «شوالیه تاریکی» مُهر خود را بر این نقش کوبید و جاودانه شد. این روزها هم که جوکرِ خواکین فونیکس روی پرده آمده و کسانی که فیلم را دیده‌اند می‌گویند فونیکس اجرایی منحصربه‌فرد از این شخصیت ارائه داده است. جز اینها بازیگران دیگری هم در نقش جوکر ظاهر شده‌اند که در این مطلب مهم‌ترین نقش‌آفرینان جوکر پیش از خواکین فونیکس را مرور کرده‌ایم.

سزار رومِرو

پیش از اینکه جک نیکلسون شخصیت جوکر را بازتعریف کند، مردم وقتی به جوکر فکر می‌کردند یاد چهره سزار رومرو در سریال دهه شصتی بتمن می‌افتادند. تصویری که رومرو از جوکر ارائه داد، بسیار کارتونی بود و حالا که به آن نگاه می‌کنید، هیچ نشانی از ترس و دلهره موجود در شخصیت جوکر در آن نمی‌بینید. رمرو به حدی شخصیت جوکر را جدی نگرفته بود که حاضر نشد سبیلش را بتراشد و به همین‌خاطر گروه گریم را وادار کرد تا آن را به طریقی پنهان کند. او حتی بعدها نیز در فیلمی که براساس این سریال ساخته شد با همین شکل و شمایل ظاهر شد.

جک نیکلسون 

زمانی که جک نیکلسون نقش جوکر را بر عهده گرفت، از آنجا که بازیگری کاملا شناخته شده بود، این نگرانی وجود داشت که کاریزمای او توازن سویه‌های خیر و شر فیلم را به نفع شخصیت جوکر به هم بزند و به همین‌خاطر خود نیکلسون، تیم برتون را متقاعد کرد که برای نقش بتمن از بازیگری شناخته‌شده استفاده کند تا این نگرانی حل شود. تصویری که نیکلسون از شخصیت جوکر ارائه داد، آمیزه‌ای گروتسک از دیوانگی و بی‌رحمی بود و تأثیری مشهود بر فرهنگ کمیک‌بوک‌ها گذاشت. او که پیش از بتمن (1989)، در سال 1980با بازی در فیلم «درخشش»، نقش فردی روانی را که درصدد قتل همسر و فرزندش برمی‌آید تجربه کرده بود، مشکلی با ابعاد تیره و تاریک نقش جوکر نداشت؛ اما زمانی که خبر مرگ هیث لجر را شنید، گفت: «درباره این نقش به او هشدار داده بودم».

هیث لجر

هیث لجر ترسناک‌ترین جوکر تاریخ سینماست و عاملی که باعث می‌شود او به‌شدت ترسناک و بی‌رحم به‌نظر برسد این است که هیچ دلیل واضحی برای اعمال شریرانه‌اش در فیلم ارائه نمی‌شود. جوکرِ لجر مظهر آنارشی و جامعه‌ستیزی است و تمام تلاش خود را به‌کار می‌گیرد تا به دیگران ثابت کند که هر یک از شهروندان گاتهام می‌توانند به اندازه او شریر و بدذات باشند. لجر برای بازی در شوالیه تاریکی علاوه بر مطالعه کمیک‌بوک‌های مرتبط با شخصیت جوکر، نقاشی‌های فرانسیس بیکن را تماشا کرد و از کتاب و فیلم «پرتقال کوکی» هم غافل نشد. او در دوره‌ای که در قالب این نقش جلوی دوربین می‌رفت، تنها شبی 2‌ساعت می‌خوابید که به همین دلیل پس از پایان فیلمبرداری برای خوابیدن نیاز به قرص خواب داشت و در نهایت در 28سالگی بر اثر مصرف بیش از اندازه قرص خواب درگذشت.

جرد لِتو

با اینکه مدت زمان حضور جرد لتو در فیلم «جوخه انتحار» زیاد نبود، اما نقش‌آفرینی او در خاطر تماشاگران باقی ماند. لتو سعی کرد تصویری که از جوکر ترسیم می‌کند با هیث لجر متفاوت باشد و به جای اینکه بر نیات جامعه‌ستیزی جوکر تأکید کند، بر جنبه‌های روانی این شخصیت انگشت گذاشت. او تصدیق کرده برای اینکه هر چه بهتر در قالب نقش جوکر قرار بگیرد، در بیشتر زمان فیلمبرداری تنها بوده و حتی برای مارگوت رابی -که نقش معشوق او را در این فیلم بازی می‌کند- یک موش فرستاده و برای سایر بازیگران هم یک خوک مرده. اینکه این نقش چقدر بر سلامت روانی او اثر گذاشته، به اندازه اینکه او چقدر سلامت روانی تماشاگران را به مخاطره انداخته، مهم به‌نظر نمی‌رسد.