استاد حرکت روی مرز خنده و ترس

ریان گیلبی
ترجمه_آرش نهاوندی

خواکین فونیکس، 44ساله است با 35فیلم در کارنامه خود و دست‌کم در نیمی از این فیلم‌ها در نقش اول بازی کرده. او تا‌کنون یک جایزه گلدن‌‌گلوب به‌خاطر بازی در نقش جانی کش در فیلم «سر به راه باش» به کارگردانی جیمز منگولد(2005) دریافت کرده و 3بار نیز نامزد دریافت جایزه اسکار به‌خاطر ایفای نقش در فیلم‌های «گلادیاتور»، سر به راه باش و «استاد» شده است. فونیکس در طول فعالیت حرفه‌ای در سینما با 2 نام مختلف در فیلم‌ها ظاهر شد. او در فیلم‌های اولیه‌اش با نام لیف ایفای نقش کرد و سپس در سال 1995 و از زمان بازی در فیلم  «به خاطرش مردن»، به کارگردانی گاس فان سانت، با نام شناسنامه‌ای‌اش، خواکین در فیلم‌ها ظاهر شد. او در سال 2008 برای مدتی بازیگری را کنار گذاشت و در زمینه خوانندگی در سبک هیپ هاپ به فعالیت پرداخت. او این کار را با هدف فراهم‌آوردن مواد خام برای فیلم مستند هجو‌آمیز «من هنوز هم اینجا هستم»، انجام داد. در این فیلم شخصیتی به نام خواکین فونیکس از فعالیت بازیگری در عرصه سینما کناره‌گیری می‌کند تا خود را با دنیایی پر رمز و راز و مملو از شک و تردید و همراه با لحظاتی طنز‌آمیز مواجه کند. فونیکس بازیگر وفاداری است. او با جیمز گری- کارگردان- در 4فیلم «محوطه»(2000)، «شب مال ماست»( 2007)، «دو عاشق»( 2008) و «مهاجر»(2013) همکاری کرده است. او برای پل توماس اندرسون، گاس ون سانت و ‌ام نایت شایمالان نیز به‌ترتیب در 2 فیلم بازی کرده است. فیلم‌های استاد،( 2012) و «خباثت ذاتی» ( 2014)را برای پل توماس اندرسون، فیلم‌های  به خاطرش مردن ( 1995)و «نگران نباشید»، «او با پای پیاده زیاد دور نخواهد شد»( 2018)  و در همکاری با گاس ون سانت و فیلم‌های «علائم» (2002)و «دهکده» (2004)را نیز برای‌ ام نایت شایمالان، بازی کرده است. شایمالان در سال 2002درباره او گفته بود: اگر او می‌خواست می‌توانست بهترین بازیگر دنیا شود. فارغ از این بحث که آیا او می‌خواهد یا نمی‌خواهد بهترین بازیگر شود، دست‌کم امروز می‌دانیم که او توانسته اخیرا از پس یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین نقش‌های سینمایی برآید.



بازی ستودنی در نقش دلقکی روان‌پریش
خواکین فونیکس در فیلم «جوکر» در نقش آرتور فلک، دلقک نیمه‌وقتی که هم از نظر فیزیکی و هم از نظر روانی آسیب دیده و رنجور است، بازی کرده، به‌طوری که بسیاری معتقدند او یک بازی الهام‌بخش و به یاد‌ماندنی در نقش جوکر از خود ارائه داده است. موضوع این فیلم دقیقا در جهت عکس کتاب «مسخ» کافکاست. آرتور در ابتدای فیلم شخصیتی است که مانند یک حشره آشغال جمع‌کن در خیابان‌ها پرسه می‌زند و در نهایت بدل به رئیسی پوشالی برای محرومان و افرادی که از زندگی رقت‌بار رنج می‌برند می‌شود. جوکر، فیلمی از کمپانی وارنر است که از مدت‌ها قبل از اکران در جشنواره فیلم ونیز در محافل سینمایی سر و صدا به پا کرده بود. جوکر در‌ماه سپتامبر 2019در جشنواره فیلم ونیز موفق به کسب جایزه شیر طلایی شد. این فیلم تا‌کنون در نقاط مختلفی در سراسر دنیا به نمایش درآمده است. کارگردان این فیلم، تاد فیلیپس توانسته کمابیش پایان‌بندی فیلم را مشابه با فلش‌بک‌های پایان‌بندی فیلم «بتمن» به کارگردانی تیم برتون در سال 1989 بسازد. بخش عمده اقبال مخاطبان به فیلم جوکر به‌طور مشخص به کیفیت بالای بازیگری فونیکس بازمی‌گردد.

کاهش وزن بی‌سابقه
اما بازی در فیلم جوکر برای خواکین فونیکس کار چندان ساده‌ای نبوده و او سختی‌های زیادی را در این راه متحمل شد. او ناگزیر شد به‌منظور ایفای هر چه بهتر نقش جوکر متحمل کاهش وزن شود. کریستین بیل نیز ازجمله بازیگرانی بود که در زمان فعالیت حرفه‌ای خود ناگزیر شده بود ظاهر فیزیکی‌اش را تغییر دهد و در نقش‌هایی به‌عنوان فردی با فیزیک بسیار مناسب و لاغر ظاهر شود. تغییرات فیزیکی خواکین فونیکس به این منظور بوده که چهره وی در نقش جوکر خندان به‌نظر برسد و فیزیک بدنی وی چیزی مشابه فیزیک بدنی بازیگرانی باشد که پیش‌تر نقش جوکر را در فیلم‌های بتمن ایفا کرده بودند. خواکین فونیکس با اشاره به تغییرات فیزیکی‌ای که در نهایت به کاهش 25کیلوگرمی وزن او منجر شد در سخنانی گفته بود: نخستین کاری که باید پیش از ایفای نقش جوکر انجام می‌دادم کاهش وزن در مدت کوتاهی بود تا اینکه هنگام فیلمبرداری فیزیک بدنی‌ام مشابه فیزیک بدنی شخصیت جوکر شود. او در گفت‌وگوبا دیلی بیست نیز گفته بود: نخستین اتفاقی که برای شما در زمان کاهش وزن آن هم در بازه کوتاه زمانی رخ می‌دهد، دیوانگی است. فشارهای ناشی از رژیم غذایی شدید باعث می‌شود که شما به‌تدریج حالت فردی دیوانه را پیدا کنید یا اصطلاحا به‌تدریج دیوانه شوید.

خوش‌چهره و نامتمرکز
از نظر فیزیکی بدن او چنان دچار تغییرات شده که نمی‌تواند خود را به‌عنوان یک ستاره مطرح کند. او در هر صورت بیش از آنکه یک ستاره باشد یک بازیگر است. با یک نگاه به تام‌کروز یا ویل‌اسمیت می‌توانیم متوجه شویم که آنها چهره و اندام متناسبی دارند اما سیما و پیشانی خواکین فونیکس مانند کوه راشمور است که در آن چهره روسای جمهور آمریکا در زوایای مختلف در برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌ها حجاری شده است. او نگاهی نافذ مانند اشعه‌ایکس و دماغی مانند کمانی فروافتاده دارد که از او چهره‌ای رازآلود و معماگونه ساخته است. آنتونی لین، منتقد نیویورک‌تایمز در این‌باره نوشته است که چهره عجیب و کشیده وی با ظاهری عصبی حالتی از نوعی خباثت نامرئی در چهره او پدید آورده است. جیمز گری، کارگردانی که سابقه همکاری با وی را در 4فیلم دارد، فونیکس را به‌عنوان یک فرد معمایی خوش‌چهره و البته تا حدی غیرمتمرکز توصیف کرده است. مانند هر بازیگری که به ارزش کار خود واقف است، او بی‌آنکه به بیهودگی افزایش وزن فکر کند این کار را انجام داده است. اما او برای فیلم جوکر وزن خود را به میزان زیادی کاهش داده تا ظاهر اندامش به‌طور دقیقی با توصیفاتی که از اندام جوکر شده است، منطبق باشد.

انتقاد مطبوعاتی از فونیکس 
فونیکس بیش از 30سال در زمینه بازیگری در سینما تجربه دارد، همین مسئله ما را به این باور می‌رساند که تصور کنیم او دیگر یک شخصیت پخته‌ای است که از بروز رفتارهای نامتعارف، غیرعادی و عجیب و غریب خودداری می‌کند. اما برخی از رفتارهای فونیکس خلاف این باور رایج را به اثبات رسانده است. گزارش شده که او در زمان گفت‌وگو با دیلی‌تلگراف زمانی که از او پرسیده شد، آیا خشونت فیلم جوکر با جنبش مردان زن‌گریز رنجدیده‌ و خشن امروزی ارتباطی دارد و آیا جنبش این مردان، الهام‌بخش  این فیلم بوده؟ از جای خود بلند شد و محل گفت‌وگو را ترک کرد. ستاره‌ها اغلب با خشم، گفت‌وگو با خبرنگاران را ترک نمی‌کنند. آنها اغلب زودتر به محل اکران فیلم‌ها می‌روند و از خود عکس سلفی می‌گیرند و با مردم و خبرنگاران برخورد خوبی دارند.

علاقه‌مند شدن به جوایز سینمایی
فونیکس در اظهاراتی در سال1999 که بیشتر نمایانگر روح پوچ‌گرای وی بود، گفت: دلیل اینکه من همچنان در فیلم‌ها بازی می‌کنم این است که از فیلم‌های قبلی‌‌ام متنفرم. من همیشه تلاش می‌کنم اشتباهاتم را جبران کنم. اما حدودا 20سال پس از این اظهارات، فونیکس لحن آرام‌تری به‌کار ‌برد و گفت: مهم‌ترین چیز درباره فیلم‌ها این است که شما به‌عنوان بازیگر در آنها اشتباه کنید. جیمزگری که خواکین فونیکس در 4فیلم  با وی ایفای  نقش کرده  درباره تغییراتی که در رفتار و نظرات این بازیگر در بیش از دودهه همکاری‌ با وی دیده نظرات جالبی دارد: زمانی که جیمز گری و فونیکس سر صحنه فیلم محوطه، در سال 2000با یکدیگر همکاری می‌کردند، جیمز گری گفته بود: فونیکس کاملا بر رفتارش تسلط ندارد. او به مانند یک قهرمان شیرجه در المپیک بود که هنوز قواعد رسمی حضور در المپیک را نمی‌شناخت. از آن زمان به بعد او متوجه شد که محدودیت‌های رفتاری وجود ندارد و به مرور تبدیل به فردی نترس شد. به گفته جیمز گری، ممکن است نقش‌آفرینی او در فیلم‌های شخصیت‌محور جوکر، استاد و «تو هیچ‌گاه واقعا اینجا نبودی» تحسین‌برانگیز باشد و توجه مخاطب را به‌خود جلب کند اما برخی از فیلم‌های دیگری که خواکین فونیکس در آنها بازی کرده نظیر دو عاشق که او در آن نقش فردی بسیار درونگرا را بازی می‌کند که همچنان با والدینش زندگی می‌کند و تمایل به‌خودکشی در وی بسیار بالاست اما همچنان نمی‌خواهد امید خود نسبت به زندگی را از دست بدهد و در فیلم «او»، به کارگردانی اسپایک جونز در سال2013 که یک کارمند تنهایی است که عاشق کامپیوترش می‌شود، نیز به‌نظر ارزش توجه از سوی مخاطب را البته در درجات متفاوت‌تری نسبت به فیلم جوکر دارد. جیمز گری می‌گوید: او در صورتی که به فردی نترس تبدیل نمی‌شد نمی‌توانست در نقش فردی‌کوئل در فیلم استاد بازی کند. بازیگرانی که از مسخره‌شدن و استهزا می‌ترسند نمی‌توانند برای بازی در این نقش هیکل بد قواره‌ای برای خود بسازند. فردی‌کوئل در این فیلم شخصیتی است  که دارای هیکلی بسیار بد‌قواره است و شانه‌هایش از فرط خمیدگی نزدیک است در ناحیه چانه به هم برخورد کند. او شخصیتی است که گاهی به نحو بسیار مضحکی می‌خندد، در برخی از صحنه‌های فیلم او را در حالی می‌بینیم که با دهانی نیمه‌باز به‌طور زننده‌ای خنده سر می‌دهد و سخنانی نامفهوم از دهانش خارج می‌شود. خواسته خواکین فونیکس مبنی بر خنداندن مخاطبانش او را از سایر همتایانش متمایز می‌سازد. به همین‌خاطر است که بسیاری فونیکس را به‌عنوان مناسب‌ترین گزینه در نقش آرتور‌فلک تشخیص داده‌اند. فونیکس برای ایفای نقش آرتور فلک بازیگری مناسب است. او به وضوح میان ژانر کمدی و ژانر ترسناک تمایزی قائل نمی‌شود. شاید به‌خاطر ویژگی‌های فونیکس در بازیگری است که برخی از رفتارهای نامتعارف او در هالیوود تحمل می‌شود. تینا فری، مجری گلدن گلوب در سال 2015در زمان اعلام نام وی گفته بود: خواکین فونیکس در این مراسم حضور نیافته است؛ چرا که معتقد است تمام مراسم اهدای جوایز سینمایی و تلویزیونی کاملا مزخرف هستند. اما به‌نظر می‌رسد او اخیرا با مراسم اهدای جوایز کنار آمده و توانسته با ناراحتی و نگرانی‌های خود از دیده‌شدن در جمع مدعوین مراسم سینمایی کنار بیاید، به‌ویژه آنکه فیلم جوکر همه‌‌چیز را تغییر داده و امکان دارد در آینده، او حتی در اسکار 2020 در زمره کاندیداهای دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد سال باشد.

خانواده بازیگر
بسیاری از طرفداران خواکین فونیکس به اسرار زندگی وی چندان آگاه نیستند و اعضای خانواده وی را نیز چندان نمی‌شناسند. برادران و خواهران وی همه بازیگر و همه در عرصه موسیقی فعال هستند. بسیاری نمی‌دانند که برادر بزرگ‌تر او ریور فونیکس بازیگر مطرحی بوده است که در سال 1993 به‌دلیل اوردوز جان خود را از دست داده. جالب اینکه زمانی که خواکین فونیکس در سن 16سالگی و ابتدای فعالیت هنری خود قصد داشت از عرصه سینما کنار برود، این برادرش بود که او را وادار به تماشای فیلم «گاو خشمگین» به کارگردانی مارتین اسکورسیزی (1980) کرد و موفق شد از این طریق دوباره او را ترغیب به برگشتن به عرصه بازیگری در سینما کند. امروز کار خواکین فونیکس به جایی رسیده که رابرت دنیرو در کنارش در فیلم جوکر، آن هم نه در نقش اول فیلم بلکه به‌عنوان بازیگر دوم فیلم و در نقش آرتور ایدولیسس مجری تلویزیونی بازی می‌کند.

مقایسه فونیکس با رابرت دنیرو
اما فونیکس حتی از ویژگی‌ای در بازیگری برخوردار است که رابرت دنیرو از آن عاری است و آن خواست و حتی انگیزه نیرومند وی در حرکت سریع با اسکیت روی لبه مرز میان مضحکه و جدیت است. اغراق نیست اگر از این نظر فونیکس را در حد و قواره با دنیل‌دی‌لوئیس بدانیم؛ بازیگری که او نیز 2بار به‌عنوان نقش اول در فیلم‌های توماس اندرسون ظاهر شده است. فیلم جوکر شاهدی است بر این مدعا؛در واقع خواکین فونیکس در این فیلم از نظر احساسی و فیزیکی دقیقا یک دی لوئیس امروزی است. او یک مارینا آبرامویچ (بازیگر و نویسنده اهل صربستان) مرد است؛ مردی که شیا له‌بوف (بازیگر آمریکایی) رؤیای آن را در سر دارد که مانند وی بازی کند. او کریستین بیلی دارای احساسات طنز‌گونه است. او شاید تنها بازیگری باشد که بتواند خود را از نظر بازیگری به سطح اندی‌کافمن برساند. اگر رابرت دنیرو و دی لوئیس روی طناب سیرک ماهرانه گام بر می‌بردارند، خواکین فونیکس این کار را با تخم‌مرغی بر سر انجام می‌دهد. او در جوکر به ما نه‌تنها جسارت خندیدن را اعطا می‌کندکه ما را با ترس و وحشت نهفته در این فیلم نیز همراه می‌کند.



جوکر به روایت فونیکس
خواکین فونیکس در مصاحبه با دیلی‌بیست به این مسئله اشاره کرد که چگونه خواندن یک ژورنال درباره آرتورفلک (شخصیتی خیالی و کمیک که در ابتدا یک استند‌آپ کمدین است اما در این حرفه شکست می‌خورد و به مرور شخصیتش تغییر می‌کند و شخصیت جوکر از وی متولد می‌شود) و کتاب‌های طنز به او کمک کردند تا بهتر بتواند در نقش این شخصیت ظاهر شود. او همچنین به این مسئله اشاره کرد که درنظر بسیاری، جوکر شخصیتی تراژیک دارد. او گفته است: من بیشتر به بخشی از آرتور علاقه‌مند بودم که از آن نور ساطع می‌شد. من رنج کشیدن وی را دوست نداشتم، اما به تلاش‌اش برای یافتن آرامش و لحظاتی شاد در زندگی علاقه‌مند بودم. او می‌خواست با دیگران ارتباط داشته باشد و گرما و عشق را احساس کند. من به این قسمت از شخصیت او علاقه‌مند بودم و فکر می‌کردم که ارزش آن را دارد که بیشتر در این‌باره بخوانم و تحقیق کنم.

فونیکس به روایت تاد فیلیپس
تاد فیلیپس درباره فونیکس می‌گوید: هدف ما هیچ‌گاه این نبوده که خواکین فونیکس را به دنیای کتاب‌های کمیک معرفی کنیم بلکه هدف ما این بوده که فیلم‌هایی که با اقتباس از کتاب‌های کمیک ساخته می‌شوند را با دنیای خواکین فونیکس آشنا کنیم و به‌نظر می‌رسد در کارمان موفق بوده‌ایم و ماموریتمان را باید در این زمینه پایان‌یافته تلقی کنیم. حتی پس از ساخت فیلم جوکر، فونیکس همچنان به طرز عجیبی به مشکلاتی که امکان دارد بر سر راه تولید یک محصول سینمایی که با اقتباس از کتاب‌های کمیک ساخته ‌شود، توجه نشان نمی‌دهد و بدون توجه به حواشی تولید اینگونه فیلم‌هاست که توانسته بازی درخشانی در این فیلم از خود ارائه دهد.

دنیل دی لوئیس امروزی
فونیکس در این فیلم از نظر احساسی و فیزیکی دقیقا یک دی لوئیس امروزی است. او یک مارینا آبرامویچ (بازیگر و نویسنده اهل صربستان) مرد است

عادت به غیرعادی بودن
فونیکس بیش از 30سال در زمینه بازیگری در سینما تجربه دارد؛ همین مسئله ما را به این باور می‌رساند که تصور کنیم او دیگر یک شخصیت پخته است که از بروز رفتارهای نامتعارف، غیرعادی و عجیب و غریب خودداری می‌کند اما برخی از رفتارهای فونیکس خلاف این باور رایج را به اثبات رسانده است