لب‌دوخته معترض
محمدعلی علومی _ نویسنده و اسطوره‌شناس
پس از مشروطه، ادبیات ایران با نگاهی دیگر آشنا شد که انسان‌محور بود. این نگرش شباهت‌ها و تفاوت‌های اساسی با موضع رایج درباره انسان در قرون وسطی داشت. به عبارت بهتر، مشروطه رنسانس ایرانی بود؛ منتهی با درک انسان قرن نوزدهم. با این حال زمینه‌های بیرونی این طرز تلقی هنوز شکل نگرفته بود، یا اگر شاکله‌ای هم داشت، دوام و استحکام لازم را نداشت؛ مثلا صنایع آن دوره بسیار عقب‌تر از صنعت غرب بود. مبنای علوم مختلف تجربی و انسانی نیز دیدگاه‌های کهن بود. جنگ اول جهانی که کمابیش مصادف با مشروطه بود، پیامدهایی در سراسر جهان داشت؛ از جمله انقلاب سال 1917 و شکل‌گیری اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در همسایگی ایران؛ رویدادی که هنرمندان، اندیشمندان، روزنامه‌نگاران و روشنفکران را تحت تأثیر قرار داد که فرخی یزدی یکی از آنان بود. او با سرودن اشعاری که غالباً تبلیغی به حساب می‌آمد، موضوعاتی مانند جنگ صنفی و جنگ طبقاتی را مطرح کرد:
توده را با جنگ صنفی آشنا باید نمود/ کشمکش را بر سر فقر و غنا باید نمود/ در صف حزب فقیران اغنیا کردند جای/ این دو صف را کاملا از هم جدا باید نمود
سروده‌های فرخی ناظر بر وقایع پس از مشروطه و تشکیل 2 حزب اعتدالیون و اجتماعیون بود.
حزب اعتدالیون مرکب از اربابان بزرگ مالک، شاهزادگان قاجار، زمین‌داران و کسانی بود که ریشه‌های قدرتمند تفکر ارباب، رعیتی در حرکاتشان مشهود بود. در مقابل حزب اجتماعیون تفکرات سوسیال دمکرات داشت و متشکل از طبقه متوسط، کارگران صنایع خرد و جماعتی از دهقانان بود.
فرخی یزدی که طعم بی‌نصیبی و محرومیت را چشیده بود، جانب اجتماعیون را گرفت. گفتار آهنگینش که یکسره در مخالفت با ستم بود به مذاق جباران خوش نیامد و برای سر برتافتن از اطاعت حکام بهای سنگینی پرداخت که دوخته شدن لب‌هایش بخشی از آن بود.
مفهوم دمکراسی البته با دریافت‌های نه چندان عمیق جامعه خواب‌آلود و بحران‌زده آن روز و جدال با استبداد در شعر فرخی یزدی جایگاه برجسته‌ای دارد:
در محیط طوفان‌زا ماهرانه در جنگ است/ ناخدای استبداد با خدای آزادی.
به هر روی اگر بخواهیم جمع‌بندی مختصری از این مطلب داشته باشیم، فرخی یزدی با همان قالب‌های کهن، پیشرو و پیشگام شاعران دهه بعد که تعهدات اجتماعی داشتند، بود؛ نظیر شاملو، فروغ، محمد زهری و ... تا اینکه با فروپاشی شوروی یک دوران تجدیدنظر در مفاهیم در سراسر جهان و از آن جمله در کشور ما رخ می‌دهد. اما باز با توجه به این موضوع نیز، شعر فرخی حاوی فرازهایی مطلوب برای مردم پس از دوره اوست.
