گزارش
کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری از طرح «انحصارزدایی در آموزش زبان» می‌گویند
تنبیه زنگ زبان انگلیسی از سوی مجلس
فهیمه طباطبایی ـ خبرنگار
ماجرای واگذاری کامل آموزش زبان انگلیسی دانش‌آموزان به آموزشگاه‌های خصوصی در هفته‌های اول سال تحصیلی، سروصدای زیادی در سطح جامعه ایجاد کرده و باعث انتقاد بسیاری از کارشناسان نسبت به طرح نمایندگان مجلس شده است. این طرح 15صفحه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی دست به‌دست می‌شود، حاوی نکات فراوانی است اما آنچه فعلا نسبت به همه مواد مطرح‌شده، پررنگ شده این بند است؛ «از آنجا که آموزش زبان در مدارس نسبت به آموزش در آموزشگاه‌های آزاد زبان، کمتر موفقیت‌آمیز بوده، بهتر است که آموزش تمامی زبان‌های انگلیسی و غیرانگلیسی از محیط مدارس خارج شده و از طریق آموزشگاه‌های آزاد صورت گیرد.» طرحی عجیب که در هشتم مهر‌ماه امسال به امضای 57 نماینده مجلس رسید تا در صحن علنی بررسی شود.
طراحان این ایده، اسمش را گذاشته‌اند «انحصارزدایی در آموزش زبان» و عنوان می‌کنند که دنبال تدریس سایر زبان‌ها در مدارس هستند. در ماده یک این طرح آمده است: «از تاریخ تصویب این قانون، آموزش زبان انگلیسی در نظام آموزش همگانی کشور جنبه اختیاری خواهد داشت و وزارت آموزش و پرورش به شرحی که در ادامه این قانون خواهد آمد، مکلف است امکان آموزش سایر زبان‌های مهم بین‌المللی و منطقه‌ای را به‌صورت اختیاری فراهم آورد.»
آنها دلایلی را هم برای آسیب‌زا بودن آموزش زبان انگلیسی مطرح کرده‌اند که باعث واکنش بسیاری از کارشناسان آموزشی شده است. به‌طور نمونه در بند سوم این طرح آمده : «باتوجه به عدم‌ضرورت تعلیم زبان خارجی به دانش‌آموزانی که به هر دلیل به تحصیل دانشگاهی نخواهند پرداخت و تأثیرات نامطلوبی که اجبار به آموختن زبان خارجی می‌تواند در ضعف تحصیلی این گروه از دانش‌آموزان داشته باشد، علی‌الخصوص دانش‌آموزانی که با هدف مهارت‌آموزی و ورود سریع به بازار کار مسیر تحصیل در شاخه‌های کار دانش یا فنی و حرفه‌ای را انتخاب می‌کنند و به‌نظر می‌رسد نیاز ضروری به آموختن زبان خارجی نداشته باشند، بهتر است که آموزش تمامی زبان‌های انگلیسی و غیرانگلیسی از محیط مدارس خارج شود.» این طرح 15صفحه‌ای بندهای متعدد دیگری هم دارد که انتقاد گسترده کارشناسان آموزشی و حتی مدیران وزارت آموزش و پرورش را به همراه داشته اما امضا‌کنندگان معتقدند که این طرح باید در صحن علنی مجلس بررسی شود.
پیشینه آموزش زبان‌های دیگر در مدارس
این نخستین‌باری نیست که انحصارزدایی از آموزش زبان انگلیسی در مدارس و لزوم آموزش زبان‌های دیگر به دانش‌آموزان مطرح می‌شود. 29فروردین91، مهدی نویدادهم، دبیر شورای‌عالی آموزش و پرورش به همشهری آنلاین گفته بود: «براساس مصوبه اخیر شورای‌عالی زبان‌های ایتالیایی، آلمانی، اسپانیایی، روسی و فرانسه در مدارس کشور براساس تشخیص وزارت آموزش و پرورش می‌تواند تدریس شود. تولید متون و مواد آموزشی این زبان‌ها نیز بر عهده سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی کشور گذاشته شده و آموزش و پرورش نیز باید براساس تقاضا و نیازهای موجود در مدارس زمینه‌های لازم برای تدریس را فراهم کند.»
او این را هم گفته بود که «آموزش این زبان‌های خارجی همچون زبان انگلیسی از پایه اول راهنمایی آغاز می‌شود و تا پایان دوره متوسطه ادامه دارد و امتحان این دروس نیز طبق ضوابط سنجش وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شود.» بعد از آن هم محی‌الدین بهرام‌محمدیان، معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به همشهری گفته بود: «تغییر ساختار آموزشی به 6سال دوره ابتدایی، 3سال راهنمایی و 3 سال متوسطه فرصت مناسبی برای گروه‌های زبان خارجی است که بتوانند به یک روش و الگوی آموزشی جدید برای تدریس بهتر دسترسی پیدا کنند.»
این کتاب‌ها برای سال تحصیلی93-92 تالیف و چاپ شد و زیرساخت‌های آموزش آن در برخی مدارس آماده شد اما به گفته نویدادهم مورد استقبال دانش‌آموزان قرار نگرفت و ادامه پیدا نکرد.
مشکلات طرح نمایندگان چیست؟
اما مشکلات این طرح که از سال91 برخی در داخل آموزش و پرورش و هم‌اکنون نمایندگان مجلس دنبال آن هستند، چیست و منتقدان نسبت به کدام بخش‌های آن اعتراض دارند؟ محمد حسنی، عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش از برگزاری جلسه فوری با یکی از مراکز پژوهشی نظام درباره این طرح خبر داد و گفت: «در این جلسه اعضای پژوهشگاه توضیح دادند که هم در برنامه درسی ملی و هم در سند تحول بنیادین به انحصارزدایی از آموزش زبان و لزوم یادگیری سایر زبان‌ها به دانش‌آموزان مبسوط اشاره و در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی هم تصویب شده و بنابراین نیازی به طرح جدید این مسئله در مجلس وجود ندارد. همچنین توضیح دادیم که برنامه درسی این زبان‌ها هم تالیف شده و آموزش و پرورش توانایی آموزش این دروس را دارد اما به‌دلیل عدم‌استقبال دانش‌آموزان و والدین آنها از این زبان‌ها ناچاریم براساس تقاضا آموزش زبان انگلیسی را دنبال کنیم؛ چون این طرح اختیاری بوده و انتخاب نوع زبان با خود دانش‌آموز است.»
چطور فنی و حرفه‌ای‌ها نیاز به یادگیری زبان ندارند؟
حسنی با بیان اینکه تمام مواد این طرح مخدوش و غیرکارشناسی است، گفت: «در بخشی از طرح آمده که آموزش زبان انگلیسی باعث افت شدید تحصیلی دانش‌آموزان شده است. سؤال من از طراحان این است که براساس کدام تحقیق و پژوهش به این نتیجه رسیده‌اید؟ در کدام پژوهش ثابت شده دانش‌آموزانی که زبان انگلیسی خوانده‌اند در برابر دانش‌آموزانی که مثلا فرانسه خوانده‌اند، پیشرفت تحصیلی‌شان کمتر است؟»
حسنی ادامه داد: «در همان بند گفته‌اند دانش‌آموزانی که قصد رفتن به دانشگاه ندارند یا در شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش درس می‌خوانند، نیازی به فهم زبان انگلیسی ندارند. این استدلال چقدر ضعیف و نارس و ناقص است. چطور کسی که دیپلم می‌گیرد، نیازی به یادگیری زبان انگلیسی ندارد؟ یا کسی که دیپلم فنی می‌گیرد و با ده‌ها دستگاه و تکنولوژی جدید روز دنیا مواجه می‌شود و باید درباره آنها مطالعه کند و کاربرد آنها را یاد بگیرد، چگونه نیازی به زبان انگلیسی ندارد؟
حذف آموزش سایر دروس به‌بهانه بی‌کیفیت بودن
نکته بعدی که عضو پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش آن را نقد کرد، بحث واگذاری آموزش زبان به آموزشگاه‌های آزاد بود؛ «نمایندگان مجلس توضیح دهند که چگونه تضمین می‌کنند دانش‌آموزان ما در روستاها، مناطق عشایری و سایر شهرهای محروم می‌توانند به آموزش خصوصی زبان دست پیدا کنند؟ چطور قول می‌دهند که دسترسی همگانی در این زمینه به‌وجود بیاید؟ در بسیاری از این مناطق اصولا آموزشگاهی وجود ندارد یا درآمد خانواده‌ها کفاف ثبت‌نام‌شان را نمی‌دهد. آیا تصویب این قانون باعث بی‌عدالتی نخواهد شد؟»
او سپس درباره حذف آموزش زبان انگلیسی به بهانه بی‌کیفیت بودن آن، گفت: «من سؤال دارم؛ یعنی کیفیت آموزش ریاضی ما خوب است؟ یا مثلا آموزش علوم و تاریخ و قرآن ما؟ پس بیاییم آموزش همه این دروس را حذف کنیم؛ چون کیفیت‌شان خوب نیست؟ این چه استدلال غیر‌منطقی و ناپخته‌ای است؟ چرا به جای حذف آموزش زبان در مدارس و واگذاری آن به بخش خصوصی به فکر اصلاح روش‌های آموزش در مدارس نیستید و آموزش و پرورش را وادار نمی‌کنیدکه در این زمینه بازنگری کند؟»
چرا مدارس در آموزش زبان موفق نیستند؟
به جز اعضای پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، کارشناسان دیگری هم این طرح را نقد کرده و خواهان بررسی دقیق‌تر آن شده‌اند. شیرزاد عبداللهی، کارشناس آموزشی با اشاره به اینکه در جدول رنکینگ قدرت و نفوذ زبان‌ها (Power Language Index) زبان انگلیسی حتی در مقابل زبان ماندارین (چینی) با داشتن متکلمان بومی (زبان مادری) بیش از دوبرابر انگلیسی، در سطح جهان از موقعیت ویژه ای برخوردار است، گفته:« نمایندگان مجلس روی مسئله خوبی دست گذاشته‌اند اما برای تهیه طرحی جامع درباره آموزش زبان در مدارس باید به جوانب کارشناسی مسئله توجه کنند. انحصار زبان انگلیسی هم بشکند، اتفاق خاصی نمی‌افتد و در بر همین پاشنه می‌چرخد. شیوه آموزش زبان در مدارس ایرانی، قدیمی و غیرعلمی است. در مدارس ما، بنای آموزش زبان، بر خواندن و نوشتن گذاشته شده و فارغ‌التحصیلان مدارس ایرانی قادر به مکالمه انگلیسی در حد بیان چند جمله ساده و حتی نوشتن یک متن کوتاه نیستند؛ به همین دلیل خانواده‌ها فرزندان خود را با صرف هزینه زیاد به کلاس‌های آموزش آزاد زبان می‌فرستند که کارآمدی بیشتری دارند.»
این کارشناس آموزشی مشکل را فراتر از آموزش زبان انگلیسی در مدارس می‌داند: «درواقع در آموزش و پرورش بسیاری از دبیران زبان انگلیسی، زبان خارجی را به شیوه درست نیاموخته‌اند و قادر به مکالمه به زبان انگلیسی نیستند. کتاب‌های درس زبان هم اغلب توسط کسانی تالیف شده‌اند که با روش‌های مدرن آموزش زبان آشنایی ندارند. مشکل دیگر، کلاس‌های شلوغ 30 تا 40نفری مدارس و ساعت کم آموزش زبان است. آموزش زبان در مدارس نیاز به اصلاحات اساسی دارد و شکستن انحصار زبان انگلیسی تنها یکی از جنبه‌های این اصلاحات است. اما نباید فراموش کنیم که آموزش زبان خارجی موضوعی لوکس و تفننی نیست که بتوان آن را حذف کرد.»
این چند روز کارشناسان دیگری هم نسبت به جزئیات این طرح انتقاد کردند که بیشتر آنها به عدم‌آمادگی آموزش و پرورش در تدریس سایر زبان‌ها، امکان بالای شیوع بی‌عدالتی آموزشی در مناطق محروم و سوءاستفاده آموزشگاه‌ها از فضای به‌وجود آمده، برمی‌گردد. حالا باید دید که در روزهای آینده نمایندگان مجلس چه تصمیمی درخصوص این طرح می‌گیرند.
