نشاط اجتماعی حق مردم است

حمید رنجبران| مدیر گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد دانشگاه علوم‌پزشکی همدان

شادی اجتماعی و نشاط شهرنشینان و روستاییان از مقوله‌های سرمایه اجتماعی و در بعد فردی نمایه بهداشت روانی آنهاست و نهادینه‌سازی آن ممکن نیست مگر با تعریف مشخص و تشریک مراکز تصمیم‌ساز و آحاد جامعه، برنامه‌ریزی در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت و کاربست آن در بستر روابط فردی، خانوادگی و دیگر زمینه‌های ارتباط اجتماعی. 

از جمله خصیصه‌های جوامع امروزی توسعه شهرنشینی، دسترسی آسان و فراگیر به فناوری‌های متنوع، تحمیل استرس‌های مختلف بر افراد، تعاملات متداخل و چند بعدی روابط اجتماعی، تضعیف هویت فرهنگی، تنزل روابط عاطفی میان مردم و به صورت کلی افزایش اختلال‌های روانی، اجتماعی و... است. 

وجود چنین نمایی از جامعه سبب شده است مهم‌ترین دغدغه‌ متولیان حوزه سلامت، برنامه‌ریزی مناسب برای افزایش پویایی و شادابی اجتماعی به عنوان مولفه‌ای مهم در سبک زندگی مردم باشد تا با ایجاد چنین فضایی معیارهایی همچون امید به زندگی، بروز استعدادها برای توسعه، حس نوع‌دوستی و مانند این نیز در شهروندان افزایش پیدا کند. 


روز جهانی

روز 10 اکتبر هر سال میلادی مطابق با 18 مهرماه از طرف فدراسیون جهانی بهداشت روان(WFMH) به عنوان روز جهانی بهداشت روان نامگذاری شده است. این فدراسیون برای این روز در هر سال شعاری خاص را انتخاب می‌کند. در کشور ما 18 تا 24 مهر به نام هفته بهداشت روان نامگذاری شده است. شعار در نظر گرفته شده برای امسال این هفته در کشور ما «ارتقای سلامت روان، جامعه با نشاط» است. سلامت روان جزء مهمی از ابعاد سلامت انسان است، فرد با داشتن سلامت روانی بهتر می‌تواند بر استرس‌ها و فشارهای زندگی فائق آید و کارهای روزانه خود را پربار‌تر و سودمندتر کند و همچنین فرد مفیدی برای جامعه باشد. اختلالات و مشکلات روانی، عصبی با تاثیر در سلامت فرد، کارکرد وی را در جنبه‌های مختلف زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی دستخوش اختلال می‌کند. 

سلامت اجتماعی با همه همبستگی و ارتباطی که با سلامت روان فردی دارد، خود مقوله‌ای دیگر است. سلامت اجتماعی مفهومی است که به ارتباط بین دو مفهوم سلامت و اجتماع اشاره دارد. با توجه به این‌که اجتماع خود مفهومی اعتباری است و حقیقت خارجی آن منوط به تک‌تک افرادی است که آن را تشکیل داده‌اند، سلامت اجتماعی هنگامی محقق می‌شود که خانواده‌ها و افراد از سلامت نسبی برخوردار باشند و هریک از شهروندان در برابر اجتماع خود احساس مسئولیت کنند و سعادت خود را در سلامت اجتماع بدانند. 

سازمان بهداشت جهانی به‌زیستن یا آسایش کامل از نظر اجتماعی را یکی از ابعاد سلامتی تعریف می‌کند. در عصر حاضر، ابعاد، رویکردها و شاخص‌های مربوط به سلامت اجتماعی در کنار ابعاد جسمی و روانی سلامت کمتر مورد توجه قرار گرفته است. فرد سالم از نظر اجتماعی، زمانی عملکرد خوبی دارد که اجتماع را مجموعه‌ای معنادار و قابل فهم و بالقوه برای رشد و شکوفایی بداند و احساس کند که متعلق به گروه‌های اجتماعی خود است و خود را در اجتماع و پیشرفت آن سهیم بداند. در واقع شاخص اصلی جامعه را نظام روابط اجتماعی افراد تشکیل می‌دهد. 


تغییر شکل زندگی 

در سال‌های اخیر برای تعیین سطح توسعه افتگی در کشورها، سازمان ملل متغیرهای جدیدی را وارد تحلیل‌های خود کرده است. نشاط اجتماعی یکی از این متغیر‌های جدید و کلیدی است. بر این اساس جامعه‌ای که افراد آن احساس شادکامی و نشاط نداشته باشند، نمی‌توان آن جامعه را توسعه افته دانست به ‌ویژه از نظر توسعه اجتماعی. با وجود این و با تامل در شرایط کنونی جامعه و در نظر گرفتن گسترش روزافزون ارتباطات انسانی در سطوح بین‌المللی، این نکته احساس می‌شود که عوامل برهم‌زننده تعادل، آرامش و سلامت افراد و علل بروز بحران‌های اجتماعی و روانی، ‌افزایش و پیچیدگی خاصی یافته و متقابلا احساس نیاز فردی و اجتماعی به سلامت اجتماعی و روانی افزوده شده و به عامل تهدیدکننده سلامت اجتماعی تبدیل شده است. 

امروزه با تغییر شکل زندگی، گسست روابط اجتماعی، جانشینی رسانه‌های ارتباط جمعی و شبکه‌های مجازی به جای روابط خانوادگی و گروهی افراد، کاستی وجود محیط‌های فرح‌بخش، افزایش مصرف‌گرایی، ترویج و تبلیغ شادی‌های کاذب، گسترش خشونت و نداشتن تعریف درستی از شادی و مشکلات عدیده‌ای از قبیل فقر، نداشتن امید آتی به شغل، نارضایتی از وضعیت موجود، نداشتن رفاه نسبی، کاهش ارتباطات اجتماعی و در نهایت کاهش سلامت اجتماعی، پرداختن به نشاط را به صورت یک اصل انکارناپذیر درآورده است. بنابراین برای دستیابی به سلامت اجتماعی و عمومی افراد جامعه و رهایی از برخی معضلات جامعه و تنش‌های اجتماعی باید به نشاط و شادابی به عنوان متغیر تعیین‌کننده سلامت اجتماعی افراد جامعه بها داد. 

احساس شادی و نشاط یکی از ضروری‌ترین خواسته‌های فطری و نیازهای روانی انسان به شمار می‌رود. به دلیل تاثیرات عمده بر سالم‌سازی و بهسازی جامعه، مدت مدیدی است که ذهن آدمیان را به خود مشغول کرده است به طوری که امروزه بسیاری از ملل به نوعی درصدد ایجاد یک جامعه سالم و بانشاط هستند زیرا به نظر می‌رسد احساس شادی از یک سو انسان‌ها را برای زندگی بهتر و بازدهی بیشتر آماده می‌کند و از سوی دیگر به دلیل ویژگی مسری بودن آن وابستگی‌های فرد را با محیط اجتماعی خود گسترده می‌کند. 

در جامعه خوشحال و خرسند، تولید بهتر، اشتغال بیشتر و اقتصاد سالم‌تر است. بدون شک در چنین محیطی امنیت اجتماعی و فردی راحت‌تر به دست می‌آید. در محیط شاد، ذهن انسان پویا، زبانش گویا و استعدادش شکوفا می‌شود. شاد بودن جامعه یکی از عوامل بسیار موثر در توسعه‌ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و مستقیم یا غیرمستقیم در کاهش نابسامانی‌های خانوادگی، طلاق، افزایش میزان میل و رغبت تحصیلی و انگیزه کاری و افزایش تولید نقش دارد. در واقع زندگی سالم محصول تعامل اجتماعی بین انتخاب‌های فردی از یک سو و محیط اجتماعی ـ اقتصادی احاطه‌کننده فرد از سوی دیگر است. 

در صورت تحقق سلامت اجتماعی، شهروندان انگیزه و روحیه شاد خواهند داشت و در نهایت جامعه شاداب و سلامت خواهد بود. داشتن تفکرات اجتماعی صحیح و برخورداری مردمان از ذهنیت مثبت نسبت به جامعه برای زندگی اجتماعی، اولین و مهم‌ترین مرحله از سلامت اجتماعی است که متأسفانه به آن توجه کافی نشده است. در این میان لازم است بعد اجتماعی سلامت نیز در کنار دیگر ابعاد آن مورد توجه قرار گیرد، چراکه ارتباطات و روابط و مناسبات اجتماعی امری ضروری است. 


سطحی‌نگری

در این میان آنچه با اهمیت به نظر می‌رسد سطحی‌نگری و فروکاستن مقوله نشاط اجتماعی در ابعاد کوچک‌تر و خلاصه کردن موضوع به مفهوم شادی و هیجان گذرای فردی ضرب در تعداد نفرات جامعه است. خلاصه کردن نشاط اجتماعی در موضوعاتی همچون برگزاری جشن‌ها، برپایی جنگ‌های شادی یا حتی مناسک جمعی مذهبی حاصل دید تونلی و نداشتن نگاه جامع‌الاطراف و کلی به موضوع است و نمی‌تواند در ارتقا و بهبود شاخص‌های نشاط اجتماعی راهگشا باشد. 

جمع شادی و نشاط فردی به معنای نشاط اجتماعی نیست و در زمان کوتاه و به صورت دستوری حاصل نمی‌شود. این شاخص چندعاملی، متداخل و چندبعدی است و به‌آرامی به عینیت می‌رسد. از جمله عوامل موثر در نشاط اجتماعی که اهمیت شایانی داشته و مستقیما در شاخص نشاط اجتماعی موثر است می‌توان به سرانه تولید ناخالص ملی، حمایت اجتماعی و وضعیت سلامت و امید به زندگی نام برد. 

رضایت از زندگی و مدیریت هیجانات مثبت و منفی، معنویت و امور خیریه، دارایی‌ها و وضعیت مسکن، درآمد سرانه و شغل پایدار از جنبه‌های ملموس‌تر نشاط اجتماعی است. شرایط مناسب مشارکت سیاسی و بهره‌مندی آحاد جامعه از حقوق اساسی، سلامت روان و جسم، وضعیت آموزش و کیفیت مدارس، سرزندگی جامعه در نمودهای فعالیت اجتماعی و خیریه، ارتباطات خانوادگی، تنوع فرهنگی و پذیرش تفاوت‌های قومیتی و زبانی و رعایت اقلیم و حفظ محیط‌‌ زیست ضامن دستیابی به نشاط اجتماعی در درجات بالاست.

 براساس آنچه گفته شد موضوع شادی و نشاط عمومی و اجتماعی به عنوان موتور محرکه و شتاب‌دهنده اهداف توسعه‌ای یک کشور و ملت و نیز برای حفظ و ارتقای سلامت آحاد جامعه باید به مطالبه‌ای ملی و عمومی تبدیل شود. این یک «حق» و «مسئولیت» اجتماعی متقابل میان مردم و دستگاه‌های مسئول است که در صورت تحقق در تمام لایه‌های سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و اجرا می‌تواند ضامن شتاب بیشتر در پیشرفت و مشارکت عمومی موثر و پررنگ در تمامی ابعاد جامعه باشد. اگر به این مهم به صورت امری فرعی نگریسته نشود و حاکمیت خود پیشگام در تامین این حق عمومی باشد، می‌تواند آثار و نتایج مثبتی برای دهه‌های پیش روی کشورمان به دنبال داشته باشد.