خطر نابودی گیاه وحشی

خوشرنگ و خوش‌طعم است. سرخ یاقوتی با مزه‌ای ترش و شیرین و در دامنه‌های سالوک و سراسر نوار مرزی خراسان شمالی دیده می‌شود. زرشک کوهی یکی از زیباترین گل‌هایی را دارد که در دامن طبیعت می‌توان دید و رنگ این گونه هر فصل تغییر می‌کند. به گزارش ایرنا، درختچه‌های وحشی زرشک کوهی در آخرین روزهای اردیبهشت تا اوایل خرداد به گل می‌نشیند. گل‌های زرد آن مانند ستاره‌هایی در دل شب چشمک می‌زند و این گل‌ها رفته‌رفته تیره‌رنگ می‌شوند و پاییز که می‌رسد خوشه‌خوشه رنگ سرخ زیبا به دامن کوه و دشت و صحرا می‌پاشد. کوه‌های بهار و سالوک در شهرستان جاجرم، بزداغی در مانه و سملقان، خمبی و سرا در گرمه، میسینو در بجنورد و همچنین ارتفاعات نوار مرزی استان و شیب‌های شمالی و جنوبی کوه آلاداغ رویشگاه گیاه وحشی زرشک کوهی است. 


رنگارنگ و خوشمره

زرشک وحشی هر فصل به یک رنگ درمی‌آید زرد، سرخ و گاهی سرخ یاقوتی و در پاییز خوشه‌های زرشکی آن طیف رنگ‌های پاییزی را کامل می‌کند. این روزها که زرشک وحشی در ارتفاعات به بار نشسته است برداشت آن نیز از سوی مردم آغاز شده است و متاسفانه این برداشت‌ها گاهی آنقدر افزایش پیدا می‌کند که به طبیعت و زیستگاه این گیاه نیز آسیب می‌رساند. برخی از افراد محلی منطقه خمبی از فروش آن تا کیلویی ۱۸۰ هزار ریال هم خبر می‌دهند، اما به این نکته نیز اذعان دارند که اگر بیش از چند کیلوگرم از این گونه گیاهی برداشت کنند ممکن است با برخورد نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی مواجه شوند. 

قدیمی‌های این دیار می‌گویند مصرف زرشک در درمان تب موثر است و از آب این میوه به عنوان دهان‌شویه برای استحکام لثه‌ها استفاده می‌شود. بهترین زمان برداشت زرشک وحشی اواخر مهر است و بانوان روستا از آن مربا نیز درست می‌کنند. از آب این گیاه غذایی به نام «سمسمه» هم می‌پزند که بین قوم کرمانج خراسان شمالی مرسوم است. یک کارشناس گیاهان دارویی بیان کرد: زرشک کوهی که به آن زرک هم گفته می‌شود پایین‌آورنده و تنظیم‌کننده فشار و چربی خون است و دستگاه گوارش را هم منظم می‌کند. 

«راضیه بابایان» زرشک کوهی را در درمان‌ بیماری قند موثر دانست و گفت: با مصرف این گیاه می‌توان قند خون را کنترل کرد و حتی خار آن هم خاصیت درمانی دارد. وی ادامه داد: زرشک کوهی تقریبا در همه جای خراسان شمالی دیده می‌شود، اما بهره‌برداری بی‌رویه آن موجب تخریب رویشگاه‌های آن می‌شود و برای همین باید برای بهره‌برداری اصولی آن اقدام شود. 


زرشک کوهی کم شده است

کارشناس مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این مورد گفت: زرشک درختچه‌ای خاردار به ارتفاع یک تا 3 متر دارای شاخه‌هایی ترد و شکننده است که ارتفاع بعضی از نمونه‌های آن در محیط مساعد به 5 متر نیز می‌رسد. «علیرضا احمدی اسکویی» اظهار کرد: درختچه وحشی زرشک در دامنه‌ها، داخل دره‌ها و ارتفاعات و همچنین در بلندی‌های هزار تا 2 هزار متری رشد می‌کند. وی زمان گلدهی این گیاه را بسته به ارتفاع آن از سطح دریا اواسط فصل بهار عنوان و کرد و افزود: پاییز زمانی است که میوه زرشک وحشی قابل برداشت می‌شود. 

این کارشناس منابع طبیعی یادآور شد: خراسان شمالی به دلیل برخورداری از تنوع آب‌وهوایی و مناطق دشتی، کویری، کوهستانی و دره‌ای استعداد زیادی برای رویش انواع گیاهان مرتعی، دارویی، صنعتی و معطر دارد. 2 سال قبل در ۱۰ هکتار از اراضی چهاربید زرشک کوهی کاشته شد، اما پس از آن با بهره‌برداران قراردادی بسته نشد که ‌یکی از عوامل آن شرایط آب‌وهوایی بود. احمدی اسکویی گفت: امسال مقدار زرشک وحشی زیاد نیست و با توجه به منطقه و شرایط آب‌وهوایی در برخی مناطق این گیاه به وفور دیده می‌شود و در برخی مناطق دیده نمی‌شود و در مجموع پراکندگی زرشک وحشی زیاد است و نمی‌توان مقدار دقیق آن را برآورد کرد. وی افزود: در عین حال می‌توان گفت در مجموع سالانه ۵۰ تا ۶۵ تن باریجه، کتیرا و زرشک در این استان تولید و برای فراوری به سایر استان‌ها حمل می‌شود. 


برداشت بی‌رویه ممنوع 

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی از مردم خواست از برداشت بی‌رویه زرشک کوهی و تخریب رویشگاه‌های این گیاه خودداری کنند. سرهنگ «موسی‌الرضا حیاتی» خاطرنشان کرد: برداشت این گیاه در مناطقی از استان زودتر از موعد آغاز شده و همین امر به این گیاه صدمه زده است. وی توضیح داد: برداشت زرشک کوهی توسط افراد محلی و به ‌اندازه 2 تا 3 کیلوگرم برای مصرف خانگی اشکالی ندارد، اما برداشت بیش از آن و به منظور فروش تخلف است و با آن به شدت برخورد می‌شود. 

فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: در میان افرادی که به برداشت بیش از حد زرشک کوهی اقدام کرده‌اند علاوه بر مردم محلی، افراد غیربومی هم دیده شده است. به همین دلیل از مردم می‌خواهیم با مشاهده این افراد با شماره تلفن ۱۵۰۴ تماس بگیرند و در حفظ منابع طبیعی به ما کمک کنند. سطح زیر کشت گیاهان دارویی خراسان شمالی 1۲۸۵ هکتار با تولید 1۹۲۰ تن است که معروف‌ترین آنها زیره سبز، آویشن باغی، باریجه، نعنا فلفلی، خاکشیر، گشنیز، کدو، تخم کاغذی و کتان است. 

تنوع آب‌وهوایی و شرایط اکولوژیک مختلف موجب تنوع گونه‌ای و غنای گیاهان دارویی در سراسر استان شده است به طوری که بیش از ۳۰۰ گونه گیاهان دارویی در عرصه‌های منابع طبیعی به صورت خودرو یافت می‌شود. گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی 2 میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این میزان یک میلیون و ۴۱۴ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار آن جنگل است.