عتیقه‌های روزهای نامه‌نگاری

مرجان فرهمند |خراسان رضوی - خبرنگار:


آستان قدس رضوی با دارا بودن بیش از 900 هزار قطعه تمبر و اقلام پستی از ایران و 240 کشور و مستعمرات سابق جهان، اولین و غنی‌ترین موزه تخصصی تمبر و تاریخچه پستی در ایران است که از ابتدای تاسیس در 21 بهمن 1369 تاکنون، مجموعه ارزشمندی را گردآوری، مستندسازی و نگهداری کرده است. همچنین بخشی از این مجموعه ارزشمند را در معرض دید بازدیدکنندگان علاقه‌مند قرار داده است. به گفته کارشناس تمبر موزه آستان‌ قدس رضوی این گنجینه علاوه بر مجموعه تمبرها و تاریخچه پستی، کتابخانه‌ای غنی از منابع تخصصی مربوط به مطالعات تمبرشناسی را در اختیار دارد و با محققان و دانشجویان رشته‌های هنر، گرافیک، تاریخ و... در مقاطع مختلف تحصیلی همکاری پژوهشی می‌کند.

«محمدرضا شاهرودی‌زاده» اظهار می‌کند: نمایش و معرفی مجموعه‌ها در سالن نمایش گنجینه‌ها، ارتباط و تبادل نظر با مجموعه‌داران و کارشناسان عضو انجمن مطالعات تمبرشناسی ایران در خارج از کشور (IPSC) و ارائه مقالات علمی پژوهشی در نشریات داخلی و خارجی بخشی دیگر از فعالیت‌های این موزه هستند. به مناسبت روز جهانی پست، آستان قدس رضوی هم مجموعه تمبرهای قاجاری خود را در معرض دید عموم قرار داد. 


روز جهانی پست

اتحادیه جهانی پست، 9 اکتبر 1874 میلادی برابر با 17 مهر 1253 هجری شمسی در شهر «برن» سوئیس تاسیس شد. در سال 1969 میلادی این ‌روز توسط کنگره اتحادیه، روز جهانی پست نام‌گذاری شد. اتحادیه از نظر قدمت، دومین سازمان بین‌المللی در جهان است که در حال حاضر 192 کشور عضو آن هستند. ایران نیز شهریور 1256 برابر با سپتامبر 1877 و در زمان ناصرالدین شاه قاجار به عضویت آن درآمد. پیش از عضویت ایران در اتحادیه، تمام نامه‌های پستی صادر شده ایران به سایر کشورها، علاوه بر الصاق تمبرهای پستی ایران، 8 کوپک تمبر روسی نیز بر روی آنها چسبانده می‌شد و توسط فرستاده مخصوص، به دفتر تبادل پستی روسیه در جلفا منتقل و برای ارسال به خارج از کشور تحویل روس‌ها داده می‌شد.


تمبرشناسی و تاریخچه پستی

مطالعه تمبرها شامل بررسی نقش یا طرح، کاغذ، واترمارک، رنگ، دندانه و... است. در تاریخچه پستی نیز مهرهای پستی، ادارات پست، رئیسان پست، نرخ خدمات پستی، قوانین پستی و مسیر یا مسیرهایی که طی آن نامه از گیرنده به فرستنده می‌رسد، بررسی می‌شود. تمامی این مطالعات روی تمبرها و تاریخچه پستی را به اصطلاح تمبرشناسی می‌گویند. به مطالعه تشکیلات پستی و چگونگی عملکرد آنها، جمع‌آوری پاکت نامه‌ها و اقلام وابسته که نشان‌دهنده دوره‌های مختلف تاریخی در تشکیلات پستی است، تاریخچه پستی گفته می‌شود.

تاریخچه پستی یکی از شاخه‌های تخصصی جمع‌آوری در تمبرشناسی به ‌شمار می‌آید. در حالی ‌که تمبرشناسی به‌ تنهایی به مطالعه تمبرها شامل جنبه‌های فنی تولید و توزیع تمبر مربوط می‌شود. تاریخچه پستی، تمبرها را به ‌عنوان اسنادی تاریخی به ‌حساب آورده و به مطالعه مهرهای پستی، کارت‌پستال‌ها، پاکت‌ها و نامه‌ها می‌پردازد. علاوه بر این، مطالعه نرخ خدمات پستی، سیاست‌های پستی، مدیریت پست، نظارت پستی و تاثیر سیاست، تجارت و فرهنگ بر تشکیلات پستی و اصولا کلیه موارد مربوط به جمع‌آوری، نقل و انتقال و تحویل مرسولات پستی را هم در بر می‌گیرد. پست در دوران جنگ یا محاصره نظامی یا پست نامه‌ها به مناطق دوردست از جمله حوزه‌های مورد توجه علاقه‌مندان به تاریخچه پستی است.


تاریخچه تمبر و تمبرشناسی در ایران

حدود 150 سال از طراحی، چاپ و انتشار نخستین تمبرهای پستی ایران «تمبرهای شیر و خورشیدی معروف به سری آلبرت‌بار» در سال 1244 شمسی می‌گذرد و اکنون با سپری شدن نزدیک به یک ‌و‌ نیم قرن، جمع‌آوری و مطالعه تمبرها و تاریخچه پستی ایران در صدر برترین و آموزنده‌ترین سرگرمی‌ها و جزو جذاب‌ترین زمینه‌های مطالعاتی و تحقیقاتی برای علاقه‌مندان ایرانی و غیر ایرانی است. تاکنون ده‌ها جلد کتاب و صدها عنوان مقاله در این‌باره در ایران و جهان چاپ و منتشر شده است.


مجموعه تمبرهای کلاسیک و تاریخچه پستی در دوه قاجار

مجموعه تمبرهای قاجاری موجود در گنجینه رضوی، توسط «بهروز نصر اصفهانی» اهدا شده است که مشتمل بر 224 قطعه تمبرهای اصیل ایران از دوره قاجار و 61 طغری پاکت نامه تمبردار و کارت‌پستال، نمونه تمبرهای آلبرت بار 1247-1244 شمسی، تمبرهای شیر و خورشیدی ایران، اولین سری تمبر با تصویر ناصرالدین شاه قاجار، سری ناصری چهار جور، چاپ اتریش در دی 1255 است. دومین سری تمبر با تصویر ناصرالدین شاه قاجار سری دور الوان چاپ چاپخانه دولتی اتریش در وین 1260 و تمبرهای چاپ سنگی لیتوگراف خرداد 1260 بخشی از این گنجینه ارزشمند به ‌شمار می‌روند.

در این مراسم از سری دیگر تمبرهای اهدایی نصر اصفهانی که شامل گراوه خورشیدی شهریور 1260، تمبرهای ناصری چاپ گراوه دی 1260، تمبرهای پنج و ده شاهی رتوشه آبان 1261، تمبرهای تغییر قیمت داده شده موقتی 1275 خورشیدی، تمبرهای سری ناصری طلایی چاپ چاپخانه آنشِده و پسران در هارلم، هلند؛ مهر 1273، اولین سری تمبرهای مظفرالدین شاه قاجار معروف به سری کاغذ سفید؛ چاپ آنشِده و پسران در هارلم هلند رونمایی شد.