لیلا شریف_روزنامه نگار
شهرک‌های صنعتی در تمام مدت فعالیت‌شان موافقان و مخالفان خاص خود را داشته‌اند. برخی همچون کاظم مرتاض- عضو هیأت‌امنای شهرک صنعتی ارومیه و با سابقه 30ساله حضور در شهرک‌های صنعتی- فعالیت شهرک‌های صنعتی را دور از اهداف اولیه‌اش توصیف و برخی همچون مسعود عظیمی- مدیر سابق شهرک‌های صنعتی یزد- این شهرک‌ها را مأمن خوبی برای صاحبان صنایع معرفی می‌کنند.
برای درک خوب و بد شهرک‌های صنعتی سراغ این دو چهره فعال این حوزه رفتیم و هر یک از منظر خود به توصیف شرایط کار در شهرک‌های صنعتی پرداختند.
عظیمی که سال‌ها مدیریت شهرک‌های صنعتی یزد را برعهده داشت با نگاهی مثبت به تحلیل فعالیت این شهرک‌ها می‌پردازد. از نظر او برای سخن گفتن از شرایط امروز باید نگاهی به اهداف و مزیت‌های اولیه شهرک‌های صنعتی داشت؛«مزیت‌هایی که اصولا شهرک‌های صنعتی دارند این است که در حوزه زیرساخت، صاحب متولی هستند. جاده، خیابان‌های فرعی، مسیرهای دسترسی مهم‌ترین زیرساخت شهرک‌های صنعتی هستند و در گام بعدی موضوعاتی همچون فضای سبز -10درصد از فضای سبز شهرک‌ها از سوی سازمان شهرک‌های صنعتی ایجاد و 15درصد هم برعهده واحد صنعتی است- شبکه‌های فشار متوسط برق، آب، ارتباطات تلفن و البته ایجاد فاضلاب و مراکز فناوری در شهرک‌های صنعتی مورد توجه قرار می‌گیرند.»
در کنار این مزیت‌ها، عظیمی به توضیح معایب شهرک‌های صنعتی پرداخت و گفت:« چون در شهرک‌های صنعتی حق انتفاع محاسبه می‌شود، باید یک قیمتی بابت زمین داده شود.شاید از معایب شهرک‌های صنعتی این باشد که صنعتگران در ابتدای ورود به‌آن، گمان می‌کنند که باید هزینه بالاتری از هزینه زمین‌های منابع طبیعی یا مسکن و شهرسازی پرداخت کنند. اصولا این موضوع به‌عنوان دافعه شهرک‌های صنعتی شناخته می‌شود اما اگر بخواهیم نگاه کلی به این موضوع داشته باشیم باید بگوییم که دیگر مزیت‌های شهرک‌های صنعتی می‌تواند این عیب را بپوشاند».
دغدغه‌ای به نام نوسازی
اما واقعیت این است که موضوعاتی که از جانب عظیمی به‌عنوان مزیت‌های شهرک‌های صنعتی معرفی شد از جانب دیگر فعالان این حوزه به عنوان معایب امروز شهرک‌های صنعتی نام برده می‌شود؛ نکته‌ای که رئیس سابق شهرک‌های صنعتی استان یزد آن را اینگونه توضیح داد:« این موضوع مرتبط به بحث نوسازی زیرساخت‌هاست، این بحث را باید به‌عنوان چالش شهرک‌های صنعتی نام برد. شرکتی که شهرک‌های صنعتی را ایجاد می‌کند یک‌بار برای زیرساخت‌ها هزینه می‌کند و وظیفه بازسازی و نوسازی بر دوش افرادی است که صاحب انتفاع هستند. این نقد بر همه شهرک‌های صنعتی وارد است. در همه صورت شهرک‌های صنعتی به‌دلیل آنکه تحت مدیریت شرکت‌های خدماتی قرار گرفته‌اند، راحت‌تر می‌توانند دست به بازسازی و نوسازی بزنند».
براساس گفته عظیمی بسیاری از شهرک‌ها با جدیت موضوع نوسازی را پیگیری می‌کنند و به‌عنوان مثال در یزد موضوع نوسازی شهرک‌های صنعتی از سوی شرکت‌های خدماتی- یعنی خود صنعت‌کاران- اتفاق می‌افتد؛ «اگر کارآفرینان مستقر در شهرک‌های صنعتی در این موضوع مقاومت کنند و بگویند ما حاضر به هزینه برای بحث خدمات نیستیم یا به‌عبارت دیگر شرکت‌های خدماتی درست مدیریت نکنند، شهرک‌ها دچار مشکل می‌شوند. هم‌اکنون به‌دلیل آنکه قیمت‌های بازسازی و نوسازی بالا رفته و از سوی دیگر شرکت‌های خدماتی هم نتوانسته‌اند در بودجه‌شان هزینه‌های بازسازی و نوسازی را اعمال کنند، سیستم دچار مشکل شده است و افراد احساس می‌کنند که شهرک‌ها به محل پرحاشیه‌ای تبدیل شده‌اند. اگر موضوع بازسازی به‌موقع در بودجه شرکت‌های خدماتی اعمال می‌شد و شرکت‌های خدماتی که خودشان برخاسته از صنعت‌کارها هستند، این موضوع را پیگیری می‌کردند، این مشکل به راحتی قابل حل بود.»
معافیت‌های شهرک‌های صنعتی
میزان برخورداری صاحبان صنایع در شهرک‌های صنعتی از تخفیف‌های گاز و برق محدود به بحث انشعاب‌های برق و گاز می‌شود؛« در بحث آب چون توزیع آب برعهده شهرک‌هاست، تخفیفی وجود ندارد اما در موضوع برق به‌دلیل آنکه انتفاع از سوی شرکت شهرک‌ها ایجاد شده است، شرکت‌های توزیع برق تعهد داشتند که 50درصد برای فروش انشعاب به افرادی که در شهرک مستقر شده‌اند، تخفیف بدهند، البته در مورد این موضوع هم در برخی از استان‌ها سلیقه‌ای برخورد و به کارآفرینان از سوی شرکت‌های توزیع برق اجحاف می‌شود. در بحث گاز هم شرکت گاز هزینه‌های انشعاب را کمتر دریافت می‌کند. افرادی که در شهرک‌های صنعتی فعالیت می‌کنند از معافیت‌های مالیاتی نیز برخوردار می‌شوند، به‌طوری که ساکنان شهرک‌های صنعتی مناطق محروم در بازه زمانی 10ساله و مناطق برخوردار تا 5سال از مالیات برعملکرد معاف هستند.»
رونق یا رکود؟
رونق و رکود شهرک‌های صنعتی وابسته به شرایط آن منطقه است و نمی‌توان حکمی کلی برای رکود یا رونق این شهرک‌ها ذکر کرد، آنطور که عظیمی خبر می‌دهد بالاترین فروش زمین‌های شهرک‌های صنعتی یزد در سال 97ثبت شده است.
اما در کنار نگاه مثبت عظیمی به شرایط شهرک‌های صنعتی، کاظم مرتاض - عضو هیأت امنای شهرک صنعتی ارومیه- با گلایه به بررسی شرایط این شهرک‌ها می‌پردازد؛«من 30سال است در شهرک‌های صنعتی ارومیه کار می‌کنم. این شهرک‌ها با یک اهدافی در
دهه70 ایجاد شد تا از صنایع کوچک و متوسط حمایت کند اما در گذر زمان مشخص شد که زیرساخت‌های شهرک‌ها به درستی ایجاد نشده و همین، زمینه بروز مشکلاتی را مهیا کرد.»
مرتاض ناتوانی از گرفتن وام بانکی را به‌عنوان دغدغه اصلی ساکنان شهرک‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید: «اگر شما کارخانه‌ای خارج از شهرک‌ها داشته باشید، بانک‌ها سند کارخانه را به‌عنوان وثیقه می‌پذیرند اما هم‌اکنون هیچ بانکی سند ساکنان شهرک‌های صنعتی را نمی‌پذیرند، این اتفاق عامل توقف فعالیت صنایع کوچک در شهرک‌های صنعتی شده است. هیأت وزیران مصوبه سال67 را دارد که بانک‌ها مکلف هستند تا سندهای شهرک‌های صنعتی را به‌صورت کامل در وثیقه بپذیرند، در این 30سال بانک‌ها زیر بار این موضوع نرفته‌اند و موجب ایجاد فشارهای مالی برای صاحبان صنایع حاضر در شهرک‌های صنعتی شده‌اند. در واقع واحد تولیدی بین قوانین و دولت سرگردان است».
فراموشی هدف حفاظت از محیط‌زیست
یکی از پایه‌های اولیه شهرک‌های صنعتی بر لزوم حفاظت از محیط‌زیست بنا شد و قرار بود شهرک‌های صنعتی زمینه بهتری را برای نظارت محیط‌زیست بر عملکرد صنایع مهیا کنند اما آنطور که مرتاض توضیح می‌دهد با ازبین رفتن زیرساخت‌ها، فاصله شهرک‌های صنعتی از هدف اولیه‌شان روزبه‌روز بیشتر شد و براین اساس «واحدهای صنعتی علاوه بر اینکه خود دچار مشکل شدند، به محیط‌زیست نیز آسیب می‌رسانند.»
همجواری شهرک‌های صنعتی با شهرهای بزرگ به‌عنوان برگ برنده این شهرک‌ها حساب می‌شود، به‌گونه‌ای که اصفهان، مشهد، تهران و... بهترین شهرک‌های صنعتی را در خود جای داده‌اند و در مقابل «هر چه شهرک‌های صنعتی از مرکز دور باشند، وضعیتشان بدتر است. در واقع اگر ما به سمت واگذاری شهرک‌های صنعتی و ایجاد شهرک‌های خصوصی می‌رفتیم، وضعمان بهتر از این بود. هدف دولت و حکومت ما در ایجاد شهرک‌های صنعتی، تأمین زمین ارزان قیمت و کمک به صنعتی شدن از مسیر راحت‌تر بود؛ هدفی که محقق نشد.»
مدیران دولتی درباره شهرک‌های صنعتی چه می‌گویند؟
خانه امن صنعتگران
در همینه زمینه :