نوبل مخالف کم ندارد

آرش نهاوندی ـ مترجم

برگزار‌کنندگان نوبل ادبیات در سوئد امسال تلاش داشتند تا با انتخاب برندگان سال‌های‌2018 و 2019 بحران سال قبل که به‌دلیل بروز جنجال‌های اخلاقی توقف اعطای جوایز نوبل را در پی داشته بود، به فراموشی بسپارند و دوران جدیدی را آغاز کنند، اما انتخاب اولگا توکارچوک و پیتر هانتکه به‌ترتیب به‌عنوان برندگان جوایز نوبل ادبیات در سال‌های‌2018 و 2019 باعث بروز جنجال‌هایی از نوعی متفاوت نسبت به سال گذشته شد.

انتقاد از انتخاب پیتر هانتکه
 انتخاب پیتر هانتکه به‌عنوان برنده جایزه نوبل ادبیات سال‌2019 از سوی منتقدان به‌شدت مورد انتقاد قرار گرفت. ناظران اعلام کرده‌اند مقامات آکادمی نوبل به وعده‌های خود در دو جبهه عمل نکرده‌اند. در درجه اول مشخص شد وعده چند روز قبل آکادمی نوبل مبنی بر اینکه در انتخاب کاندیداها برای جایزه نوبل، نگاه مرد‌محورانه و اروپامحورانه کنار گذاشته خواهد شد، حقیقت ندارد، در این دوره نیز 2‌اروپایی به‌عنوان برنده انتخاب شدند و با انتخاب اولگا توکارچوک تعداد زنان دارنده جایزه در 120سال گذشته فقط به 15نفر رسید که باز هم رقم بسیار ناچیزی محسوب می‌شود. دوم اینکه آکادمی نوبل پس از بروز جنجال‌های اخلاقی سال گذشته وعده داده با انتخاب دقیق و خردمندانه از بروز هرگونه جنجالی پیشگیری کند و نویسندگانی را به‌عنوان برنده جایزه نوبل برگزیند که هم از نظر آثارشان و هم از نظر اعتقادات سیاسی‌شان مورد ستایش منتقدان قرار گیرند. اما انتخاب پیتر هانتکه نیز نشان داد که آکادمی در این زمینه نیز نتوانسته به وعده خود عمل کند. در واقع پیتر هانتکه (برنده جایزه نوبل ادبیات 2019) و اولگا توکارچوک (برنده جایزه نوبل ادبیات 2018) 2چهره جنجالی هستند که اولی در عرصه سیاسی و جهانی با حمایت از نسل‌کشی صرب‌ها در جریان جنگ‌های پس از فروپاشی یوگسلاوی به چهره‌ای بحث‌برانگیز تبدیل شده و دومی زنی فمینیست است که به‌دلیل قرائت خاص خود از تاریخ لهستان، به چهره‌ای منفور در میان ملی‌گرایان لهستانی بدل شده است.
اولگا توکارچوک در سال‌2018 به‌خاطر نگارش کتاب پروازها برنده جایزه من‌بوکر نیز شده بود. دلیل اهدای جایزه نوبل به توکفرژوک، «روایت تصور‌گونه‌ وی همراه با عشقی جامع و دایره‌المعارفی بوده که معرف و نمایانگر پشت‌سر‌گذاشتن مرزهای متعارف به‌عنوان گونه‌ای از زندگی است»، عنوان شده است.






جایزه برای حامی میلوسویچ
 هانتکه که یک اتریشی- اسلونیایی است با ویم وندرس، کارگردان معروف همکاری داشته و فیلمنامه فیلم «بهشت بر فراز برلین» را نوشته و خود هم چند فیلم با اقتباس از آثار خود و دیگر نویسندگان نوگرا (آوانگارد) کارگردانی کرده‌است. «ترس دروازه‌بان از ضربه پنالتی»، «داستان کودکان»، «بر فراز دهکده‌ها»، «پیمودن دریاچه کنستانس»، «نامه کوتاه»، «وداع طولانی»، «ماجراهای مداد و زن چپ‌‌دست» از مهم‌ترین آثار پیتر هانتکه هستند. هانتکه در زمان جنگ بالکان و کشتار مسلمانان در بوسنی و هرزگوین و سارایوو توسط صرب‌ها از حامیان اسلوبودان میلوسویچ، رئیس‌جمهور وقت صربستان بود. پیتر هانتکه در سال‌1996 در اوج جنگ بالکان در سفرنامه‌ای با عنوان سفر به رودخانه‌ها: عدالت برای صربستان، مدعی شده بود که صربستان از قربانیان جنگ‌های یوگسلاوی است. هانتکه همچنین در مراسم خاکسپاری میلوسویچ شرکت کرده بود.  اسلاوی ژیژک، فیلسوف اسلونیایی که از منتقدان پیتر هانتکه نیز محسوب می‌شود، در این‌باره گفته است: در سال‌2014 هانتکه با بیان اینکه جایزه نوبل تقدیس نادرست و دروغین ادبیات است، خواستار لغو آن شده بود. این واقعیت که اکنون خود هانتکه این جایزه را دریافت کرده، نشانگر این است که سخنان او درباره اینکه جایزه نوبل تقدیس دروغین ادبیات است، درست بوده است. این دوگانگی بیان حال جامعه امروز سوئد است که جولیان آسانژ از سوی دولت این کشور ترور شخصیت می‌شود و در همین کشور به یک حامی جنایات جنگی، جایزه نوبل اهدا‌ می‌شود. واکنش ما در قبال این مسئله نه به جایزه نوبل برای هانتکه و آری به جایزه نوبل برای آسانژ باید باشد.